فيليپپيندىك جۋرناليست، "Rappler" اقپارات سايتىنىڭ باس ديرەكتورى ماريا رەسسا جاقىندا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى بولىپ، الەمدىك بەدەلدى سىيلىقتى العان 18ء-شى ايەل جانە فيليپپيندىك العاشقى ادام بولدى.

نوبەل كوميتەتى باسپا ءسوز ەركىندىگى مەن ءسوز بوستاندىعىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن رەسسا مەن رەسەيلىك جۋرناليست دميتريي مۋراتوۆكە نوبەل بەيبىتشىلىك سىيلىعىن بەرگەن.

رەسسا ءوز ەلىندەگى جانە الەمنىڭ باسقا جەرلەرىندەگى جاعداي تۋرالى ايتىپ، گەرمانيانىڭ جەتەكشى DW باسىلىمىنا سۇحبات بەرگەن. قامشى ءتىلشىسى سۇحباتتى اۋدارىپ نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.

كۇلىمسىرەپ تۇرىپ قورقىتۋعا قارسى تۇرۋ

– فاكتىلەر – كەز كەلگەن دەموكراتيانىڭ نەگىزى. ءسوز بوستاندىعى، باسپا ءسوز ەركىندىگى – بۇل ءوز ويىڭدى جازادان قورىقپاي ايتا ءبىلۋ، – دەيدى ول.

فيليپپين پرەزيدەنتى رودريگو دۋتەرتەنى سىنعا العان رەسسا تالاي رەت قورقىتۋ مەن قوقان-لوققىعا تاپ بولدى. فيليپپين پرەزيدەنتىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى گارري روكە نوبەل سىيلىعى "دۋتەرتە اكىمشىلىگىنىڭ بەتىنە تيگەن شاپالاق ەمەس، ويتكەنى فيليپپيندە ەشكىمگە سەنزۋرا جاسالماعان" دەپ مالىمدەگەن. ال لاۋرەات رەسسا وعان تەك كۇلەدى.

– بىلايشا تۇسىندىرۋگە رۇقسات ەتىڭىز. بىلەسىز بە، فيليپپيندەگى ەڭ ءىرى حابار تاراتۋشى ءقازىر جابىلعان. ول 1972 جىلى اسكەري جاعداي جاريالانعان كەزدە جابىلدى. وسى اكىمشىلىك كەزىندە كەمىندە 19 جۋرناليست ءولتىرىلدى. 23 جاستاعى جۋرناليست ءبىر جىل بويى تۇرمەدە وتىر. ءسىز بىلەسىز بە، ارينە، مەن ەكى جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىت ىشىندە قاماۋعا الۋ تۋرالى 10 سانكسيا الدىم. سوندىقتان كەيدە تەك كۇلىمسىرەۋ كەرەك، – دەيدى رەسسا.

ءىرى تەحنولوگيالىق كومپانيالار – دەموكراتياعا ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ توندىرۋدە

ول قازىرگى ۋاقىتتا دەموكراتياعا ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ تەحنولوگيالىق كومپانيالاردان كەلەتىنىن ايتتى. رەسسا قازىرگى كەزدە جۋرناليستەردىڭ ءرولىن ءىرى تەحكومپانيالار تارتىپ العانىن، ءبىراق ول كومپانيالار ناعىز جۋرناليستىك ەرەجەلەرگە سايكەس كەلمەيتىنىن جەتكىزدى.

– مەنىڭ ويىمشا، جاھاندىق دەموكراتيانىڭ كەرى كەتۋى، شىندىقتىڭ بۇركەمەلەنۋى تەحكومپانيالاردىڭ سەبەبىنەن بولدى. ولار باق-تىڭ ءرولىن تارتىپ الدى، ءبىزدىڭ جۇمىستى تارتىپ الدى. ولار بيلىكتى قولدارىنا الدى، ءبىراق ولار جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتتى، – دەيدى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

جۋرناليست "الەۋمەتتىك جەلى داۋىرىندە ءسىز اقپاراتتىڭ شىنايى نەمەسە ادەيى جاسالعان وتىرىك ەكەنىن اجىراتا المايسىز" دەپ اتاپ ءوتتى.

