تۇركىستان وبلىسى سارىاعاش اۋدانى –دەموگرافيالىق جاعىنان حالقى كوپ ءوڭىردىڭ ءبىرى. مۇندا مەملەكەتتىك باعدارلامالار تولىعىمەن ورىندالىپ، الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان توپقا بارىنشا جاعداي جاسالۋدا. سونىڭ ءبىرى – مەملەكەتتەن اتاۋلى كومەك الاتىندار. بۇگىنگى تاڭدا اۋداندا 202260 مىڭنا استام حالىق تۇرادى. اۋداندا كوپ بالالى انالار كوپ. سوڭعى دەرەك بويىنشا وڭىردە كوپ بالالى انالار -13628-گە جەتىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە 18 جاسقا تولماعان بالالارى بار انالار سانى - 9807، وتباسىنداعى بالالار سانى – 41799 ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. بۇل جاعدايعا قۋانۋعا بولادى، وڭىردە دەموگرافيالىق تاسقىن جوعارى. سوندىقتان ەڭ الدىمەن حالىقتىڭ اراسىندا الەۋمەتتىڭ كارتا جاسالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە 8268 كوپ انالاردىڭ، ياعني 85 پايىزى وتباسىنداعى جيىنتىق تابىسى كەدەيشىلىك شەگىنە جەتپەيتىن از قامتاماسىز ەتىلگەن وتباسىلار ەكەنى انىقتالدى. ونىڭ ىشىندە «التىن القا»، «كۇمىس القا»، «باتىر انا»، ءى جانە ءىى دارەجەلى «انا داڭقى» القالارىمەن ماراپاتتالعان كوپ بالالى انالار سانى – 5726 بولىپ وتىر.
الەۋمەتتىك كارتانىڭ تيىمدىلىگى نەدە؟ ەڭ الدىمەن كوپ بالالى انالاردىڭ سانىن انىقتاۋ. وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا 12276 وتباسى، مامىر ايىندا 8722 وتباسى وتىنىشتەرىن تاپسىرعان. ونىڭ ىشىندە ءبىر بالالى انالار- 3860، ەكى بالالى انالار - 3953، ءۇش بالالى انالار - 3871، ءتورت جانە ودان دا جوعارى بالالى انالاردىڭ – 9205 بولىپ شىقتى.
اۋىلدىق اكىمشىلىكتەر جانىنان قۇرىلعان ۋچاسكەلىك كوميسسيالار ءساۋىر ايىندا ءوتىنىش تاپسىرعان 12276 وتباسىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايلارىن تەكسەرىپ، قورىتىندى شىعارعان، ال مامىر ايىنداعى 3895 وتباسىعا مۇقتاج دەپ قورىتىندى دايىندالعان، 585 مۇقتاج ەمەس وتباسى، 4242 وتباسى كوميسسيادا قارالدى.
اۋداننىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى مۇقتاج وتباسى 16171 وتباسىنىڭ 10478 وتباسىنا وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىنا، ماۋسىم ايىندا 10 وتباسىعا قارجى تاعايىندادى. ونىڭ ىشىندە شارتتى تۇرىنە 7253 وتباسى، شارتسىز تۇرىنە 3235 وتباسى قاتىسقان. شارتتى تۇرىنە قاتىسقان 7253 وتباسىلارعا الەۋمەتتىك كەلسىمشارت، جەكە جوسپارى ءتۇزىلدى، وتباسىنىڭ ەڭبەككە قابىلەتتى جۇمىسسىز مۇشەلەرى جۇمىسپەن قامتۋ شاراسىنا قاتىستى.
شارتتى تۇرىنە قاتىسقان وتباسىعا 12 ايعا قارجى تاعايىندالدى، شارتتسىز تۇرىنە قاتىسقان وتباسىعا 6 ايعا قارجى تاعايىندالعانىن ايتا كەتۋ قاجەت. قازىرگى تاڭدا شارتتى تۇرىنە قاتىسقان وتباسىلار وتباسىنىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، كەدەيشىلىك شەگىنەن شىعىپ، جەكە جوسپارىنا سايكەس ءىرى، ۇساق مال الىپ، جەكە كاسىبىن اشۋدا.
