قازiر وسى شۋلى بەينە­كو­رiنiس عالامتوردان الىنىپ تاستالدى. بiراق ول ءوزiنiڭ دiتتەگەن ماقساتىنا جەتتi دەۋگە بولادى. جۇرت اراسىندا بۇل ءجونiندە قىم-قيعاش پiكiرلەر ايتىلدى. رەسمي ورگاندار ال­عاش­قىدا شام جەرiندە سوعىسىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتار بار دەگەندi جوققا شىعارعىسى كەلدi. بiراق اقىر ءتۇبi مويىندادى. مويىنداماسقا امال قالدى ما؟ شام جەرiندەگi قاراكوزدەر تۋرالى فيلم اششى شىندىققا كوز جەتكiزدi. ول شىندىق— قازاقستاندا راديكالدى دiني توپتاردىڭ ارەكەتi تىم اسقىنىپ بارادى، وعان تۇساۋ سالۋ قۇزىرلى ورگانداردىڭ دا قولىنان كەلمەي تۇر. وسى فيلمنەن كەيiن سيرياداعى اداسقان قازاقتار عانا ەمەس، مىنا سiز بەن بiز دە ءورت iشiندە، شاراسىز كۇيدە تۇرعانىمىزدى ءتۇسiندiك.

عالامتورداعى وسى جەكسۇرىن فيلمنەن كەيiن سيرياداعى سوعىسقا اتتانعان قازاقتاردىڭ بiرقاتارىنىڭ اتى-جوندەرi انىقتالىپ، ولاردىڭ تۋعان-تۋىستارى جۋرناليستەرگە سۇحبات بەر­دi. “جيھاد جاساپ، جۇ­ماقتىڭ ءتورiنەن ورىن الۋ ءۇشiن” شام جەرiنە كەتكەن­دەر­دiڭ اراسىندا بiر توپ ءوڭتۇستiكقازاقستاندىقتىڭ بارى دا وسىدان كەيiن بەلگiلi بولعان. سولاردىڭ بiرi – ماقتارال اۋدانىنىڭ تۇرعىنى نۇرلان قاماتايەۆ. نۇرلاننىڭ اناسى ەركiن اپايدىڭ ايتۋىنشا، ۇلىنىڭ ءاۋ باستا دiنگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى بولماپتى. مەكتەپتە ورىس سىنىبىندا وقىعان. نۇرلان كۇنكورiس iزدەپ ايەلi، بالا-شاعاسىمەن الماتىعا كوشەدi. بiراق الماتىدا تۇراقتى جۇمىس تابىلماي، ءار كا­سiپتiڭ باسىن بiر شالعان. كۇندەردiڭ كۇنiندە ول اكە-شەشەسiنە دۋبايعا كولiك اكەلۋگە اتتانىپ بارا جات­قانىن حابارلاپتى. ونشاقتى كۇن اراب جەرiندە بولىپ كەلگەن ۇلىنىڭ ءجۇرiس-تۇرىسى وسىدان كەيiن كۇرت وزگەرگەن. ساجدەگە جىعىلعان، ايەلi ءماديناعا دا ناماز وقۋدى بۇيىرعان. ەندi مiنە، بىلتىر كۇزدە الگi بەينەكورiنiس عالامتوردا پايدا بولىپ، ونى تەلەارنالار ءۇزiپ-جۇلىپ بەرiپ جاتقان كەزدە، ەركiن اپاي قۇران وقىپ وتىرعان بiر توپ بالانىڭ iشiنەن نۇرلاننان تۋعان ەكi نەمە­رەسiن تانىپ، زار ەڭiرەيدi دە قالادى.

