Janqutty on jeti jasynda ákesiniń aıtýymen Sarym eliniń bedeldi bıi Shabanbaıǵa bata alýǵa keledi. Bı Janquttynyń jaǵdaıyn surap bilgennen keıin:
— Shyraǵym, dúnıede ne adal, álemde ne myqty? — dep suraıdy. Sonda Janqutty:
Adal bolsań sýdaı bol,
Sý aramdy ketiredi.
Myqty bolsań jerdeı bol,
Jer jahandy kóteredi, — degen eken.
Jaýabyna rıza bolǵan Shabanbaı bala Jaquttyny birneshe kún qonaq etip, keterinde:
Allańa jaǵamyn deseń — azandy bol.
Aǵaıynǵa jaǵam deseń — qazandy bol.
Halqyńa jaǵam deseń — ádil bol,
Sýdaı taza bol,
Jerdeı berik bol,
Ómiriń uzaq bolsyn,
Aımaǵyń sýat bolsyn,
Sóziń halqyńa qýat bolsyn, -
dep batasyn berip attandyrǵan eken.
Ojyraıdyń batasy
Aısek degen bolys bir qarasha aýylǵa qona qalsa, qonaqasyǵa soıylǵan maldan, ne bolmasa sol úıdiń adamdarynyń júris-turysynan, tartqan tabaǵynan bir min taýyp, aıypqa jyǵyp, at-shapan alyp elge kún bermepti. Jábir kórgender Ojyraıǵa kelip shaǵynady, oraıy kelgen bir joly Ojyraı da Aısek qonǵan úıge birge qonady. Soıǵan maldan, adamdardyń júris-turysynan esh min taba almaǵan Aısek ózimen birge qonǵan Ojyraıdy jaqtyrmaı osy arqyly aıyp almaımyn ba dep oılaıdy. Sonymen aldyna tabaq kelgende basty almaı, jambasty alyp kesip jeı bastaıdy. Ojyraı oǵan qaramaı basty ap aýyz tıip, úı ıesine usynady. Oǵan Aısek ala kózimen bir qarap qoıyp, qolyńdaǵy jambasty usynbaı súıegine jetkize mujıdy. Osy arada aıyp salmaqshy bolǵan Aısek, tamaq jep bolǵannan keıin úıdiń bir jigiti bata surap qolyn jaıǵanda, “basty kim ustasa batany da sol beredi” dep qorazdansh otyryp alady. Sonda Ojyraı bylaı dep shubyrta jóneldi:
—Aldymen Aısek aldy tańdaǵanyn,
Onan soń biz aldyq onyń almaǵanyn.
Basty qoıyp, jambasty ustaǵan soń,
Endi bildim Aısektiń aldaǵanyn.
E, Aısek, sen nesine bajyraıdyń,
Sózine qulaǵyń sal Ojyraıdyń.
Basty qoıyp jambasty óziń aldyń,
Erkińshe asaımyn dep appaq maıyn.
Jilikti qazan jaqqa usynbadyń,
Kelin-keshek dámetse de qymsynbadyń.
Etke toıyp, taǵy aıyp dámetkendeı,
Mynaýyń isi emes qoı musylmannyń.
Munymen jaqsy bolys bolmaǵanyń,
Aıyp pen qulyn eken oılaǵanyń.
Appaq maıǵa, eı, Aısek, toısań-daǵy,
Kózińniń jańa bildim toımaǵanyn.
Joq jerden elge salma kóp aıypty.
Jigitter “Áýmın” dep qol jaıypty.
Bas kesken Ojyraıdyń batasy osy,
“Bisimilla, Allaýhýakbar” deı salypty.
Sóz súıeginen ótken bolys aıyp almaq túgili, uıalǵannan qybyjyqtap “báse, osyndaı bolsa kerek” dep jantaıa ketipti.
