الماتى كوشەلەرىندە كوپتەگەن جاڭا ارت-وبەكتىلەردىڭ پايدا بولۋى مەگاپوليستىڭ ءار تۇرعىنىنىڭ نازارىن بىردەن اۋدارىپ، قالالىقتار مەن قالا قوناقتارى تاراپىنان وڭ پىكىر تۋدىرۋدا. الەۋمەتتىك جەلىلەردە وڭ پىكىر بىلدىرۋشىلەر مەن لايك باسۋشىلار كوپ كەزدەسەدى. بەلگىلى قالالىق بلوگەرلەر، ونىڭ ىشىندە الەكساندر سوي، كيريلل لاۆروۆ، مادي مامبەتوۆ جانە باسقا دا ازاماتتار قولداۋ ءبىلدىرىپ، پىكىر جازعان.
كيريلل لاۆروۆ جازعان پوستىڭ استىنا قالا تۇرعىنى اسحات ەسىمحانوۆ: «تاماشا! دەڭگەيى ارتىپ كەلەدى» دەپ، بلوگەر اننا كوروليەۆا-ياكۋنينا: «ماعان ارت-وبەكتىلەر ۇنايدى» دەسە، مارگاريتا كۋنسيەۆيچ : «ماعان دا ۇنايدى))، تاعى ابىلاي حان مەن قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ۇلۋلار بار» دەپ، ال ايگولەك مۇستافايەۆا «وتپەلى جولدار شاتىرىنداعى ۇلۋ عاجاپ» - دەگەن پىكىر بىلدىرەدى.
قالاداعى مۇسىندەر تەك رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ عانا ەمەس، شەتەلدىك ب ا ق نازارىنا دا تۇسكەن. كوپتەگەن شەتەلدىڭ باسپالاردىڭ ماقالالارىنىڭ ارقاسىندا الماتىعا كەلىپ جاتقان تۋريستەر قاتارى ايتارلىقتاي ارتۋدا. مىسالى، الماتىلىق ازامات اشيموۆ كانادادا تۇراتىن دجوشتىڭ مەگاپوليس جونىندە «اتاكەنتتەگى ءتيىننىڭ ءمۇسىنى» ارقىلى حاباردار بولعانىن جازىپتى.
ازامات ءوزىنىڭ جەكە پاراقشاسىندا: «دجوش – كانادالىق ازامات. ءقازىر ول رەسەيدە جۇمىس ىستەيدى، مادەني تاقىرىپتارعا ماقالا جازادى. جاقىندا بىشكەكتە بولدى، الماتىنى ۇلكەن ءتيىن ارقىلى بىلەدى. مەدەۋ، شىمبۇلاق، شارىن كانونى ارقىلى ەمەس، تەك ءتيىن ارقىلى. ءتيىن پايدا بولعان كەزدە باتىستىڭ مادەني باق-تارى ول تۋرالى كوپ جازىپتى، سول ارقىلى الماتى شەتەلدىكتەرگە بەلگىلى بولا باستادى. دجوشتىڭ ارىپتەستەرى مەن دوستارى ءتيىندى كورنەكى ءمۇسىن رەتىندە مىندەتتى تۇردە كورۋى ءتيىس ەكەنىن ايتىپتى. كوپتەگەن الماتىلىقتار ءتيىننىڭ نە ءۇشىن ورناتىلعانىن تۇسىنبەدى، قابىلدامادى، ال دجوردج بۇل مۇسىنمەن ماقتانۋعا بولادى دەيدى، مەن ونىمەن كەلىسەمىن» - دەپ جازعان.
وڭ پىكىرلەردىڭ كوپتىگىنە قاراماستان جوبا باسشىلارىن پلاگيات رەتىندە ايىپتاۋشىلار دا بار. وسىعان وراي، ءبىز زاماناۋي قالا ءمۇسىنى دەگەن نە، ءتۇپنۇسقانى فرانشيزادان قالاي ايىرۋعا بولادى، قازاقستاندىق اۆتورلاردىڭ قىزمەتى نەگە قىمبات دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ تابۋعا تىرىستىق. PARK FEST مۇسىندەر مەن كىشى ارحيتەكتۋرالىق پىشىندەر حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ ديرەكتورى ولگا سۋلتانوۆا مەن قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، ارت سىنشى، حالىقارالىق كۋراتور ۆالەريا يبرايەۆامەن وسى ماسەلەلەر جونىندە پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.