ارادا بiراز ۋاقىت وتكەندە نۇرلان اناسىنا ءوزi حابارلاسىپ، “ماما، نەگە جىلاپ ءجۇر­سiز، بiز تiرiمiز. سيريادا ەمەس، ارابيادا ءجۇرمiز” دەپ­تi. ەگەر نۇرلان راسىندا دا ارابيادا جۇرگەن بولسا، وندا ونىڭ ەكi ۇلى دiنمۇحام­مەد پەن ءابiل­قايىر سيرياداعى قازاقتاردىڭ اراسىندا نە iستەپ ءجۇر؟ ولاردىڭ ەندiگi تاعدىرى نە بولادى؟

جالپى، ماقتارال ءوڭiرiندە تەرiس اعىمداردىڭ تايراڭ سالۋى بۇعان دەيiن دە كورiنiس بەرگەن. اۋداندا حاليفات قۇرامىز دەپ داۋرىققاندار، “حيزب-ۋت تاحرير”، “تابليعي جاميعات” ۇيىمدارىنا مۇشە بولعاندار، سول ۇيىمنىڭ iلi­مiن تاراتقانى ءۇشiن سوتتالعان ازاماتتار جەتەرلiك. ونىڭ سەبەبi ايتپاسا دا بەلگiلi. ماقتارال – وزبەكستانمەن اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس جاتقان اۋدان. مۇنىڭ نەگە ەسكە سالىپ وتىرمىز؟

“ماقتارال اۋدانىنان سيرياعا جيھاد جاساۋعا اتتانىپ كەتكەن جالعىز نۇرلان ەمەس، ولار كەمiندە 8 جiگiت. بۇلاردان بولەك ولاردىڭ ايەلدەرi، بالا-شاعالارى بار. ءبارiن قوسساڭىز، 15-20 شاقتى ادام”. مۇنداي ءمالi­مەتتi الگi فيلمدi تاماشالاعان ماقتارالدىق اعايىنداردىڭ وزدەرi ايتىپ ءجۇر. تiپتi ولار بiزگە شام جە­رiندە ءجۇر دەگەن جiگiتتەردiڭ ءاتى-جون­دەرiن دە تiزiپ بەردi (ونى جاريالاۋدى قاجەت دەپ تاپپادىق). ولاردىڭ بارلىعى دەر­لiك كەيiنiرەك ساۋدا-ساتتىقتىڭ قامىمەن ماقتارالدان الماتىعا كوشiپ كەتكەن. ارالارىندا وزبەكستاننان كوشiپ كەلگەندەر دە بار. سولاردىڭ iشiندە تالعات ەسiمدi جiگiت ۋا­ق­تىسىندا ماقتارالدىڭ “پولوجەنسى” بولعان كورiنەدi. بە­دەلدi جiگiت از ۋاقىت iشiندە اينالاسىنا “سەن تۇر، مەن اتايىن” دەگەن وڭشەڭ ساقا جiگiتتەردi توپتاستىرعان. جاعدايى جوقتارعا كاسiپ تاۋىپ بەرiپ، ساۋدا-ساتتىققا ورتاقتاستىرعان. وسى ساۋدا-ساتتىقتىڭ قامىمەن جiگiت­تەردiڭ بiر مەزگiلدە الماتىعا كوشiپ كەتۋi دە كوڭiلگە كۇدiك ۇيالاتادى. بiر تاڭعالارلىعى، ولاردىڭ ءداستۇرلi ەمەس دiندi ۇستانعانىن، ناقتىراعى تاك­بiر­شiلدiك اعىمىنىڭ جەتەگiنە ەرگەنiن جۇرتتىڭ كوپشiلiگi بiلگەن. تاكبiرشiلدiك يسلامداعى راديكالدى اعىمنىڭ بiرi سانالادى. بۇل اعىمدى 1999 جىلى تاشكەنتتەگi تەررورلىق جارىلىستاردى ۇيىمداستىردى دەگەن وزبەكستان يسلام قوزعالىسىنىڭ جەتەكشiلەرi ۇستانعان ەدi. وسىدان كەيiن ماقتارالداعى تاكبiرشiلەر­دiڭ قادامى قۇزىرلى ورگانداردىڭ باقىلاۋىنان نەگە تىس قالعان دەگەن ساۋال تۋىندايدى. جۇرت بiلەتiن نارسەنi ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك كوميتەتi­نiڭ قىزمەتكەرلەرi بiلمەدi دەۋ قيسىندى ما؟ جۋىردا باس پروكۋور اسحات داۋىل­بايەۆ­تىڭ ءوزi دە القالى جيىندا “بۇل ارناۋلى ورگانداردىڭ جۇمىسىنداعى كەمشiلiك” دەدi ەمەس پە؟! “سيريا سيندرومىنان” كەيiن ۇقك-نىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى نارتاي دۇتبايەۆ اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن سۇحباتىندا 1999 جىلى تاشكەنتتە بولعان جارىلىستاردىڭ بiر ۇشى قازاقستانعا بارىپ تiرەلگەنiن اشىق مويىندادى. مۇنى سول كەزدە-اق وزبەكستاننىڭ ۇلت­تىق قاۋiپ­سiزدiك قىزمەتi ءما­لiمدەگەن بولاتىن. الايدا “ۇلتارالىق تاتۋلىق پەن دiني كەلiسiمگە” ماسايراعان قازاقستان بۇل ەسكەرتۋگە ءمان بەرمەگەن سياقتى. بiراق...

