ۇلتتىق مۇددەگە قاتىستى  ءقاۋىپتى قۇبىلىس بايقالا باستادى. ول نە؟ ءقازىر پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قۇرعان ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە، ينتەرنەت سايتتاردا بىر-بىرىمەن تارتىسىپ، «ارازداسىپ» جاتىر. مەملەكەتتىك ءتىل ءۇشىن تالاس باستالدى.  ول نە دەيسىز عوي. ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە تاعى دا ەكىگە بولىندىك. اقىن قازىبەك يسا ۇلتتىق كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاعدىرى تۋرالى ءيسى قازاق بالاسى قولداۋعا تۇراتىن ماسەلە كوتەرگەنى بەلگىلى. ءبىراق  ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاسالعان جاقسى باستاما ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ «جىنىنا» تيگەن سياقتى.

ءقازىر دانيار اشىمبايەۆ سەكىلدى ءورىستىلدى توپ ينتەرنەت سايتتاردا قارسى پىكىرلەرىن ەركىن ءبىلدىرىپ جاتىر. بۇل ەندى كەرەك نارسە مە؟ تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 30 جىلعا ۋاقىت وتسە دە، ءالى دە بىزدە ءتىل ماسەلەسى شەشىلگەن جوق. ونى پروبلەما ەتىپ وتىرعان دا از عانا ورىستىلدىلەر مەن ورىسشا سويلەيتىن ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر. باسقا ەشكىم دە ەمەس.

ەندى ءورىستىلدى ساياساتتانۋشى دانيار اشىمبايەۆتىڭ ءسوزىن مىسالعا كەلتىرەلىك.

«دوۆولنو وپاسنوە، نا موي ۆزلياد، پرەدلوجەنيە پروزۆۋچالو يز ۋست كازىبەكا يسى و نەوبحوديموستي دالنەيشەگو رازۆيتيا گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا… پرەجدە ۆسەگو وتمەنيت نورمۋ زاكونا و يازىكاح، سوگلاسنو كوتوروي ۆ سترانە ۋستانوۆلەن سپيسوك پروفەسسيي، دليا كوتورىح زنانيە گوسيازىكا ياۆلياەتسيا وبيازاتەلنىم. تو ەست ون پرەدلوجيل سدەلات تاك، چتوبى زنانيە گوسيازىكا بىلو وبيازاتەلنىم دليا ليۋبوي پروفەسسيي. ۆ ۋسلوۆياح فاكتيچەسكوگو دۆۋيازىچيا ەتا ينيسياتيۆا ياۆلياەتسيا ديسكريميناسيوننوي ي پروۆوسيرۋيۋششەي وبوسترەنيە مەجناسيونالنوي سيتۋاسيي ۆ سترانە. كرومە توگو، ون پرەدلوجيل رازرابوتات نوۆىي زاكون و گوسيازىكە ي سوزدات وتدەلنوە اگەنتستۆو پو گوسۋدارستۆەننومۋ يازىكۋ».

مىنە مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى كوزقاراستاعى الشاقتىق قايدان شىعىپ وتىر؟ جەكە كوزقاراستان. ال بۇل  ءبىر ادامنىڭ، ياعني دانيار اشىمبايەۆتىڭ عانا  جەكە پىكىرى. بۇل دەموگرافيالىق تۇرعىدان  ۇلتتىڭ باسىم بولىگىن قۇراپ وتىرعان قازاق تىلىندە سويلەيتىن بۇكىل قازاقتىڭ پىكىرى ەمەس.

وندا نەگە قورقامىز؟ نەگە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە باتىل قادام جاساي الماي وتىرمىز؟ ماسەلە نەدە؟ اڭگىمە ءبىزدىڭ ورىسقۇل بيلىكتىڭ دارمەنسىز جالتاق ارەكەتىندە جاتقان سياقتى.  

