اقىرزاماننىڭ جاقىنداپ قالعانى جايىنداعى يدەيانىڭ اۋادا قالىقتاپ جۇرگەنىنە قاش-شان. اسىرەسە گولليۆۋدتىڭ كينوفيلمدەرى الەمدىك اپات پەن جاھاندىق جويىلۋدى «جارنامالاۋدان» الدىنا ەشكىمدى سالماي تۇر. وسىنى كورگەن جەر تۇرعىندارىنىڭ ءبىرازىنىڭ: «شىنىمەن اقىر زامان بولا قالسا، ءبىز نە ىستەيمىز؟» دەپ ۇرەيگە بەرىلۋىنە تاڭعالۋعا بولمايدى. ءبىراز مەملەكەتتىڭ ميللياردەرلەرى شامامەن نۇحتىكىنە ۇقسايتىن الىپ كەمە تۇرعىزىپ تا قويىپتى. الىپ كەمەنىڭ بورتىندا جاھاندىق اپات بولا قالسا جان ساۋعالاۋعا بولاتىن بارلىق نارسە بار: سۋ، ازىق-تۇلىكتى ايتپاعاندا ءتۇرلى جان-جانۋارلارعا دەيىن. ءدىني كىتاپتاردا جازىلعانداي ءبارى قوس-قوسىمەن. اعاشتان جاسالعان كەمە بىرنەشە شاقىرىمنان كوزگە تۇسەدى. كولەمى بەس قاباتتى ۇيدەي. قاسيەتتى كىتاپتا قالاي سيپاتتالىپ جازىلسا، كەمە ءدال سونداي ەتىپ جاسالىنعان. يەلەرىنىڭ ەندى تەك توپان سۋدى كۇتۋى قالعان.
ەجەلگى نۇح كەمەسىنىڭ تابىلعانى جونىندەگى سەنساسيالىق حابارلار ينتەرنەت بەتىندە ءورىپ ءجۇر. سوڭعى رەت قىتايلار «ءبىز تاپتىق» دەپ الەمگە جار سالعان. ءتىپتى ۆيدوسىنا دەيىن كورۋگە بولادى. ءبىراق وعان الەمنىڭ بەدەلدى عالىمدارى سەگەن جوق. سوعان قاراعاندا كەزەكتى سەنساسيالىق اقپارات.
ال ەندى وسى زابۋر، ءتاۋرات، ءىنجىل، قۇران كارىمدە بىردەي ايتىلاتىن نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى توقتاعان تاۋ پالەستيناداعى سيناي ما، ارابياداعى ءال-جۋدي مە، كاۆكازداعى ارارات پا، قازاقستانداعى قازىعۇرت پا، وزبەكستانداعى نۇراتا ما؟
تۋر (سيناي) تاۋىندا سىيعا بەرىلگەن وسيەت كەمەسى
قۇران كارىمدە قاتىگەز پەرعاۋىنعا قارسى شىققان مۇسا پايعامبارعا تۋر تاۋىندا جاراتۋشىنىڭ وسيەت كەمە سىيلاعانى، بۇل كەمە مۇمىندەرگە العىس پەن تىنىشتىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە بەرىلگەنى ايتىلادى. سوندىقتان دا ۇزاق جىلدار بويى يۋدەي مەن حريستياندار جانە مۇسىلماندار جوعالعان وسيەت كەمەنى تابۋعا كۇش سالدى. مۇسا پايعامبار مەن باۋىرى حارۋن پايعامباردان قالعان قاسيەتتى كەمەنىڭ ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتكەن كەزى – ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 587 جىل. يۋدەيلەر قۇدىستا (يەرۋساليمدە) جوعالعان كەمەنى قايتىپ كەلگەن قۇتقارۋشى تاباتىنىنا، حريستياندار اقىرزاماندا كوكتەن تۇسكەن يسا ءماسىحتىڭ تاباتىنىنا سەنەدى. مۇحاممەد پايعامباردىڭ ءحاديسى بويىنشا قاسيەتتى كەمەنى زاماناقىردا جەر بەتىنە تىنىشتىق پەن
ادىلدىك اكەلۋشى ءمادى (ماحدي) انتاكيا دەگەن جەردەن ىزدەپ تابادى. حاديستە ايتىلعان انتاكيا قالاسى قازىرگى تۇركيا اۋماعىندا، سيريا شەگاراسىنا جاقىن جەردە. قاسيەتتى كەمەنى تابۋ ماقساتىندا بۇل ايماقتىڭ ءاربىر بۇرىشى عالىمدار تاراپىنان ءالى كۇنگە زەرتتەلۋ ۇستىندە.