قارجى تاعايىندالعان وتباسىلاردىڭ اراسىندا باسقا ەتنوستىڭ وكىلدەرى دە بار. اتاپ ايتار بولساق، ءازىربايجان - 28، تاجىك-105، وزبەك-37، تاعى باسقا دياسپورا وكىلدەرىنەن – 29 وتباسى بار.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى، وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا ءوتىنىش تاپسىرعان 8722 وتباسىنىڭ 60 پايىزى كوپ بالالى ءمۇعالىم، دارىگەر، اسكەري قىزمەتشىلەر،بالا باقشاداعى تاربيەشىلەر، مەدبيكەلەر بولىپ وتىر
كەيىنگى كەزدە اۋدان شەكارالاس ايماق بولعاندىقتان ساۋدا -ساتتىقپەن اينالىسۋعا، ەگىن شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ قولايلى بولۋىنا جانە اۋدانداعى ينفراقۇرىلىم 80 پايىزعا قالىپتاسقاندىقتان باسقا اۋداننان، وبلىستان، قونىس اۋدارۋشىلار جانە دە شەتەلدەن قونىس اۋدارعان ورالماندار سانى كوبەيۋدە. ستاتيستيكالىق ەسەپ بويىنشا 2017-2018 جىلى 43606 ازامات اۋدانعا تۇراقتى تىركەلىپ، 2057 تىركەۋدەن شىققان، 6513 ۋاقىتشا تىركەلگەن، ياعني حالىقتىڭ ءوسۋ تەندەنسياسى جوعارى بولىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە كوپ بالالى انالاردىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى شەكارالاس جىبەك جولى، قابلانبەك اۋىلدارىندا ساۋدامەن اينالىسادى.. كوكتەرەك كەنتىندەگى سارىاعاش شيپاجايلارىندا تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلعاندار. جىلدان جىلعا تۋىلىم جوعارىلاپ، 8500-9000 بالا دۇنيەگە كەلۋدە. جىلىنا شامامەن 3000 بالا مەكتەپ بىتىرەدى، ءبىلىم ورداسىنىڭ تابالدىرىعىن 6500-7000 وقۋشى اتتايدى.
كوپ بالالى انالارعا جاسالىنىپ جاتقان باعدارلاماعا ساي، حالىققا جاڭا مەملەكەتتىك اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تۋرالى تۇسىندىرمە جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. كوپ بالالى انالار، از قامتامامسىز ەتىلگەن وتباسىلار تاراپىنان نەگىزگى قويىلاتىن سۇراقتار بويىنشا ادىستەمەلىك 1230 كىتاپشالار دايىندالىپ، تارقاتىلدى.
اۋداندا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك كارتاعا سايكەس مەملەكەتتىك اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە قاتىساتىن كوپ بالالى جانە از قامتاماسىز ەتىلگەن 6162 اناعا قاجەتتى 3،5 ملر قارجى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قاراستىرىلدى جانە دە قوسىمشا 8،246 ملن تەڭگە قارجىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى حات ۇسىنىلدى. جالپى قارجى تاعايىندالعان 10478 وتباسىنىڭ 2019 جىلدىڭ ماۋسىم-جەلتوقسان ايلارىنا قارجىسىن تولەۋ ءۇشىن 8246،0 ملن تەڭگە قاجەت.
بۇل ارينە كوپ بالالى انالارعا قاتىستى ىستەلىنىپ جاتقان جۇمىستار. ال حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋ ءۇشىن اۋدان اكىامشىلىگى جۇيفەلى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. 2019 جىلى سارىاعاش اۋدانى بويىنشا ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 6794 ازاماتتى جۇمىسپەن قامتۋ شاراسىنا قاتىستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. العاشقى 5 ايدا ءوتىنىم بەرگەن 205 جۇمىس بەرۋشىگە 2005 ازامات باعدارلاماعا قاتىسىپ، 5 ايدىڭ جوسپارى 100 پايىزعا ورىندالدى.
راس، سارىاعاش اۋدانىندا قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىسپەن قامتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋدە. جۇمىسسىز ادامداردى كاسىپكە باۋلۋ قاتار جۇرۋدە. 2019 جىلعا قىسقا مەرزىمدى كاسىبي وقۋعا سۇرانىسقا يە ماماندىققا اۋداننىڭ 163 جۇمىس بەرۋشىلەر 16 ماماندىققا ءوتىنىم بەرگەن. وتىنىمگە سايكەس 2019 جىلى 3 اي مەرزىمگە 453 ازاماتتى وقىتۋ جوسپارلانىپ، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جەتكىلىكتى ءتيىستى قاراجات ءبولىندى. بۇدان باسقا تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا اۋدانعا قاجەتتى 22 ماماندىق بويىنشا 645 ازاماتقا مەملەكەتتىك تاپسىرىس 6 وقۋ ورىندار بەرىلگەن. اتالعان ماماندىقتاردىڭ تىزىمىندە جيىرمادان استام، اتاپ ايتقاندا، تىگىنشى، اسپازدان باستاپ،، گاز قۇبىرلارىن پايدالانۋ جانە جوندەۋ سلەسارىنە دەيىن بار.