بىزگە جەتكەن كەيبىر اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، ماسەلەنى دەرەۋ قولعا الىپ، مادەنيەت مينيسترلىگى جاساپ جاتقان "مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ تۋرالى 2020-2030 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ" اتىن ۇكىمەتتىڭ كەڭسەسىندە وتىرعان ءورىستىلدى قازاق شەنەۋنىگى دەرەۋ وزگەرتىپ جىبەرگەن سياقتى. ەندى ول «تىلدەردىڭ دامۋى تۋرالى" دەپ اتالۋى مۇمكىن. سونداعى الگى اتقامىنەردىڭ ايتقان جەلەۋى مىناعان سايادى ەكەن: «بۇل مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى باعدارلامادا ورىس ءتىلى نەگە جوق؟». جىل سايىن قازاقتىلدىلەر كوبەيىپ، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىندەردىڭ قاتارى ارتىپ بارا جاتقان تۇستاعى بۇل جالتاق ارەكەتتى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ءبىز كىمنەن قورقامىز؟

ءبىر عانا نارسە ايقىن: وسى ۋاقىتقا دەيىن جالپاقشەشەيلىكپەن جۇرگىزىلىپ كەلگەن ساياساتتى تۇبىرىمەن وزگەرتەتىن ۋاقىت جەتتى. بۇگىنگى قوعامدا قازاق ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە ءالى قالقىپ تۇر. ونى كەيىنگە قالدىرا بەرۋگە بولمايدى.

كوپ بالالى انالاردىڭ ماسەلەسى شەشىلەدى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تە جاسالار. ءوندىرىس تە دامىپ، شاعىن جانە ورتا كاسىپ كوركەيەر. ءبىراق وسى جولى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى دۇرىس زاڭ قابىلدانباسا، وندا جاعداي ءتىپتى قيىنداي تۇسەدى. ءورىستىلدى اشىمبايەۆتار وسىنى ءتۇسىنۋى ءتيىس. مۇنداي پىكىرلەر حالىقتى ەكىگە بولەدى.

«كتو ەست كتو» ەنسيكلوپەديالىق كىتابىنىڭ اۆتورى  دانيار اشىمبايەۆ 2012 جىلدىڭ 29 ماۋسىمىندا dialog.k سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەپتى: «كونەچنو، پلوحو، چتو يا نە ۆلادەيۋ يازىكوم. نو، س درۋگوي ستورونى، يا نە ستاۆليۋ سەبە پروگراممۋ-مينيمۋم ۆىۋچيت ەگو، سكاجەم، ۆ تەچەنيە گودا يلي ەششە كاكوگو سروكا. يا ەگو يزۋچايۋ پو مەرە ۆوزموجنوستي». سودان بەرى جەتى جىل ۋاقىت وتسە دە، مەملەكەتتىك ءتىلدى كەرەك قىلماعان بالا بۇگىن دە قازىبەك يسانىڭ باستاماسىن جوققا شىعىپ «ۆ ۋسلوۆياح فاكتيچەسكوگو دۆۋيازىچيا ەتا ينيسياتيۆا ياۆلياەتسيا ديسكريميناسيوننوي ي پروۆوسيرۋيۋششەي وبوسترەنيە مەجناسيونالنوي سيتۋاسيي ۆ سترانە» دە-ەپ وتىر.  ءتىلىڭ، ساناڭ ءورىستىلدى بولسا، سەنىڭ دارا بولعانىڭنان نە پايدا؟!

ۇلتتىق كەڭەستىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى، ارمان شورايەۆ «ۆوت، ناپريمەر، كازبەك يسا، يزۆەستنىي كازاحسكيي جۋرناليست، چلەن پوليتسوۆەتا پارتيي «اك جول»، ۆسياچەسكي پىتالسيا پوزيسيونيروۆات سەبيا رادەتەلەم كازاحسكوگو يازىكا، ا نا ساموم دەلە 90% ەگو رەچي بىلو پوسۆياششەنو تومۋ، كاكيە نادەجدى ون سۆيازىۆاەت س پريحودوم توكايەۆا، كاكوي توت مۋدرىي، دالنوۆيدنىي» دەپ «Kz.media» سايتىندا ۇلتتىق كەڭەستە قازاق ءتىلى ماسەلەسىنىڭ كوتەرىلۋىن جاقتىرماعانىن جاسىرماپتى. ارمان مۇنى نە ماقساتپەن ايتتى، تۇسىنە المادىق جانە  مۇنى قولداي دا المايمىز.  قازاق ەلىندە تۇرىپ، قازاق ماسەلەسىن، ۇلت ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ويلاماۋ – بۇل بولاشاقتى ويلاماۋ دەپ تۇسىنەمىز.

