سونىمەن ول ءۇش جىلدان سوڭ  قازاقستانعا قايتا كەلدى.  بۇل جولى تۇركيانىڭ پرەمەر-مينيسترى  ەمەس،  پرەزيدەنتى رەتىندە كەلدى  ەردوعان.  قازاق ەلىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن جولىقتى، جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىرقاتار كەزدەسۋلەر  وتكىزدى ەكى جات.  ءبىراز قۇجاتتارعا دا قول قويىلدى.  قازاقستان مەن تۇركيانىڭ  اراسىنداعى ساۋدا  اينالىمىنىڭ كولەمىن 10 ملرد   دوللارعا جەتكىزۋ   تاعى ايتىلدى.  ءبىراق، بەس  جىل بۇرىن دا، 2012 جىلى  وسىنداي اڭگىمە ايتىلعانىن، وزگەرگەن ەشتەڭەنىڭ  بولماعاندىعىن ەشكىم ايتپادى.

راس،  قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن الەمدە   ءبىرىنشى  بولىپ تانىعان ەل  تۇركيا.  انادولى تۇرىكتەرى تەك قازاقستانعا عانا ەمەس،  كۇللى ورتالىق ازيا ەلدەرىنە،  تۇركى  جۇرتىنا ءتاۋىر كوڭىل  بولەتىن.  مارقۇم  تۇرعىت ءوزال  ءتۇبى  ءبىر  جۇرتتىڭ  بىر-بىرىنە قارايلاسا  ءجۇرۋىن قاتتى قالاعان-دى. كەيىن،  بارىس-كەلىس، الىس-بەرىس ءتاۋىر جاندانعان  بولاتىن. ەكى-جاقتى كەلىسسوزدەر تالاي جاسالعان، وبالى قانەكەي تۇرىكتەر  قازاق ەلىنە  اجەپتاۋىر مولشەردە  ينۆەستيسيا سالعان.  ءبىراق، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن، سونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن قارىم-قاتىناستى  تەرەڭدەتە ءتۇسۋ رەسمي انكارا  ءۇشىن   ستراتەگيالىق تۇرعىدا اسا ماڭىزدى  باعىتتاردىڭ  ءبىرى سانالمايتىن سياقتى. «تۇركى  بىرلىگى»   جونىندەگى اڭگىمەلەر دە  ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى  بولعانىمەن، تۇركيا  ءۇشىن ەكىنشى، بالكىم ءۇشىنشى، ءتورتىنشى  ورىنداردا قالعان ماسەلە. ماڭىزدىلىعى جاعىنان ارينە. ويتكەنى، تۇركيانىڭ  سىرتقى ساياساتىندا  ءوزالدىڭ،  دەميرەلدىڭ  زامانىنداعىداي ورتالىق ازياعا، قازاقستانعا  باعىتتالعان  جوسپارلار   بايقالمايدى  ءقازىر. كەرىسىنشە،  تاياۋ شىعىس پەن ەۋروپا، رەسەي مەن ۋكراينا ماڭىزدى ولار ءۇشىن.

جالپى،  سوڭعى جىلدارى تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ  تاياۋ شىعىسقا باعىتتالعانىن  ساراپشىلار  ءجيى ايتادى. دەگەنمەن، انكارا ءۇشىن ەۋروپالىق وداقپەن قارىم-قاتىناس ەشقاشان   ماڭىزىن  جويماق ەمەس. رەجەپ تايىپ ەردوعان ەۋروپاعا، باتىس ەلدەرىنە قاراتا اندا-ساندا  مالىمدەمە جاساپ  قويعانىمەن، ءىس جۇزىندە تۇركيا ءبارىبىر دە ەۋروپا ەلدەرىنەن الىستامايدى. تۇركيانىڭ شەتەلدەرمەن ساۋدا-ساتتىق، ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ  باسىم  بولىگى ەۋروپاعا باعىتتالعان.  ويتكەنى، انكارانىڭ ەۋروپالىق وداققا  مۇشە  بولىپ كىرۋگە دەگەن  ءۇمىتى ءالى وشكەن جوق. ەۋروپانىڭ  ستاندارتتارىنا   ۇمتىلۋ  باسىم تۇركيادا.  