سونداي-اق جۇمىسپەن قامتۋ بويىنشا جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قولعا الىنۋدا. 2019 جىلعا 80 ازاماتتى «باستاۋ بيزنەس» جوباسى شەڭبەرىندە كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىندە وقىتۋ جوسپارلانىپ وتىر. 2019 جىلدىڭ 5 ايىندا ازىرگە 44 ازامات وقۋ كۋرسىندا بولدى. جاڭا بيزنەس-يدەيالاردى ىسكە اسىرۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك گرانتتاردى 139 ازاماتقا بەرۋ جوسپارلانعان. 2019 جىلدىڭ 5 ايىندا 6 ازاماتقا شاعىن نەسيە الۋعا جولداما بەرىلدى. ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورىنا 2 ازامات، «ىرىس» قارجىلاي قولداۋ قورىنا 6 ازامات بار.
ءۇشىنشى باعىت بويىنشا تۇراقتى جانە ۋاقىتشا بوس جۇمىس ورىندارىناۆ جۇمىسپەن قامتۋ باستى ماقسات ەتىلىپ وتىر. وسىعان وراي 2019 جىلى بوس جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىنا 4656 ازاماتتى جولداۋ جوسپاردا تۇر. 2019 جىلدىڭ 5 ايىندا بوس جۇمىس ورىندارى تۋرالى سۇرانىس حات بەرگەن 48 جۇمىس بەرۋشىگە، 890 ازامات جۇمىسقا جولدانىپ، 5 ايلىق جوسپار 100 ورىندالدى. ونىڭ ىشىندە: 793 ازامات بوس جۇمىس ورىندارىنا، ال 97 ازامات جاڭا جۇمىس ورىندارىنا جۇمىسقا ورنالاستى.
وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، 2019 جىلدىڭ 5 ايىندا ەلەكتروندى ۇكىمەت بويىنشا 236 جۇمىسپەن قامتىلدى. ونىڭ ىشىندە ەلەكتروندى ۇكىمەت ارقىلى 8 ازامات، «ەڭبەك» پورتالى ارقىلى 228 ادام جۇمىسقا ورنالاستى.
قازىرگى ۋاقىتتا سارىاعاش اۋداندىق اكىمشىلىگى مەن جۇمىسپەن قامتۋ ءبولىمى پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ تاپسىرمالارىن تياناقتى ولرىنداۋدا. بۇل ورايدا اۋدان اكىمى قايرات ابدۋالييەۆتىڭ باسشىلىعىمەن وڭىردە كوپ جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتا كەتكەن ءجون. پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءبىر كىسىدەي قاتىسقان سارىاعاشتىق تۇرعىندار اقيقاتىن ايتقاندا، اۋدان اكىمى قايرات امانكەلدى ۇلى ابدۋالييەۆكە ريزا. ويتكەنى جەرگىلىكتى جەردە پرەزيدەنت تاپسىرمالارى ورىندالىپ جاتىر. كەز كەلگەن جۇمىستا ناتيجە بار. كوپ بالالى انالاردىڭ ماسەلەلەرى بىرتىندەپ شەشىلۋدە. اتاۋلى كومەك الاتىندار قايتا انىقتالدى. كاسىپكەرلىكتى تەرەڭ مەڭگەرگەن حالىق ءبارى ەڭبەكپەن كەلەتىنىن ءتۇسىنىپ قالدى.
قايرات امانكەلدى ۇلى قازىرگى ۋاقىتتا حالىقتىڭ جاعدايىن بۇدان ارى جاقسارتۋعا بار كۇشىن سالۋدا. پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ تاپسىرمالارى ورىندالۋدا. مەملەكەتتىك باعدارلامالار دا ءوز جەمىسىن بەرۋدە. قاراماعىندالارعا جۇمىستى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدى تاپسىرىپ، ونىڭ ناتيجەسىنە قارايتىن اكىم قاشان دا قاراشانىڭ جاعدايىن ويلايدى. ال حالىقتىڭ جاعدايىنىڭ جاقسارعانى اكىمنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى. سوندىقتان ىسكەر دە تاجىريبەلى باسشى ايماقتا اتقارىلىپ جاتقان ءار ءىستى باقىلاۋدا ۇستايدى. ويتكەنى جۇمىستىڭ، كەز كەلگەن جوبانىڭ ۋاقىتىلى دەر كەزىندە اتقارىلعانى كەرەك. بۇل ورايدا اۋدان باسشىسى قايرات ابدۋالييەۆتىڭ جۇمىسىندا تولىققاندى ناتيجە بار دەپ ايتۋعا بولادى. «اكىم بول، حالقىڭا جاقىن بول!» اۋدان باسشىسىنا ەل ايتقان، العىسىن بىلدىرگەن ريزاشىلىقتىڭ ءبىر پاراسى دا وسى...
پىكىر قالدىرۋ