ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىز بويىنشا ءدىنسىز ۇلت بولمايدى. الايدا، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردەن اۋلاق، تىپتەن، ونى جوققا شىعاراتىن «ءدىن» − جەتىم، بولاشاعى جوق «تۇل ءدىن» بولىپ تابىلادى. وسى ماعىنادا قاراستىراتىن بولساق – مۇنداي «ۇلتسىزدانعان ءدىننىڭ» ماعىناسى «الەمدىك ءدىن» دەگەنمەن ۇشتاسادى ەكەن. ءبىراق، شىندىققا جۇگىنسەك، «الەمدىك ءدىن» دەگەنىمىز دە «كوممۋنيزم» سەكىلدى جالپىلاما يدەيا. ناقتىسىندا، ءدىننىڭ دە ءتىل سياقتى ءوز قالىبى بولۋى ءتيىس. مىسالى، تۇركى تىلىنە ونداعان تىلدەر كىرەدى، ولار: قازاق، وزبەك، تۇرىك، قىرعىز، حاكاس، تاتار، ۇيعىر، تۇركىمەن جانە ت.ب. ۇلتتاردىڭ تىلدەرى. ءار ءتىل ءوز ۇلتىنىڭ اتىمەن اتالسا دا، ولاردىڭ ورتاق اتاۋى – تۇركى ءتىلى. سول سەكىلدى، يسلام ءدىنىن ۇستانىپ جۇزدەگەن ۇلتتار ءومىر سۇرۋدە. ءبىراق، ورتاق ءدىن «يسلام» دەپ اتالعانىمەن، يسلام ءار ۇلتقا عانا ءتان «ۇلتتىق قالىپ» ارقىلى كورىنىس تاۋىپ وتىر. مۇنداي جىكتەلۋ تەك يسلامعا عانا تيەسىلى ەمەس. بارلىق الەمدىك دىندەر ۇلتتىق فورماعا بارىپ قۇيىلادى دا، تەك سونىڭ – ۇلتتىق فورمانىڭ اسەرىنەن «الەمدىك» دەگەن اتقا يە بولىپ شىعادى. مىسالى، حريستيان ءدىنى «كاتوليكتەر»، «پروتەستانتتار»، «پراۆوسلاۆيە» جانە باسقا تارماقتارعا بولىنەدى. الايدا، بۇل ولاردىڭ حريستياندىق تۇتاستىعىن تەرىستەمەيدى. ەندەشە، ءبىز دە (قازاقتار) يسلام الەمىنە تەك قازاقى بولمىسىمىزبەن، ەرەكشەلىگىمىزبەن، ءوز دۇنيەتانىمىز جانە مادەنيەتىمىزبەن ەنۋگە ءتيىستىمىز. ولاي بولماعاندا – «الەمدىك ءدىن» دەگەن ۇعىم ءبىز ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى – كوسموپوليتتىك (ۇلتتىقتان اجىراتۋ) باعدارىنا اينالادى. ناتيجەسىندە ءبىز «تازا يسلام» دەپ ءجۇرىپ سونىڭ «كومەگىمەن» «ۇلتتىعىمىزدى ساقتاۋ» سياقتى جاعدايعا قايتا تاپ بولۋىمىز مۇمكىن. بىزگە ول قاجەت پە؟ جوق! نەگە دەسەڭىز، كەڭەستىك كەزدەن جارتىلاي «ۇلتسىزدانىپ» شىققان قازاق تاعى ءبىر سونداي سوققىعا توتەپ بەرە الا ما؟ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ەندى عانا ۇلت بولىپ ۇيىسا باستاعاندا − بىزگە «تازا يسلام» قاجەت پە؟ قاجەت بولسا – نەگە تەك قازاققا عانا قاجەت بولۋى ءتيىس؟ قالعان ۇلتتار قايدا؟ ول جۇرتتار نە دەيدى؟ مۇمكىن ءبارى دە مۇسىلمانداردى الىپ ءبىر مەملەكەتكە اينالدىرۋدى كوزدەيتىن، «تازا يسلامدى» ۇستاناتىن حاليفات يدەياسىن ارمانداپ وتىر ما؟ ءبىر ءتاۋىرى، ازىرگە قازاقتان وزگە ءوز مەملەكەتى مەن تاۋەلسىزدىگىنەن باس تارتايىن دەگەن نيەتتەگى ءبىر دە ءبىر ۇلتتى، مەملەكەتتى بايقامادىق… تىپتەن، ءتىلى مەن سالتى ورتاق اراب مەملەكەتتەرىنىڭ وزدەرى دە ونداي حاليفاتقا قۇلىقتى ەمەس. ءبىراق، ءداستۇرىن قاتاڭ ساقتايدى.
ءابدىراشيت باكىر ۇلى
"ءدىن - قاتىپ قالعان قاعيدا ەمەس" ماقالاسىنان ءۇزىندى
"اقيقات"