جالپى ۇلتتىق مۇددەگە كەلگەندە قاي تىلدە سويلەسەك تە، ءبىزدىڭ تۇجىرىمىمىز ورتاق بولۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، ەكىنشى وتىرىسى باستالماي جاتىپ، ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ  مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە كوزقاراس الشاقتىعى ءقازىردىڭ وزىندە ايقىن بايقالا باستادى. مۇنداي پىكىرلەر قوعامدى ارازدىق تۋدىرادى. كىنا كىمنەن؟ ماسەلە ۇلتتىق كەڭەستىڭ تاعى مۇشەسى ازاماتحان ءامىرتاي ايتقان كىلتيپاندا جاتىر.

–«كاۆكاز جۇرتىنداي جىگەرلى، كورشى وتىرعان وزبەكتەردەي الكەۋدە بولساق ، جەرىمىزدى مەكەندەپ وتىرعان ورىستى دا، وزگەنى دە قازاقشا سويلەتۋگە بولار ەدى-اۋ. ءبىراق وعان قول جەتكىزە المادىق. نەگىزى جەتكىزبەدى. جەتكىزبەگەندەر وزگە جۇرت ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ورىس ءتىلدى قاراكوزدەر. ءوز تىلىنەن جەرىگەندەر. ءوز ءتىلىن وزگە تىلدەن كەم كورگەندەر. وزگە ءتىلدى ءوز تىلىنەن جوعارى قويعاندار. ياعني، ەڭ ءبىرىنشى كەدەرگى بولعاندار - وسىلار. ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن تراگەديامىز دا وسى،–دەيدى ازاماتحان ءامىرتاي.

بۇعان ءبىزدىڭ الىپ قوسارىمىز جوق. ال "ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ مەن اگەنتتىك كەرەك" دەپ، ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن قازىبەك يسا نە دەيدى:

–ەڭ باستىسى - بۇعان دەيىن دە قابىلدانىپ، ءبىر دە ءبىر تالابى ورىندالماعان ءتىل تۋرالى باعدارلاما قابىلداۋ ەمەس،  مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك! ال مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ ورىندالۋى ءۇشىن ەڭ باستى كەدەرگى - كونستيتۋسياداعى 7 باپتىڭ 2 تارماعىن الىپ تاستاۋىمىز قاجەت!، – دەيدى قازىبەك يسا. 

قازىبەك يسانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، "قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەتتىڭ ءبىرقاتار مۇشەلەرى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىن جاساۋدى قولعا الا باستاعان مادەنيەت مينيسترلىگى قىزمەتكەرلەرىنەن  "مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ ءقازىر قاجەتى جوق" دەگەن جازبا جازدىرىپ الىپ جاتقان كورىنەدى.

–ەڭ ءقاۋىپتىسى وسىلار، – دەيدى اقىن ق. يسا.

اقىننىڭ ايتقانىنا ءبىزدىڭ قوسارىمىز جوق، ەندى قازاققا شەگىنەر جەر قالمادى.

قازاقتىڭ ءتىلى قازاقستاندا عانا داميدى.

ءوز تىلىندە وگەي كورگەن ءتىل وزگەنىڭ ءتىلىن تورگە شىعارادى.

ءتىل –قازاقتىكى، ال مەملەكەت كىمدىكى؟

30 جىل «قوس ءتىل –قوس قاناتىڭ»، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل ۇشپاققا شىعارادى» دەپ كەلدىك. قانە، شىققان بيىگىمىز؟

ءقاۋىپ قايدان؟!. وزگە تىلدە سويلەيتىن وزىمىزدەن!

مەملەكەتتىڭ ساياساتى تۇبەگەيلى وزگەرمەي، ءتىل تۇعىرعا شىقپايدى.

ۇلتتىق كەڭەستە تىلگە قاتىستى ءتۇيىن شەشىلمەسە، وندا كۇنىمىز قاراڭ.

ءقازىردىڭ وزىندە سەنىم سەتىنەي باستاعانداي.

قازاقستانداعى «تىلدەردىڭ دامۋى تۋرالى» باعدارلامادان بولەك" "مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ» قابىلدانۋى كەرەك.  سوندا عانا ادىلەتتىلىك قالپىنا كەلىپ، حالىقتىڭ تالابى ورىندالادى. ال ەلدەن ارتىق ەشكىم جوق.

...تۇسىنگەن ادامعا بۇل سوڭعى مۇمكىندىك.