«ەگەر پيتەرلىك سۋرەتشى اندرەي ليۋبلينسكييدىڭ «كىشكەنتاي قىزىل ادامدار» سەريالارى تۋرالى ايتار بولساق، بۇل جۇمىس اۆتوردىڭ كەلىسىمىمەن جاسالعان، ياعني ول، ارينە پلاگيات ەمەس! ونىڭ شىعارماشىلىعىنا تەرەڭ ۇڭىلسەڭ، پيكسەلدىك مۇسىندەردىڭ اندرەيدىڭ قولتاڭبالىق ءوز ءستيلى ەكەنىن بايقايسىڭ. ول زاماناۋي ستيلدە كوپتەن بەرى جۇمىس جاسايدى، ونىڭ سيۋجەتىنە سايكەس قىزىل ادامدار – قالا تۇرعىندارى. پيكسەلدى ادامداردى الەمنىڭ كوپتەگەن قالالارىنان كورۋگە بولادى، بۇل – جاھاندانۋ تەندەنسياسى، پيكسەلدەر ەكراننان بىردەي بولىپ كورىنەدى. «كىشكەنتاي قىزىل ادامدار» - جاھاندىق سيفرلىق سيۆيليزاسيانىڭ زاماناۋي ادامدارى» - دەيدى ولگا سۋلتانوۆا.
ونەردە «فرانشيزا» دەگەن ۇعىم بار. مۇندا بەلگىلى سۋرەتشىلەر شىعارمالارىن كوشىرىپ جاساۋ قۇقىعىن ساتىپ الىپ، سول ارقىلى ارت-وبەكتىلەردىڭ كوشىرمەلەرىن جاساۋدى ايتادى. جەر استى وتپەلى جولدارداعى ۇلۋلاردىڭ، سۋدا جۇزەتىن كيىممەن بيلەپ تۇرعان ايەلدەردىڭ، پاريجدەگى ەيفەل مۇناراسىنىڭ كوشىرمەلەرى وسىلاي جاسالعان. بۇل وبەكتىلەر مەگاپوليستىڭ ءتۇرلى ساۋدا ورىندارىنا قويىلعان، وعان ەشكىم تىيىم سالا المايدى.
ال قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، ارت سىنشى، حالىقارالىق كۋراتور ۆالەريا يبرايەۆا: «يا، گراند پارك ساۋدا كەشەنى اۋماعىنداعى ءمۇسىن ءبىر عانا 15 سانتيمەترلىك جۇمىسىنىڭ قۇنى كەم دەگەندە 70 مىڭ اقش دوللارىنا تەڭ فرانكو-شۆەيسارلىق بەلگىلى سۋرەتشى نيككي دە سەن فالل جۇمىستارىنىڭ كوشىرمەسى. ءقازىر الەمدە ءمۇسىندى تيراجداۋ كەڭ تاراعان. وعان مىسال رەتىندە اتاقتى فەرناندو بوتەرونىڭ جۇمىستارىن ايتۋعا بولادى، ونىڭ «تولىق ايەلدەر» ءمۇسىنى الەمنىڭ ءتۇرلى قالالارىنا قويىلعان» - دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
«كوركەم جۇمىس ءۇشىن سيۋجەت – بىرەگەي تۋىندى ەمەس. ەگەر سيۋجەت راسىندا قىزىق ءارى تارتىمدى بولسا جەتىپ جاتىر. ال سۋرەتشى ءۇشىن شىعارماشىلىق – بۇل شىنايىلىقتى تانۋ، قابىلداۋ. ونەر تاريحىن زەردەلەسەك قايتا جاڭارۋ ءداۋىرىنىڭ ءارتۇرلى اۆتورلار ەرتەدەگى گرەك ميفتەرىن قايتالاپ بەينەلەگەنىن اتاپ وتۋگە بولادى. «ۆاكحتى» بەينەلەگەن كاراۆادجونى نەمەسە وسى اتاۋمەن كارتيناسى بار رۋبەنس پەن تيسياندى يدەيا ۇرلادى دەپ كىنالاۋ قيىن. دەمەك، ءتيىندى جاساعان الەكس رينسلەر مەن ماريۋس يانسەن ۆان ۆۋۋرەندى بۇرىن بەينەلەنگەن دەپ ايىپتاۋ قاتەلىك» - دەدى ولگا سۋلتانوۆا.
