Din – qoǵam ómiriniń ajyramas bóligi. Adamgershilik pen tárbıe máselesi týraly sóz etkende din jaıyn aınalyp óte almaımyz. Imandylyq pen adamı qasıetterdi sóz etý de tek din qyzmetshileriniń quzyryndaǵy is emes. Elge úlgi bolarlyq isi bar, aýzy dýaly azamattyń árqaısysy din aınalasyndaǵy ózekti máselelelerge qatysty pikir bildirýge haqyly. Osy rette elge tanymal aıtysker aqyn, Y. Altynsarın atyndaǵy Memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýttyń pedagogıka jáne fılologıa fakúltetiniń dekany Aıbek Qalıevtiń e-islam.kz saıtyna bergen suhbatyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.

– Aıbek Kıikuly, musylmannyń bes paryzynyń biri qajylyqqa baryp  paryzyńyzdy ótep, qurmetti qajy atandyńyz. Ardaqty paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s) qajylyq paryzynyń jaýapkershiligi zor ári marapatynyń sheksiz ekenin óz hadısterinde eskertken. Adamdy anadan jańa týǵandaı pák, taza keıipke bólendiretin qajylyq nendeı qulshylyq? Onyń mańyzdylyǵy men máni nede? Óz áserińizben bólisseńiz...

– Alla násip etip, Mekke men Mádınada úsh ret boldym. Eki márte umra, bir márte úlken qajylyq ótedim. Allaǵa sansyz shúkir, tipti, bir jylda eki ret barýdyń sáti tústi. Al, alǵan áserimdi sózben aıtyp jetkizý qıyn. Qaǵbaǵa qarap otyryp ótken ómirime kóz jibersem, osy ýaqytqa deıin túk bitirmegen ekenmin, bolmashy nársege bola bir-birimizdiń kóńilimizdi qaldyryp, túkke turmaıtyn nárse úshin jantalasady ekenbiz. Negizi bir baıqaǵanym, qajylyqqa baryp kelgen adamnyń minezinde sál de bolsa ózgeris bolady. Jan-jaǵyna, aınalasyna, dúnıege basqasha kózben qaraı bastaıdy. Al, paryz ben jaýapkershilikke kelsek, qazaq halqy qajylyq ótep kelgen kisilerdi qurmet tutady, ony úlgi, ónege tutady. Sondyqtan munyń jaýapkershiligi de aýyr. Osy tusta aıta keterlik keleńsiz jaıttar da bar. Keıbir kisiler qajy degen atty ataq-dáreje kóredi. Qarapaıym jurtqa qajylyqqa barǵanyn mindet tutatyn kisiler de barshylyq. Qazir qaltaly kisilerdiń áke-sheshesin qajylyqqa jiberýi sánge aınala bastaǵandaı. Qajylyqta, tipti, namaz oqýdy bilmeıtin kisilerdi de kórdik, týrısik saıahatqa kelgendeı qonaq úı men dúkenderdiń arasyn jol qylǵan kisilerdi kórgende qajylyqty armandap qoly jetpeı júrgen talaı taqýalardy oılap qynjylasyń, al qajylyqta árbir mınýtyn qur jibermeı bar ýaqytyn qulshylyqqa arnap júrgen qandastaryńdy kórgende qýanasyń. Sondyqtan da qajylyq kompanıalary qajylyq sapar aldynda kýrstar ótkizip tursa degen tilek bar.

– Jańa dáýirge qadam basqan qazaq qoǵamy da Islammen bite qaınasyp, kún ótken saıyn kórkeıip keledi. Keleshekte memleketimizdiń irgetasy myqty bolyp, álemdegi órkenıetti elderdiń qataryna qosylýyna Islam dininiń qosatyn úlesi qandaı bolmaq?

– AQSH pen batystyń ıslam memleketterine shúıligýiniń astarynda munaı ǵana jatqan joq. Áıtpese, munaı Reseıde de, Qazaqstanda da bar. Onyń túpki máni ıslam dini qanat jaıǵan eldiń ózi de órkendep, AQSH sıaqty qýatty elge baǵyna qoımaıtyndyǵynda bolyp otyr. Tarıhtaǵy atyshýly kres joryqtary da Andalýsıadaǵy ıslam mádenıeti men ǵylymynyń, ekonomıkasynyń órkendep, damýyn kórealmaýshylyqtan týyndaǵan. Al ıslam – eki dúnıede baqytty bolýdyń jalǵyz joly.

– Paıǵambarymyz Muhammed (s.a.s): «Iman keltirgender ózara súıispenshilikterinde, qaıyrymdylyqtarynda jáne aıaýshylyqtarynda beıne bir dene tárizdi. Eger onyń bir múshesi aýyrsa, basqa músheleri de mazasyzdyq tanytyp, qyzýy kóterilip bir-birin shaqyrysady» - dep aıtqan. Demek, jeke adam men otbasy salıhaly bolsa qoǵamnyń da salıhaly bolary daýsyz. Endeshe jastar tárbıesinde qazaq temirqazyq retinde neni ustanǵan jón?

