Qazaq eliniń burynǵy úkimetbasylarynyń biri, Qaraǵandy óńiriniń qazaǵy Serik Ahmetovtiń orystanyp ketken QARAǴANDYny qazaqy qalypqa salyp, buǵan deıingi birde-bir ákimniń qolynan kelmegen ónegeli ister atqarǵanyn; atap aıtqanda, qazaqtyń arda uldary Abylaıhanǵa, Qanysh Sátbaevqa, Qasym Amanjolovqa eskertkish ornatyp, Qazaqstandaǵy eń úlken Lenın eskertkishin qalanyń ortalyǵynan aldyrtyp tastap, ornyna Táýelsizdik tuǵyryn qoıǵanyn jáne aınalasyna Baýyrjan Ábdishev, Berik Ábdiǵalı, Meıram Smaǵulov sekildi ultshyl, serke jigitterdi jınaǵandyǵyn; Qara­ǵandynyń memlekettik bılik qurylymdary men irgeli hám aqshaly bıznesin alaqandarynda myqtap ustaǵan orystardyń demin ba­syp, bul salalarǵa qazaqtardy tartqandyǵyn, aqyrynda, qazaǵyn súıgen Serik Ahmetovtiń qolyna kisen salyp, «jemqor» qylǵan Reseıdiń qazirgi basshysy V.Pýtın ekendigin baspasózden oqyp: «Oıpyrmaı, bizde úkimet basqarǵan jigitter qorǵansyz bolsa, qarapaıym qazaqtyń kúni qandaı bolmaq?» - degen suraq maza bermeı júrgen...

Munyń ózin qur aıqaı, jaı laqap shyǵar deıin deseń, jaqynda ǵana Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasarlyǵyna Andreı Lápýnov, Saran qalasy jetekshiligine Anatolıı Shkarýpa, oblys ortalyǵyndaǵy eń úlken Qazybek bı atyndaǵy aýdany ákimi bolyp Tatána Shatohına, oblystyń sportyn basqarýǵa eshkim bilmeıtin Sýhorýkova taǵaıyndaldy. Sońǵy ýaqyttaǵy osy ózgeristerden biz S.Ahmetov ketkennen keıin oblys qaıta orystanyp, bıliktegi qazaqtardy orystardyń yǵystyrǵanyn anyq kóremiz!

Ol-ol ma, ózderin kásibı sanaıtyn birneshe qazaq baspasóz quraldary bylaı dep jazdy: «Muhtar Jákishev- Qazaqstannyń órkendeýine úlken úles qosqan azamat. Sozaq pen Shıelidegi ýran óndirý búgingideı dárejege jetýi neǵaıbyl edi, «Qazatomprom»-da ýran óndirýden Qazaqstandy aldyńǵy qatarly elderdiń qataryna qosty jáne qazaq­tardyń jaǵdaıyna, ýrannan keletin ekologıalyq zardaptardyń aldyn boljap, onyń qaýpi jaıly baıandama jasady. Muhtar Jákishevtiń túrmege otyrǵany sol eken, elimizde «RosAtom» paıda bolyp, Qazaqstannyń ýran óndirisin túgelimen qol astyna baǵyndyrdy. Osylaı, Vladımır Pýtın óz maqsatyna jetti. Al, óz qazaǵy óz baýyryn túrmegi qamap otyr...»

Qazaqtardyń uıymshyldyǵy, ultshyldyǵy, berekesi men birikkeni - orysqa da, qytaıǵa da, basqa da qajet emes. Bul - baǵzy zamannan tań atsa kúnniń shyǵatyny sıaqty talassyz aqıqat. Erkin kúnge shırek ǵasyr ótse de, óz qolymyz óz aýyzymyǵa jetpeı, tapa tal túste talanyp otyrǵanymyz, kiriptarlyqtan qutylmaǵanymyz - menińshe, quldyq sananyń «qudyreti».

Orysty dos kórý, kórshi tutý, jazý-syzýdy úıretti dep qurmet kórsetý - kóptegen qazaqtardyń sanasynan óshpeı qalǵan. Qazaqty ezgige salyp, esinen tandyrǵan patshalyq Reseıdiń de, sovettik Reseıdiń de qazaqqa jany múldem ashyǵan emes. Aqıqatty jalǵandyqpen búrkemelep, qazaqty qyryp-joıyp, birneshe esege azaıtyp jibergen orys bıligi qalaısha «dos», «kórshi», «úıretýshi» bola alady?!.

Orys mujyǵy eshqashan dostyqpen qımyl jasamaıdy, ol tek judyryqtyń kúshin ǵana túsinedi. Reseıdiń marqum prezıdenti Borıs Elsınnen: «Siz demokratsyz ba?» dep suraǵanda, ol múdirmesten: «Men sovet adamymyn. Al, sovet adamy eshqashan demokrat bola almaıdy!» dep jaýap beripti. Naǵyz shyndyq sóz!

...Negizi, «elge basshylyq etýge ultshyl azamat kerek» dep jatamyz. Biraq, ultshyldy orys ótkizbeıdi. Ultyn súıetin qazaq Qytaıǵa da paıdaly emes. Al, demokratıany jalaýlatqan ári qalqan etken kúlli batys úshin (basym bóliginiń ulty jóıtter (evreı)) naǵyz qazaq - naǵyz jaý. Tili men dili búlingen qazaq (orystildi nemese aǵylshyntildi) kerek batysqa da, basqaǵa da. Al, tili men dili las qazaq - naǵyz qazaq emes, ultshyl da bolmaıdy. Mundaı máńgúrt búgin Qazaqstandy basqarsa, erteń, aıtalyq, Kamerýnǵa jetekshilik ete beredi...