ۇيقىسىنان ەندi عانا شوشىپ ويانعان كۇشتiك قۇرىلىمدار وزدەرiنiڭ ادەتتەگi كۇش­تەۋ شارالارىنا شۇعىل كوش­كەنi بايقالادى. بىلتىر قاراشادا سيريا جەرiندە سوعىسىپ قايتقان ەكiباستۇزدىق ەكi ازاماتتىڭ ءۇستiنە قىلمىستىق iس قوزعالدى. جاڭا جىلدان كەيiن اقمولا وبلىسىنىڭ بiر تۇرعىنىنا قازاقستاندىقتاردى سيرياداعى سوعىسقا بارۋعا ۇگiت­تەگەنi ءۇشiن سىرتتاي تۇتقىنداۋ تۋرالى سوت قاۋلىسى شىقتى. سيرياداعى سوعىسقا قار­جى اۋدارعان قازاقستاندىقتاردىڭ iستi بولعاندىعى ءجو­نiندە دە اقپارات بار. سوندا قۇزىرلى ورگانداردىڭ قولىنان كەلگەن بار شارا جاپپاي سوتتاۋ ما؟ قايتىپ كەلسە ايامايتىنىن بiلەتiن ولار ەندi نە iستەيدi؟ انا جاقتا ونسىز دا ەكi وتتىڭ ورتاسىندا شاراسىز جاعدايدا جۇرگەن قانداستارىمىزعا قول ۇشىن سوز­عانداعى ءتۇرiمiز تەك تۇرمەگە قاماۋ ما؟ اداسقاندى تۋرا جولعا سالۋدىڭ بۇدان باسقا جولى قالماعانى ما؟ مiنە، كوپشiلiكتiڭ كوكەيiن مازالاعان وسى ساۋالدارعا جاۋاپ تابىلماي تۇر.

جۋىردا قىرعىزستاننىڭ وش وبلىسىندا بiر ايەل كۇيەۋiنiڭ رۇقساتىنسىز ءۇش بالاسىن الىپ، سيرياعا سوعىسۋعا اتتانىپ كەتiپتi. ال مۇنىڭ الدىندا سيريادان ورالعان بiر قانداسىمىز ءدال وسى وش جەرiندە تەررورشىلاردىڭ لاگەرiندە دايىندىقتان وتكەنi اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلدى. وشتا ءالi قانشا قازاقستاندىقتىڭ ءجۇر­گەنiن ەشكiم تاپ باسىپ ايتا المايدى. رەسمي اقپاراتتارعا قاراعاندا، سيريادا ۇكiمەتتiك جاساقتارعا قار­سى 83 مەملەكەتتەن كەلگەن 100 مىڭنان استام جالدامالى سودىر سوعىسۋدا. قاقتىعىستىڭ سالدارىنان 115 مىڭداي ادام قازا تاپقان. بۇلاردىڭ iشiندە قانشا قازاق بارى بەلگiسiز...

"جاس  الاش"