ءىنجىل بويىنشا نۇح كەمەسى توقتاعان تاۋ – ارارات
قاسيەتتى «تورا» كىتابىندا «ۇلى توپان سۋدان سوڭ نۇحتىڭ (نوي) كەمەسى 7 اي جانە 17 كۇننەن كەيىن ارارات تاۋىنىڭ باسىنا ايالدادى» دەپ جازىلعان. ارارات تاۋى تۇركيا اۋماعىندا. ارميان تاۋلى قىراتىنا كىرەتىن اراراتتىڭ 5165 مەترلىك ەڭ بيىك شىڭىن العاش پارروت اتتى الپينيست 1829 جىلى باعىندىرعان. ال تاۋ باسىنداعى كەمەنى ءوز كوزىمەن تۇڭعىش كورگەن ادام – اعىلشىن دجوردج حاگوپيان دەگەن كىسى. ول 1905 جىلى 10 جاسىندا اتاسىمەن ىلەسىپ تاۋعا بارعاندا كورىپتى. كەيىن حاگوپيان ول جەر تاۋدىڭ ءدال قاي تۇسى ەكەنىن سول بويى ەسىنە تۇسىرە الماي، 1972 جىلى قايتىس بولدى.
اراراتتىڭ باسىنان كەمە كورگەن تاعى ءبىر ادام – رەسەيلىك اۆياتور
روسكوۆيسكيي. ول 1916 جىلى تاۋ باسىنان اسكەري كرەيسەرگە ۇقساس،
شىرىمەيتىن كيپاريس اعاشىنان جاسالعان كەمەنى بايقايدى. وسى حابار
بويىنشا، كوپ ۇزاماي، پەتەربۋرگتەن شىققان ارنايى ەكسپەديسيا ارارات تاۋىنىڭ باسىنا اتتانادى. ءبىر ايدان سوڭ ولار ىزدەگەن كەمەنىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، بارلىق زەرتتەۋ ماتەريالدارىن سۋرەتىمەن قوسىپ پەتەربۋرگكە جونەلتەدى. وكىنىشكە قاراي، 1917 جىلعى ريەۆوليۋسيا رەسەي استاناسىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارىپ، روسكوۆيسكيي بولسا شەت ەلگە اۋىپ كەتەدى.
1943 جىلى امەريكالىق ەكى ۇشقىش اراراتتىڭ توبەسىندە ۇشىپ بارا جاتىپ، وزدەرى بايقاعان كەمەنىڭ سۇلباسىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الادى. سۋرەت بويىنشا زەرتتەي كەلگەندە، كەمەنىڭ ۇزىندىعى – 167 مەتر، ەنى – 50 مەتردەن استام، بيىكتىگى – 16 مەتر ەكەندىگى انىقتالعان. وكىنىشكە قاراي، تاعى دا كەمە قالعان جەردى ۇزاق جىلدار بويى قايتىپ تابۋ ەش مۇمكىن بولمادى. ا
اقىرى تالاي ۋاقىت سارسىلتقان كەمە وسىدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن تابىلعان بولدى، ءبىراق اراراتتىڭ باسىنان ەمەس، تۇرىك-يران شەگاراسىنا جاقىن تاۋ ەتەگىنەن. تاپقاندار – امەريكالىق زەرتتەۋشىلەر رون ۆالەت پەن دونالد حەسسەل. انكاراداعى اتا تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باس گەولوگى ساليح بايراكتۋان تابىلعان كەمەنىڭ جاسىن 100 مىڭ جىل دەپ بەلگىلەدى. ءبىراق باسقا زەرتتەۋشىلەر كەمەنىڭ جاسىن تاپ باسىپ انىقتاي الماي، ءارى ونىڭ تاۋ باسىنان ەمەس، ەتەگىنەن تابىلعانى جەر بەتىنىڭ تەكتونيكالىق وزگەرىسكە ۇشىراۋىنان دەلىنسە دە، كۇدىك وتىن قويۋلاتا ءتۇستى. ونىڭ ۇستىنە حريستيان شىركەۋى دە «قاسيەتتى قايىققا» باتاسىن بەرۋگە اسىققان جوق. كوپ ۇزاماي،
مۇنىڭ نۇقتىڭ كەمەسىنە ۇقساتىپ جاسالعان جاساندى ەكەنى جاريا بولدى.
مۇسىلمان تۇرىك ەلى ءدىندار حريستيانداردىڭ قاپتاۋىنان قاۋىپتەندى مە، ەل ۇكىمەتى تۋريستەردىڭ جولىنا بوگەت بولىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قاتاڭ تىيىم سالدى.
1997 جىلى «ۆاشينگتون پوست» گازەتى سرۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ شپيون-سپۋتنيك ارقىلى «ءوز كوزدەرىمەن» كورگەن نۇق كەمەسىنىڭ سۇلبا-سۋرەتىن جاريالادى.
نۇح كەمەسى جايىندا قۇران كارىم نە دەيدى؟
قاسيەتتى قۇران كارىمدە نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى توپان سۋدا 150 كۇن مەن ءتۇندى وتكەرىپ، ءال-جۋدي تاۋىنا توقتاعانى ايتىلادى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل تاۋ قازىرگى يراك اۋماعىندا ورنالاسقان دەلىنەدى. «ءال-جۋدي» ءسوزى كەيدە تاۋدىڭ گەوگرافيالىق ناقتى اتاۋى سياقتى ايتىلعانمەن، اراب تىلىنەن اۋدارعاندا، جاي عانا «بيىك ورىن، شىڭ، شوقى» دەگەندى بىلدىرەدى.
