اۋليە دەگەن — اللادان ايان كەلگەن ادام. بولاتىن ىستەردى بولجاپ الدىن الا ايتاتىن، ايتقانى اينىماي كەلەتىن، يمان ساقتاپ، بويىن تازا ۇستاپ، بىلىمگە بار جان-تانىمەن بەرىلگەن، قۇداي جولىندا قۇلشىلىق ەتكەن، كورىپكەلى بار ادامدى قازاقتار “اۋليە ادام” دەپ اتاعان. قىسقارتىپ ايتقاندا اللاعا ىس-ارەكەتى جاققان، اللا جولىندا جۇرگەن اللانىڭ سۇيىكتى ق ۇلى. اللا تاعالا ونداي ادامدارعا ەرەكشە شاراپات دارىتادى، بولەكشە ءبىلىم، قابىلەت بەرەدى. بولاتىن ىستەر تۋرالى ايان كورسەتەدى. پايعامبارلار زامانىندا ابدوللا عالانسي دەگەن ءبىر اۋليە ادام بولىپتى. ول كوپ ءدىندار ادامدارمەن بىرگە ءنىل دارياسىنان پابىرگە (كەمەگە) ءتۇسىپ كەلە جاتقاندا، اياق استىنان قارا قۇيىن تۇرىپ ءپابىر قاتتى تولقىپ كەتەدى. پابىردە وتىرعان ادامداردا جان قالماي اللاعا جالبارىنىپ “وسىدان امان قالساق، و قۇداي، اقسارباس، كوك قاسقا” دەپ اركايسىسى انت سۋ ءىشىپ اللا جولىندا مال اتاپ، ءمولدىر جاندارىنىڭ قۇتقارىلۋىن تىلەپ جاتادى. ابدوللا عالانسي عانا ۇمدەمەي وتىرا بەرەدى. قۇيىن توقتاپ، ءپابىردىڭ تولقۋى قالپىنا كەلگەن سوڭ، ادامداردىڭ كوڭىلى جايلانىپ، جۇرەكتەرى ورنىققان سوڭ، ىشتەرىنەن بىرەۋى ابدوللا عالانسيدەن: “ءبىز جاڭا ءپابىر تولقىعاندا جانىمىز مۇرنىمىزدىڭ ۇشىنا كەلدى، ءبارىمىز اللا جولىنا مال ارناپ، يمان كەلتىرىپ، ءتاۋباعا كەلدىك. ال، سەن ءۇن-تۇنسىز وتىرا بەرگەنىڭ نە، ەڭ بولماسا اللا جولىنا ءبىر نارسە اتاساڭشى،”- دەيدى. سوندا ابدوللا عالانسي: “ەگەر وسى وزەننەن ءوتىپ، جاعاعا امان شىقساق، ءپىلدىڭ كۇشىگىنىڭ ەتىن جەمەۋگە اللا اتىنان انت ەتەمىن”- دەيدى. وعان تاڭدانىپ، قىزىق كورگەن پابىردەگى ادامدار: “مىنانىڭ ەسى دۇرىسپا؟ بۇل قايداعى ءپىلدىڭ ەتىن ايتىپ وتىر!” — دەپ ونى كەلەكە ەتەدى. وعان ابدوللا عالانسي جاۋاپ تا قايتارمايدى، ىشتە جيمايدى. اقىرى پابىردەگى ادامدار امان-ەسەن وزەننەن ءوتىپ، جاعاعا شىعادى. جەۋگە ازىق جوق، قاتتى اشىعادى، ءسويتىپ وتىرعاندا ءبىر ءپىلدىڭ بالاسى كەلىپ، وزەننەن سۋ ىشەدى. كوزدەرى قاراۋىتىپ وتىرعان الگى ادامدار ءپىلدىڭ بالاسىن قۋىپ ءجۇرىپ ۇستايدى دا، ونى سويىپ، ەتىن ءپىسىرىپ جەيدى. قاسىنداعىلار ابدوللا عالانسيگە ءپىلدىڭ ەتىن جە دەپ ۇسىنادى. ول: - جوق، مەن جەمەيمىن. باعانا ءپىلدىڭ ەتىن جەمەۋگە انت ەتكەنىم بار، - دەپ جەمەي قويادى. ەتكە