«الەكس رينسلەردىڭ ءتيىنى پلاگيات ەمەس. مارات بەيسەنعالييەۆ فرانسيادا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العان ءتيىن الماتىلىق تيىننەن مۇلدەم بولەك، الماتىلىق ءتيىننىڭ ماتەريالى، جاسالۋ شەبەرلىگى، ءتۇرى، اسىرەسە كولەمى دە وزگەشە. الەم ۇلكەن، مۇندا قايتالاۋلار بولۋى ابدەن مۇمكىن، ءبىز ابىلايحاننىڭ ات ۇستىندەگى ءمۇسىنى بەرنينيدىڭ 15ء-شى ليۋدوۆيك ەسكەرتكىشىنىڭ نەمەسە ونەر تاريحىنداعى العاشقى ات ۇستىندەگى ءمۇسىن بولىپ تابىلاتىن مارك اۆرەلييگە قويىلعان ريمدىك مۇسىننەن كوشىرىلگەن دەپ ايتا المايمىز عوي. ج. ناتبايەۆ ونەردىڭ تاربيەلىك مانىنە ۇلكەن نازار اۋدارادى. الماتىنىڭ ۇلكەن ءتيىنى – وسى ۇعىمنىڭ دالەلى. ءتيىن كولەمى جاعىنان بالالاردى عانا ەمەس، ۇلكەندەردى دە قىزىقتىرىپ، اڭ ءۇشىن ادامدار قانشالىقتى ۇلكەن بولىپ كورىنەتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. ءمۇسىننىڭ يدەياسى كىشكەنتاي اڭدارعا دەگەن ادامدىق قارىم-قاتىناستى بىلدىرەدى» - دەدى ۆالەريا يبرايەۆا.
ۆالەريا ۋاقىتشا ءمۇسىننىڭ الەمدە كەڭ ەتەك جايعانىن ايتتى. ول ءتۇرلى مەرەكەلەرگە، ءمۇسىننىڭ ماتەريالىنا، سۋرەتشىنىڭ يدەياسىنا قاتىستى. ماڭگىلىك ەسكەرتكىشتەر بولمايدى، وعان دالەل الىنىپ تاستالعان كەڭەستىك مونۋمەنتتەر مەن باميانداعى بۋددانىڭ ۇلكەن ءمۇسىنى.
سۋرەتشىلەر وداعى مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىنا بايلانىستى، ءمۇسىنشى كازاريان جانە اينەكوۆ وسى بىرلەستىكتە مۇشە ەكەندىگىن ايتا كەتۋ كەرەك. كونكۋرس بارلىعىنا اشىق بولعانىمەن – ەشكىمدە دە قاتىسۋعا نەمەسە ساراپتاماعا مونوپوليالىق قۇقىعى جوق. كەڭەستىك داۋىردەن ايىرماشىلىعى، ول ۋاقىتتا بۇل فۋنكسيالار تەك سۋرەتشىلەر وداعىمەن اتقارىلسا، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستاندىق قوعام سانالۋاندىعىمەن، تولەرانتتىقپەن جانە ءتۇرلى فورماداعى شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋمەن ەرەكشەلەنەدى.
ولگا سۋلتانوۆا ەربوسىن مەلدىبەكوۆتىڭ «ەرتوقىمنىڭ پايدا بولۋى» مۇسىنىنەن بەلگىلى قازاق سۋرەتشىسى رۋستام ءحالفيننىڭ سۋرتتەرىن، فيلوسوف جانات بايمۇحامەتوۆانىڭ يدەياسىن كورگەندەي بولعانىن ايتتى. ەربوسىن مەلدىبەكوۆ قازاقستاننىڭ قازىرگى زامانعى تانىمال سۋرەتشىلەرىنىڭ ءبىرى. 2015 جىلى ءا. قاستەيەۆ اتىنداعى مۋزەيدە ۆيكتور ميزيانونىڭ كۋراتورلىعىمەن مەلدىبەكوۆتىڭ «ماڭگىلىككە ورالۋ» اتتى رەتروسپەكتيۆاسى ءوتتى. ءمۇسىنشىنىڭ سوڭعى توپتىق جۇمىستارىنىڭ ىشىندە Suns and Neons above Kazakhstan، Yarat، باكۋ (2017)، BALAGAN!!!، بەرلين (2015)، 6-شى ماسكەۋ بيەننالەسىندەگى ارنايى جوباسى «سۆويا زەمليا/چۋجايا تەرريتوريا» (2015)، «گرامماتيكا سۆوبودى»، گاراج، موسكۆا (2015)، 1ء-شى كييەۆ بيەننالەسى (2012)، گۆاندجۋداعى 9-شى بيەننالەسى (2012)، ورتالىق ازيا پاۆيلونى ۆەنەسيا بيەننالەسى (2011، 2005)، Time of the Storytellers، KIASMA، حەلسينكي (2007)، Progressive Nostalgia، Luigi Pecci Centre، پراتو (2007) كورمەلەرىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى. ءمۇسىنشىنىڭ ءوز قالامىزدا ابىرويعا بولەنۋى قۋانتادى. ونىڭ ونەر مەن كورەرمەن اراسىنداعى الشاقتىق بولمايتىن قوعامدىق كەڭىستىكتە جۇمىس جاساۋىنا مۇمكىندىگى مول.
