Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde «Til genetıkasy: tildik tańba-nyshandyq júıe» atty ǵylymı eńbek tanystyryldy, - dep habarlaıdy «Qamshy» portaly.
Eńbek avtory Qorqyt Ata atyndaǵy Qyzyloda memlekettik ýnıversıtetiniń dosenti, f.ǵ.k. Shanjarhan Bekmaǵambetovpen bolǵan kezdesýge ýnıversıtettiń oqytýshylary men stýdentteri qatysty.
«Úsh Qıan» baspasynan shyqqan eńbek avtory qazirgi qalyptasqan til tarıhy ǵylymy men jalpy til bilimi ǵylymynyń, ıakı qalyptasqan til fılosofıasynyń atalmysh máseleni sheshýde múlde dármensiz bolyp otyrǵanyn aıta kelip, óziniń máselege múlde basqasha, jańasha turǵydan kelgendigine nazar aýdardy. Onyń aıtynsha, mynandaı paradokster birden kózge túsedi eken:
- Ádette, qazirgi til bilimi ǵylymynda til paıda bolýy kezdeısoq qubylys retinde túsindiriledi de, negizgi tildik birlikter (sózder) tek qana shartty belgiler (F. de Sossúr) dep qabyldanady. Biraq, ekinshi jaǵynan, «Til men oılaý ózara tyǵyz baılanysty...» ekeni de dáripteledi. Sonda kezdeısoqtyq pen sanalylyqtyń qaısysyna sený kerek?
- Orta mektepter ǵana emes, JOO - larda da til dybystarynda maǵyna joq, al sózderde maǵyna bar», - deımiz, sonda «joqtan» «bar» paıda bolǵany ma? Til dybystary sóz jasaıtyn kirpishter me, álde...
- Til dybystaryn daýysty jáne daýyssyz dep bólý úrdisi qalyptasqan, shynynda, «daýyssyz» dybys bola ma? Máselegen genetıkalyq turǵydan qalaı kelý kerek?
- Qazirgi túsiniktegi «túbir» jáne «negiz» termınderiniń shynaıy tabıǵaty qandaı? Túbir qaıdan shyqty? Negiz, nát uǵymdaryn tildik turǵydan qalaı túsinip júrmiz? Orys til bilimindegideı «osnova – neızmenáemaıa chastslova, kotoraıa vyrajaet ego leksıcheskoe znachenıe» degen túsinik tildik negiz uǵymyna saı kele me?
- «Til – tańbalyq júıe» bolyp esepteledi de, negizgi tildik tańba dep «sóz» tanylady. Tóńireginde ózge de orasan kóp daý-damaı júrgen osy kózqarasqa sensek, bir tildiń ózinde qansha myńdaǵan tańbalar bolar edi... Al túrkilik uǵymda asa kıeli (sakraldy) sanalatyn tańba uǵymyn bulaısha jaıdaq túsiný tildiń shynaıy tabıǵatyn tanýǵa emes, shatystyrýǵa ákelmeı me? Orys tilindegi «znak ıazykovoı» uǵymyn qazaq til biliminde «tldik tańba» dep atap, qalaısha qatelestik?
Til bilimindegi san alýan saýaldar tóńiregindegi máselelerdi qozǵaǵan avtordyń ǵylymı leksıasy tyńdarman qaýym tarapynan da erekshe qyzyǵýshylyq týǵyzdy.
Pikir qaldyrý