Qazaqy bolmysy men tegin joǵaltqan qazaqtyń qazaqqa esh paıdasy joq, tek orasan zıan ǵana shegemiz. Quldyq sananyń syrqatynyń syry osynda...

Aıtpaqshy, Serik Ahmetov Premer-mınıstr bolǵan kezde Qara­ǵandy óńirindegi basshylyq qyz­metterge memlekettik tildi damytýǵa jáne ony mindetti ekenin aıtqan...

Kúni keshe osy sarynǵa uqsastaý aqpar tarady. Almaty qalasyn damytý men 2017 jylǵy Búkilálemdik qysqy Ýnıversıadanyń daıyndyǵy jónindegi jınalys kezinde Elbasy N.Nazarbaev barlyq oblys boıynsha “Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly” Zańynyń saqtalýyn tekserýdi tapsyrdy. Artynsha GU-GU.kz portalynda Erjan Jaýbaı «Elbasynyń osy sózi úshin qýanýy kerek edi» deı kelip, munyń ózi, ıaǵnı «kóptegen BAQtyń prezıdenttiń sóziniń negizine boılamaı, attandap jatqany... - el men Elbasynyń arasyna iritki salýdan basqa túk te emes». Ári qaraı avtor bylaı deıdi: «...Prezıdenttiń: «Eger adam orys tilinde surasa, jaýap ta orys tilinde bolýy kerek» - degen sózin: «Eger adam qazaq tilinde surasa, jaýap ta qazaq tilinde bolýy kerek» - dep uǵýǵa týra keledi. Óıtkeni, Til týraly zań boıynsha, eger adam qaı tilde suraq qoısa, sol tilde jaýap berilý kerek. Memleket basshysy aıtqandaı: «Eger ol orys tilinde sóılese, ol jaýapty orys tilinde alýy kerek». Endeshe, “Eger ol qazaq tilinde sóılese, ol jaýapty qazaq tilinde alýy kerek. Al siz qazaq tilinde sóıleseńiz, sizge orys tilinde jaýap berse, onda Prezıdent aıtqandaı: «Bulaı jasaıtyndardyń barlyǵyn jumystan shyǵarý kerek!». Al buǵan qazaq tiliniń elimizdegi 134 tildiń biri emes, Konstıtýsıa boıynsha MEMLEKETTİK TİL ekenin de qosyńyz. «QR Tilder týraly» Zańnyń «Azamattardyń ótinishterine qaıtarylatyn jaýap» dep atalatyn 11-babynda: «Memlekettik jáne memlekettik emes uıymdardyń azamattardyń ótinishteri men basqa da qujattarǵa qaıtaratyn jaýaptary memlekettik tilde nemese ótinish jasalǵan tilde beriledi», - dep taıǵa tańba basqandaı jazylǵan.

Prezıdent sózin “Memlekettik tildiń mártebesin kóterip, qoldaný aıasyn keńeıtý óz qoldaryńyzda. Joǵaryǵa joldaıtyn hattaryńyzdy tek qana memlekettik tilde joldańyzdar. Sol kezde basy artyq áńgime bolmaıdy” – dep túsiný sanasy bar adamǵa taıǵa tańba basqandaı anyq ekenin baıqaý qıyn emes. Bireýdi kinálap, bireýdiń minin izdegenshe, sóz astaryna (!) mán bergen abzal bolar».

Bizdińshe, bulaı oı qorytýdyń da reti joq emes. Buǵan qosymsha Elbasynyń «Til týraly máselede bizde zań bar» degen sóıleminiń «má­selede» degen sózin jaqshaǵa alsaq: «Til týraly (máselede) bizde zań bar» - bolyp shyǵady. Óte durys. Sosyn: «Bizde Konstıtýsıada jazylǵan» degeni de jón. Basshy retinde: «Prokýratýra nege teksermeıdi?» - degenine qos qolymdy kóterip: «Prokýratýra Qazaqstanda memlekettik tildiń quqyqtarynyń kún saıyn, qadam saıyn óte óreskil buzylyp jatqandyǵyn nege teksermeıdi?!.» - degen sózdi qosqym keledi.

Memleket jetekshisi: «Men bilemin, kóp prezıdentter bir tilde ǵana sóıleıdi. Pýtın orys tilinde, túriktiki túrik tilinde sóıleıdi. Al men eki tilde sóıleımin. Bul maǵan óte unaǵandyqtan emes, meni barlyq turǵyndar túsinse deımin» dedi. Tamasha ǵoı, demek, Qazaqstandaǵy memlekettik bıliktegi árbir qyzmetker ultyna, ulysyna qaramastan, «Bizde Konstıtýsıada jazylǵan» tártippen jáne «Til týraly bizde zań bar» bolǵandyqtan, «barlyq turǵyndar túsinse» degen nıetpen, memlekettik tilde sóıleýi kerek. Olaı etpese: «Bulaı jasaıtyndardyń barlyǵyn jumystan shyǵarý kerek».

Bir qaraǵanda, bári durys, biraq, meniń ýaıymym: bizdiń bıliktegi ana tilin túsinbeıtin meniń qarakóz baýyrlarym men basqa ult ókilderi-jerlesterim jumystan shyǵyp qalsa, shıtteı bala-shaǵalaryn kim asyraıdy?!.

Qajymuqan ǴABDOLLA