«ەدۋارد كازاريان دا قازاقستاندىق تانىمال اۆتور. ولار مەلديبەكوۆپەن بىرگە ءار ءتۇرلى ستيلدەر مەن جانرلاردا جۇمىس جاسايدى. قالالىق كەڭىستىك ازاماتتار ءۇشىن ستيلدەردى، سيۋجەتتەر مەن شىعارماشىلىق ۇستانىمداردى تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قالاداعى جۇمىستار ءداستۇرلى نەمەسە زاماناۋي ستيلدە عانا ەمەس، شىن مانىندە مىڭ بوياۋلى قالادا بارلىق باعىتتار تاماشا ۇشتاسقاندىعىن كورۋگە بولادى. ءبىزدىڭ قوعامدا قايسىسى باسىم ەكەندىگىن ايتا المايمىز عوي: قازىرگى زامانعى جاھاندىق وركەنيەت پە، نەمەمە وتكەننىڭ ءداستۇرلى جولى ما؟ ءبىز ءارقايسىمىز ءار ءتۇرلىمىز، الماتىنىڭ قالا كەڭىستىگى دە ءسانتۇرلى بولعانى ءجون»، - دەدى و.سۇلتانوۆا.
ساراپشىلار پىكىرىنە سايكەس، وتاندىق سۋرەتشىلەر مەن مۇسىنشىلەر شىعارمالارىنىڭ باعاسى شەتەلدىك تانىمال ارىپتەستەرىنەن كەم ەمەس. كەيدە ءتىپتى شەتەلدىك مۇسىنشىلەردەن الدەنەشە رەت اسىپ تۇسەدى. ماسەلەن، ە.كازاريان ءوزىنىڭ قولادان جاسالعان «كوكجيەك» (گوريزونتى) تۋىندىسى ءۇشىن 28 ملن. تەڭگە سۇراعان بولسا، ال ز.قوجامقۇلوۆ «تەمىر بۇقا» تۋىندىسىن 35 ملن. تەڭگەگە باعالاعان. دەگەنمەن فەستيۆال بارىسىندا 60 دانا ارت-وبەكتى قويىلعان بولسا، ونىڭ جارتىسىنان استامى قازاقستاندىق سۋرەتشىلەردىڭ جۇمىستارى.
ەستەرىڭىزگە سالايىق، PARK FEST فەستيۆالىندە سۋرەتشىلەردىڭ ساراپشىلار كوميسسياسىنىڭ ىرىكتەۋىنەن وتكەن جۇمىستارى قاتىستىرىلدى. ونىڭ قۇرامىنا كەندال گەنري (نيۋ-يوركتەگى پابليك ارت دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى)، كريستينا شتەي̆نبرەي̆حەر (زاماناۋي ونەردىڭ ۆەنا جارمەڭكەسىنىڭ ديرەكتورى)، سەرگەي̆ كوۆاليەۆسكيي̆ (كراسنويار مۋزەي بيەننالەسىنىڭ تۇراقتى كۋراتورى) جانە ەۆفرات يمامبەك (پ.ع.ك.، سوسوانتروپولوگ، پروفەسسور، يۋنەكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇراسىنىڭ ەكسپەرتى، ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا ۇلتتىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، تەنگريدى زەرتتەۋ جونىندەگى حالىقارالىق قور باسقارماسىنىڭ مۇشەسى، ونەر، انيماسيالىق كينو، ديزاين جونىندەگى ساراپتامالىق كەڭەس مۇشەسى) ەنگەن.
فەستيۆالدىڭ كونكۋرستىق ىرىكتەۋىنە قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك سۋرەتشىلەر مەن مۇسىنشىلەردەن بەس جۇزدەن استام ءوتىنىش تۇسكەن. فەستيۆال قاتىسۋشىلارىن تاڭداعان كەزدە ساراپشىلار كوميتەتىنىڭ مۇشەلەرى وبەكتىلەردىڭ كوركەمدىك قۇندىلىقتارىن، ولاردىڭ قالانىڭ ساۋلەتتىك انسامبلىنە بەيىمدەلۋىن، الەمدىك كوركەمدىك كونتەكستپەن بايلانىسىن، ۇلتتىق داستۇرلەر مەن الماتى قالاسىنىڭ تاريحي اسپەكتىلەرىن ىلگەرىلەتۋدى باسشىلىققا الدى.