«تورا» (ءتاۋرات) بويىنشا عالامدىق اپات بولىپ، جەر شارىن تۇگەل توپان سۋ باسقان دەلىنسە، قاسيەتتى قۇران كارىمدە بۇلايشا ناقتى انىقتاۋ جوق. قاسيەتتى اياتتارعا سۇيەنگەن قازىرگى زامان عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋىنشە، توپان سۋ كۇللى پلانەتاعا ەمەس، نۇح پايعامباردىڭ حالقىنا عانا كەلگەن اپات، ياعني بەلگىلى ءبىر ايماقپەن شەكتەلگەن زاۋال. سوعان ساي توپان سۋ قۇرلىقتى تۇگەل باسپاعان جانە جەر بەتىنىڭ حالقى تۇگەل قىرىلماعان. حح عاسىر ارحەولوگتارىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، توپان سۋ ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 3000 جىلداردا بولعان جانە جەر بەتىنەن بۇتىندەي ءبىر وركەنيەتتى جويىپ جىبەرگەن. ياعني ءبىر بەلدەۋدە ورنالاسقان ءتورت قالانى ءبىر ساتتە تۇگەل جالماعان. بۇل كەنتتەر – مەسوپوتاميا ويپاتىنىڭ ماڭىزدى ساۋدا ورىندارى – ۋر، ۋرۋك، قىش جانە شۋرۋپپاك. ەجەلگى ۋر (قازىرگى اتى – تەلل ەل-مۋحايەر)، كيش (قازىرگى اتى – تەلل-ال- ۋحايمەر)، شۋرۋپپاك (قازىرگى اتى – تەل-ال-فارا) قالالارى اۋماعىنان ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 7000 جىلداردان بەرمەنگى وركەنيەتتىڭ اسا مول قالدىقتارى تابىلعان.
اتالعان ايماقتاردا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن نەمىس ارحەولوگى ۆەرنەر كەللەر كەزىندەگى وركەنيەتتىڭ توپان سۋدان، سەل مەن لاي تاسقىنىنان قاراپ بولعانىنا ناقتى ايعاقتار كەلتىرەدى. مۇنى شۋمەر جازبالارىندا ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 3000 جىلداردا شۋرۋپپاك اۋدانىندا دامىعان وركەنيەتتىڭ بولعاندىعى تۋرالى دەرەكتەر تە راستايدى. پارسى شىعاناعىنا قاراي ساتى تۇرىندە الاسارىپ، قاتتى مايىسقان مەسوپوتاميا ويپاتىنىڭ اتاۋى «ەكى وزەن ارالىعى» دەگەن ماعىنا بەرەدى، ويپات ارقىلى تۇگەلدەي تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرى كوكتەي اعىپ وتەدى. توپان سۋ وسى ەكى وزەننەن تۋعان. ياعني تيگر جانە ەۆفرات توقتاۋسىز قۇيعان جاڭبىر سۋىمەن بىرگە ارناسىنان اسىپ-تاسىپ، بۇكىل مەسوپوتاميانى سەلدىڭ استىندا قالدىرعان جانە سۋ ۇزاق
ۋاقىت بويىنا تارتىلماي تۇرعان (اقيقاتىن، ارينە، اللا بىلەدى).
«قازىعۇرتتىڭ باسىندا كەمە قالعان، ول اۋليە بولماسا نەگە قالعان؟»
ارارات تاۋىنىڭ باسىنان نۇق پايعامباردىڭ كەمەسىن عارىشتان ىزدەپ تاپپاي جۇرگەن الەم عالىمدارى ونىڭ قازىعۇرتتىڭ باسىندا قايراڭداپ قالعانىن بىلە مە ەكەن. ەڭ قىزىعى، اراراتتىڭ توبەسىنەن اۋە كەمەسى ۇشقانمەن، قازىعۇرتتىڭ قاق توبەسىنەن ۇشاق ۇشپايدى. سەبەبى قازىعۇرتتىڭ توبەسىنە كەلگەندە، الدەبىر ماگنيتتىك قۇبىلىستىڭ اسەرىنەن ۇشاق قۇرالىنىڭ ءتىلى دىرىلدەپ، ۇنەمى تومەن ءتۇسىپ كەتەتىنىن بايقاعان ۇشقىشتار بۇل ءقاۋىپتى بولعاندىقتان، قاسيەتتى تاۋ ءۇستىن قايتىپ جول قىلمايتىن بولعان.
قازىعۇرت اسۋىنىڭ باسىنداعى «كەمە قالعان» جەردە تاس كەمەنىڭ ورنى بار.ءقازىر قازىعۇرت تاۋىنىڭ نۇق كەمەسى توقتاعان تۇسىنا ەسكەرتكىش ورناتىلعان. وزبەكستانداعى ەتەگىندە ايتەكە بي جاتقان نۇراتا تاۋىنا دا نۇقتىڭ كەمەسى توقتاعان دەگەن ەل اراسىندا اڭىز بار. كىم ءبىلسىن...
پىكىر قالدىرۋ