تويىپ العاندار تۇگەل ۇيىقتاپ كەتەدى. ابدوللا عالانسي عانا جان-جاعىن كۇزەتىپ ۇيىقتاماي وياۋ جاتادى. الدەن ۋاقىتتان سوڭ، ءبىر ءداۋ ءپىل كەلەدى دە بالاسىنىڭ سۇيەگىن يىسكەپ-يىسكەپ الىپ، ودان سوڭ ۇيىقتاپ جاتقان بالا ءپىلدىڭ ەتىن جەگەن ادامداردى شوي تابانىمەن مىجىپ-مىجىپ ولتىرەدى دە، الگى ءداۋ ءپىل ابدوللا ءعالانسيدىڭ الدىنا كەلىپ ءتۇرادى. ابدوللا عالانسي الگى پىلگە ءمىنىپ الادى، ول ءداۋ ءپىل ابدوللا ءعالانسيدى ۇيىنە امان اكەلىپ تاستايدى. بۇل نە؟ بۇل اۋليەلىك، ابدوللا عالانسي وزەننەن امان-ەسەن وتەتىنىن ءبىلىپ تۇر. وزەننەن وتكەن سوڭ ءپىلدىڭ بالاسىنا كەزىگەتىنىن دە سەزىپ تۇر. ول سوندىقتان ءپىلدىڭ ەتىن جەمەيمىن دەپ الدىن الا بولجاپ ايتىپ انت ەتىپ تۇر. مۇنداي قاسيەتى بار ادامدى قازاق حالقى “اۋليە ادام” دەپ اتاعان. ناسيودين دەگەن ءبىر “جۇلدىزناما” عالىمى ءبىر اۋليەنى ىزدەپ بارىپ سالەم بەرەدى. ءناسيوديننىڭ قاسىنداعىلار الگى اۋليەگە: “مىنا كىسى ناسيودين دەگەن ۇلكەن “جۇلدىزناما عالىمى”- دەپ تانىستىرادى. سوندا الگى اۋليە ادام: - ە، بۇل “جۇلدىزناما عالىمى” بولسا، مۇنىڭ بىلگەنىن اق ەسەك تە بىلەدى، - دەپ مازاق ەتەدى. “جۇلدىزناما عالىمى” الگى اۋليەنىڭ سوزىنە شامىرقانىپ، ول جەردەن كەتىپ قالادى دا، كەشكە قاراي ءبىر ديىرمەن تارتاتىن شارۋانىڭ ۇيىنە كەلىپ قونادى. الگى شارۋا جۇلدىزناما عالىمىنا: - كەشكە ساق جاتايىق، بۇگىن ۇلكەن سەل اپاتى بولادى،- دەيدى. عالىم اسپاندا تارىداي بۇلت جوق، جاۋىننان دا ەشبىر بەلگى جوق، مىنا شارۋانىڭ جاي ايتا سالعان ءسوزى عوي”- دەپ ويلايدى. ءتۇن ورتاسى بولا بەرگەندە قاتتى جاۋىن جاۋىپ، ءۇيدى سەل الىپ كەتە جازدايدى. تاسقىننان امان قالىپ، ەسىن ارەڭ جيىپ العان سوڭ الگى جۇلدىزناما عالىمى شارۋادان: - سەن سەلدىڭ بولارىن قايدان ءبىلدىڭ؟ — دەپ سۇرايدى. سوندا شارۋا: - ە، مەنىڭ ديىرمەنگە سالىپ پايدالانىپ جۇرگەن ءبىر اق ەسەگىم بار. ول وسىنداي كۇن جاۋاردا، سەل جۇرەردە قۇيرىعىن تىگىپ تۇرادى. بۇگىن سول اق ەسەگىم قۇيرىعىن تىگىپ تۇرعان بولاتىن، سوعان قاراپ ايتقانىم ەدى، - دەيدى. سوندا الگى “جۇلدىزناما عالىمى” : - ە، مەنىڭ بىلگەنىمدى اق ەسەك تە ءبىلدى دەگەن الگى ادام اۋليە ەكەن عوي دەپ ءتاۋباعا كەلىپتى دەگەن اڭىز بار. بۇل اڭىز ەمەس، بۇل ناسيودينگە اللادان كەلگەن انىق ايان. اشىق حابار.
بولات بوپاي