– Qazirgi tańda juma namazyna jınalǵan halyqtyń kóptigin, meshitke syımaı qalyp jatqanyn kórip janyń jubanady. Árıne, jetpis jyl boıy dininen ajyrap qalǵan halyqty jıyrma jylda ımandy bolyp ketpediń dep kinálaýǵa bolmaıdy, «Musylman bolý áste-áste» degen sóz sony meńzese kerek. Alaıda, men ultymnyń bolashaǵyna senemin. Óıtkeni, bizde oǵan alǵysharttar jaqsy qalyptasyp keledi. Tek bizge batys álemi qalyptastyrǵan ıslamdy ekstremızmmen, terorızmmen baılanystyryp qaraıtyn túsinikten arylý qajet. Sebebi, qazir balasy namaz oqysa úrke qaraıtyn ata-analar qazaqtyń arasynan da tabylady. Ol túsinikti de, óıtkeni, elimizde teris pıǵyldaǵy dinı aǵymdardyń jeteginde ketip jatqandar jıi kezdesedi. Jas býynnyń boıyna ulttyq rýhty sińirýde ıslamnyń róli óte zor. Qazaqtyń maqal-mátelderi quranmen, hadıspen úndesip jatýy tegin nárse emes. Sondyqtan da ımanı tárbıe – qazaq halqynyń  ulttyq tárbıesimen negizdes dep esepteımin.

– Sońǵy jyldary bizdiń qoǵamda jantúrshiktirer oqıǵalar az bolǵan joq. Úıdiń joǵarǵy qabatynan balasyn laqtyrǵan ana, óz-ózine qol jumsaǵan jastar, balasyn tirideı tastap ketip jatqan kókek analar... Jalpy qoǵamda azǵyndyq jolyna túskenderdiń jıilep, rýhanı quldyraýdyń beleń alýyna eń negizgi sebep ne dep aıtar edińiz?

– Onyń sebebi kóp, sonyń eń bastysy telearnalardaǵy azǵyndyqty nasıhattaıtyn kórsetilimderdiń kóptigi, aqparat aǵymyna tosqaýyldyń joqtyǵy, ǵalamtor júıesiniń qadaǵalanbaıtyny sıaqty máseleler. Máselen, Almatydaǵy alpysqa jýyq kógildirler klýbyn japtyrýǵa ne kedergi? Túngi klýbtar nege qadaǵalaýǵa alynbaıdy? Úlken-úlken saýda oryndarynda qyzdarymyzdyń jarnama úshin jalańashtanýyna nege jol beremiz? Qazaqstanda taraıtyn ózge elderdiń telarnalarynda jarnamalanatyn áıelderdiń gıgıenalyq quraldary men ımpotensıaǵa qarsy dári-dármekterdiń jarnamasyn toqtatýdyń ornyna qazaq tiline aýdaryp turyp nasıhattaımyz. Nege? Qazir ata-anańmen, balańmen birge otyryp teledıdar kóre almaısyń. Aıta berse, sebebi kóp. Al budan qutylýdyń joly – ımanǵa kelý.

– Bir suhbatyńyzda «úlken - býyn jaǵympaz, orta býyn - jasyq, kishi - býyn jaltaq bolyp kórinedi» degen ekensiz?  Ne sebepti bulaı dedińiz?

– Oǵan eshqandaı dáleldiń qajeti joq, búgingi qoǵamǵa kóz salsańyz, óz mańaıyńyzdan da taýyp alasyz.

– Aıbek myrza, ustazdyqpen aınalysyp kele jatqanyńyzǵa da jıyrma jylǵa taıap qalypty. Demek, sizdiń qolyńyzdan da bir býyn ósip-jetilgenin bilemiz.   Jastardyń boıyna ımandylyqpen qatar patrıottyq negizde tárbıe berýde arnaıy metodıkańyz bar ma?

– Men ýnıversıtette Erbol Tileshev, Dıhan Qamzabekuly, İlıas Qurmanǵalıev sıaqty ustazdardan tálim aldym. Ol – bul kisilerdiń qylshyldap turǵan kezi edi. Táýelsizdikke endi qol jetkizgen shaq bolatyn, ol kisilerden ultjandylyq qasıet sińdi. Akademık Rymǵalı Nurǵalıdyń tárbıesin kórdim, Aqseleý Seıdimbek, Qoıshyǵara Salǵara, Myrzataı Serǵalıev sıaqty kisilermen, Amanjol Áltaı, Janat Áskerbekqyzy, Balǵynbek, Dáýletkereı, Jibek, Serikzat sıaqty aǵa-ápke, qurdastarymmen birge qyzmet istedim. Men eshqandaı metodıka oılap tapqan joqpyn, sol kisilerden alǵan tárbıemdi shákirtterime berýge tyrysyp júrmin.

– Ár er azamattyń elge, onyń ishinde  týǵan topyraqqa eńbek etýi  – perzenttik paryzynyń biri. Týǵan ólkeńizge nendeı eńbegińiz sińip jatyr?

– 2009 jyldan beri Y.Altynsarın atyndaǵy Arqalyq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń Pedagogıka jáne fılologıa  fakúltetiniń dekanymyn. Endi men týǵan jerge kelip mynandaı nárse tyndyryp tastadym deýim artyqtaý bolar, onyń baǵasyn el beredi. Qolymyzdan kelgenshe, shamamyzdyń jetkeninshe eńbek etip jatyrmyz.

Suhbattasqan Gúljaz QYDYQBEKOVA

Derekkóz: e-islam.kz