ال،  تاياۋ شىعىس پەن  يسلام الەمىنە قاتىستى ۇستانىمدارىنا كەلسەك ەردوعاننىڭ نەوسماندىق  كوزقاراسى  بار. ياعني،  بۇرىڭعى وسمان  يمپەرياسىنىڭ  قۇرامىنا كىرگەن  ەلدەرگە «اعالىق اقىل ايتىپ»  وتىرعىسى كەلەدى. ءارى  تاياۋ شىعىستىڭ    مۇنايى مەن گازىن  ءوز تەرريتورياسى ارقىلى  وتكىزىپ،  ەۋروپاعا ساتسا دا، وزدەرى قولدانسا دا  پايداعا كەنەلۋلەرى كەرەك.  سونىمەن بىرگە، تۇركيا يسلام الەمىندە كوشباسشى بولۋعا ۇمتىلىپ كەلەدى. ءتۇرلى  ساياسي ويىندارعا  باراتىنى، استىرتىن ارەكەتتەر ۇيىمداستىراتىنى دا سودان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا  تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ 100 جىلدىعى تويلاناتىن 2023 جىلى بۇل ەل ايماقتاعى ەڭ بەدەلدى، ەڭ قۋاتتى، دامىعان مەملەكەت بولۋ  جولىندا  بارىن سالىپ جاتىر. تابىستارى دا از ەمەس. الايدا، 1991 جىلى  ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى  تۋىستارىن ىزدەپ، باۋىرعا باسقىسى كەلگەن تۇركيا ءقازىر «تۇركى  بىرلىگىنە»   باسقاشا  كوزقاراسپەن قارايدى. اسىرەسە، رەجەپ تايىپ ەردوعان بيلىككە كەلگەن سوڭ بۇل كوزقاراس  تىپتەن وزگەرگەن. «تۇركى الەمى» ءقازىر   ەردوعان ءۇشىن اسا ماڭىزدى جوبا ەمەس. انكارا  ىرگەدە  وتىرعان  ازەربايجان مەن  ءىس جۇزىندە تۇركيانىڭ ءبىر ايماعى تارىزدەس سولتۇستىك  كيپر  تۇرىك رەسپۋبليكاسىنا عانا وزگە تۇركى مەملەكەتتەرىنە قاراعاندا ءتاۋىر كوزقاراس ۇستانادى. ال، قالعان تۇركى مەملەكەتتەرىنە  ونداي جىلى قاباق تانىتا قويمايدى. شاماسى، «ءىنى»  بولۋعا كونبەگەن  قىپشاقتار مەن  قارلۇقتاردىڭ ۇرپاقتارىنا ىشتەي وكپەلى شىعار. الدە، «بابالارىمدى سىر مەن ءامۋدىڭ  بويىنان ىعىستىرعان سەندەر ەدىڭدەر، ەندى وعىزعا وزدەرىڭ كىرىپتار بولاسىڭدار» دەي مە ەكەن؟! ايتەۋىر،   تۇركيادا  بۇرىڭعىداي ورتالىق ازيا دەسە الىپ-ۇشقان كوڭىل جوق. رەسمي  بيلىگىندە ارينە. ايتپەسە،  حالىقتا جازىق  بولماسا كەرەك.

بالكىم، ءبىزدىڭ  بۇل ايتقاندارىمىز تۇركى  بىرلىگىن اڭسايتىندارعا  ۇناي  قويماۋى دا مۇمكىن. الايدا، تۇركيانىڭ وزگە ەلدەرمەن  ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارىنا نازار اۋدارساق، ماسەلەنىڭ ءمان جايى  بىردەن اڭعارىلادى. ادەتتە، «باۋىرىم، باۋىرىم» دەسىپ  بىر-بىرىنە ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتىپ جاتاتىن قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى سوڭعى بەس جىلدا وزگەرگەن دە  جوق. وزگەرسە دە ماردىمسىز عانا ءوسۋ  بولدى. ماسەلەن، 2010 جىلى ەكى جاق تاۋار اينالىم كولەمىنىڭ  3 ملدر   دوللاردان اسقانىن ايتىپ، ءماز  بولىسقان. ال، 2012 جىلى بۇل كورسەتكىش 3،4  ملرد دوللار  بولىپتى.  بيىل دا سول 3،4-3،5 ملرد دوللار  كولەمىندە  قالعانىن بايقادىق.  ەردوعان دا، نازاربايەۆ تا سولاي دەستى. سويتە  تۇرا، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن 10 ملرد دوللارعا جەتكىزەمىز دەپ جۇرگەنىمىزگە، 10  بولماسا دا،  كەمى  5 جىل  بولدى. وزگەرىس قايدا سوندا؟ الگى، تىعىز قارىم-قاتىناسىمىز قايدا؟ بۇل ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋ وڭاي ەمەس ارينە. ويتكەنى، قازاقستان مەن تۇركيانىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ءبىز ويلاعانداي ەمەس.  تۇرىكتەردىڭ باعىتى باسقا، ءبىزدىڭ جولىمىز بولەك  بولىپ تۇر ءقازىر. ەڭ قىزىعى،  باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ  ءوزارا تاۋار اينالىمىن 10 ملرد  دوللاردان دا اسىرىپ جىبەرۋگە دە تولىق  مۇمكىندىكتەرى بار.  الايدا، رەسمي انكارا دا، استانا دا  وسى 10  ملرد-تان اساتىن مولشەر ايتىپ كورگەن ەمەس. كۇنى  بۇگىنگە  دەيىن.  ال،  ەردوعان يرانعا  بارعان ساپارىندا تۇركيا مەن  يران اراسىنداعى تاۋار اينالىمى  مولشەرىن 2016 جىلى 30 ملرد  دوللار قىلاتىندىقتارىن ايتتى. بۇل كورسەتكىش 2000 جىلى 1 ملرد دوللار بولسا،  2014 جىلى 13،7 ملرد  بولعان. سويتە  تۇرا  تۇرىكتەر مەن پارسىلار اينالاسى  ءبىر جىلدىڭ ىشىندە،  ياعني 2016 جىلى ءوزارا تاۋار اينالىمىن  باقانداي  2،5 ەسەگە ءوسىرۋدى  كوزدەيدى.  سونىمەن بىرگە، رەسمي انكارا  رەسەيمەن تاۋار اينالىمىن 2023 جىلى 100 ملرد  دوللارعا دەيىن ءوسىرۋدى  ماقسات ەتىپ  جاتىر. قازىرگى كولەمى 32 ملرد دوللاردان اسادى. 8 جىلدا  بۇل كورسەتكىش ءتىپتى 3 ەسەدەن استام ءوسۋى كەرەك ەكەن.  قىزىق ءا؟! تاعى ءبىر دەرەك ۋكرايناعا قاتىستى  بولىپ تۇر. تۇرىكتەر ۋكراينامەن  تاۋار اينالىمىن 2014 جىلى 6 ملرد دوللارعا جەتكىزدى. 2004 جىلى بۇل كورسەتكىش 1،3 ملرد ەدى. ال، 2017 جىلى ءوزارا تاۋار اينالىمىن 10 ملرد دوللارعا،  2023 جىلى 20 ملرد دوللارعا جەتكىزۋ كەرەكتىگىن ايتقان ەردوعان. سونىمەن بىرگە، ەردوعان  بيلىككە كەلگەلى بەرى  تۇركيا مەن ازەربايجان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 14 ەسە ءوسىپ، 5 ملرد دوللارعا جەتكەن. ءقازىر  بۇل كولەمدى 14 ملرد-قا جەتكىزۋ ايتىلىپ ءجۇر.  قىسقاسى، تۇركيا ساۋدا-ەكونوميكالىق  بايلانىستاردا  ورتالىق ازيا  باعىتىنان  گورى كاۆكاز، قاراتەڭىز، تاياۋ شىعىس، جەرورتا  تەڭىزى ايماقتارى مەن  ەۋروپاعا باعىتتالعان ساياسات ۇستانىپ  كەلەدى. دەمەك،  ەردوعاننىڭ وسى جولعى ساپارى  ءىس جۇزىندە «ەسكى-قۇسقىنى ەسكە ءتۇسىرىپ» قويۋدان ارىگە  بارمايتىن سياقتى.  راس، 800 ملن دوللارلىق كەلىسىم-شارت جاسالدى. 7  ءمينيسترىن ەرتىپ كەلدى ەردوعان.  ءبىراق،  ءبارىبىر ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن  كەلىسسوزدەر  بايقامادىق. ادەتتەگىدەي، ساۋدا-ساتتىق، قۇرىلىس،  جەڭىل ونەركاسىپ  سىندى  ماسەلەلەر قاراستىرىلعان ءتارىزدى. قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىن تۇرىكتەردىڭ بايقاماي  وتىرعاندىعى دا تاڭ قالدىرادى.

امانكەلدى قۇرمەت ۇلى