Facebook فاكتىلەرگە قارسى

– مەنىڭ ويىمشا، ماسەلەنىڭ ءمانى – بارلىق الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارى وتىرىك پەن فاكتىلەرگە بىركەلكى قاراۋىندا، – دەيدى رەسسا.

– زەرتتەۋلەر ءقازىر الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەك پەن جەككورۋشىلىك تەز تارالاتىنىن كورسەتتى. سونىمەن قاتار، الەمدەگى ەڭ ۇلكەن حابار تاراتۋ پلاتفورماسى فاكتىلەرگە جانە جۋرناليستيكاعا قارسى، – دەگەن رەسسا Facebook كومپانياسىن مىسالعا كەلتىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، Facebook-تىڭ كەيىبىر دۇرىس ەمەس شەشىمدەرىنەن كەيىن پروپاگانداعا جانە فەيك اقپاراتتارعا ءجيى جول بەرىلگەن. 

سونىمەن قاتار، رەسسا وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروپاگاندالاردى ەسەپتەۋ تۋرالى زەرتتەۋلەرىن العا تارتتى.

كەيبىر ساياساتكەرلەر الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارىن قولدانىپ، ديزينفورماسيا تاراتىپ، تاريحتى قايتا جازعىسى كەلەدى

جۋرناليست فيليپپيندەگى سايلاۋ تۋرالى ايتا وتىرىپ، "بۇل فاكتىلەر ءۇشىن كۇرەس بولادى جانە ءبىز فاكتىلەردىڭ جەڭەتىنىنە كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك" دەدى. Facebook، Twitter سياقتى الەمدىك ءىرى تەحكومپانيالار ديزينفورماسيالارعا  قورشاۋلار ورناتىپ، فاكتىلەرگە باسىمدىق بەرۋى كەرەك ەكەنىن مالىمدەدى.

"ەگەر ءبىز فاكتىلەردى جوعالتساق، دەموكراتيانى جوعالتۋىمىز مۇمكىن" 

جۋرناليستەرگە بەرىلگەن نوبەل سىيلىعىنىڭ مەسسەدجى تۋرالى رەسسا سوڭعى رەت 1936 جىلى دا نوبەلدى جۋرناليست العانىن ەسكە الدى. الايدا ول كەزدە جۋرناليست كارل فون وسسيسكيي ناسيستىك كونسلاگەردە بولعانىن، ونىڭ سىيلىقتى قابىلداۋىنا رۇحسات ەتىلمەگەنىن اتاپ ءوتتى. "مەنىڭ ويىمشا، بۇل نوبەل كوميتەتىنىڭ بىزگە تاعى دا بەرگەن مەسسەدجى. ەگەر ءبىز فاكتىلەردى جوعالتساق، دەموكراتيانى جوعالتىپ الامىز" دەيدى جۋرناليست.

ايتا كەتەيىك، جاقىندا فيليپپيندىك جۋرناليست ماريا رەسسا مەن رەسەيلىك جۋرناليست دميتريي مۋراتوۆكە نوبەل سىيلىعى بەرىلگەن. ولار بۇل سىيلىققا فيليپپين مەن رەسەيدە ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ جولىندا باتىل كۇرەسكەنى ءۇشىن لايىق دەپ تانىلعان.

دميتريي مۋراتوۆ نوبەل بەيبىتشىلىك سىيلىعىن قىزمەت بارىسىندا قازا تاپقان رەسەيلىك جۋرناليستەرگە ارنايتىنىن ايتقان. رەسەي بيلىگى ونى نوبەل سىيلىعىنىڭ سىياقىسى ءۇشىن "شەتەل اگەنتى" دەپ ايىپتاۋى مۇمكىن ەكەنى حابارلانعان. ال، فيليپپيندىك رەسسا شىن جۋرناليست بولۋ ءقاۋىپتى ەكەنىن مالىمدەگەن.