Qaısanyń batasy
Qaısa 1893 jyly Býyrshynnyń Shuńqyr degen jerinde dúnıege kelipti. Shyn aty — Bekejan eken. 1920 jyldardyń sońynda Barkólge kelip turaqtapty da, Qaısa degen atpen tanylypty. Sol Qaısa bir kúni baıdyń úıinde qonaq bolypty. Baı úly Qaısaǵa qara shaı quıypty. Shaı ishilip bolǵan soń baı bata tilepti.Sonda Qaısa:
— Jas etke jaıdary bata.
Súri etke súbeli bata.
Aq shaıǵa ańqyldaǵan bata.
Qara shaıǵa qaıdaǵy bata?!
Aýmın allahýakbar! — depti.
Qaısa bastatqan birneshe adam Bekboıtannyń úıine qonyp jatypty. Bekboıtannyń balasy qonaqasyǵa mal ákelip kóldeneń tartyp qol jaıypty. Sonda tórde otyrǵan Qaısa:
—Bekboıtannyń balasy, boıtanym-aı,
Teke laqty ákeldiń qoı danymaı.
Osyndaıǵa jaqsy ediń, Temirjan-aý,
Qaıda ketken “boıyńdaǵy saıtanyń-aı”.
Laq etin jemeımiz,
Laqty soıdy demeımiz.
Soısań bizge qozy soı,
Endi úıińe kelmeımiz,
Allahýakbar, depti.
Maýsymbaı shejireshiniń batasy
“Ámın” dep alyp kelgen maldaryń,
Dám buıyryp, bas qurady shaldaryń.
Ómirleriń uzaq bolsyn, balalar,
Atymenen tilek etem Allanyń.
Baqyttaryń masatynyń óńindeı,
Jaılaýyndaı jaınaı bersin Qalbanyń.
Tolyqsyǵan tórt túlikke jer tolyp,
Jer qaıyssyn badanadaı maldaryń.
Kókpektideı móldir bolsyn oılaryń,
Samyrsyndaı óse bersin boılaryń.
Qosbulaqtyń qaıyńyndaı yrǵalyp,
Teń qulpyrsyn ońdaryń men soldaryń.
Jemis penen jıdek bolsyn taýlaryń,
Samarqańdaı sándi bolsyn baý-baǵyń.
Urpaqtaryń er bop týyp el úshin,
Aıbatynan taba almasyn jaýlaryń.
Berekeli bolsyn, tatý elderiń,
El basqarsyn oıy ozyq uldaryń.
Arta bersin abyroıy elińniń,
Dánge tolsyn yrysty bop jerleriń.
Arttaryńa dańqyń qalsyn Maıqynaı,
Órleı bersin baqyttaryń taıqymaı. »
Ata-babam júr eken izi joba bop,
Erkin ósken en dalada halqym-aı!
Aqyndaryń saıraı bersin bulbuldaı,
Urpaqtaryń shubaı bersin qundyzdaı.
Jaı otyndaı ónerleriń jarqyldap,
Kórik bersin kók júzinde juldyzdaı.
Zylıqadaı nurly bolsyn jarlaryn,
Nárestemen kómkerilsin jan-jaǵyń.
Ashý ornyn sabyrlyqpen tejeıtin,
Saf altyndaı aýyr bolsyn mineziń.
Kók maısada shubatylǵan jeliler,
Barlyq jastar, bas qosyńdar, kelińder.
Barlyǵyń da Maıqy atańnyń urpaǵysyń,
Syrt qalmasyn qyzdarym men kelinder.
Birden-birge murasymen Maıqynyń,
Óreńderim, ósińder de órińder.
Ónerli eldiń ónegesin úırenip,
Keıingige tuqym qylyp sebińder.
Estanaıdyń – qart jyraýdyń jyrlaryn,
Marjańdaı qyp aq qaǵazǵa tógińder.
Maıqy atamnyń tarıhynyń murasyn,
Hatqa jazyp, qol tapsyryp berińder.
Nadan ótken eliń úshin eske alyp,
Sender sonyń ıgiligin kórińder!
Munan keıin oqý oqy, óner tap,
Nadandyqty bizben birge kómińder...
Túıe shógip, jylqy jatyr dalada,
Aldy-artyńa óziń oılan qara da.
Birden birge mura bolyp bul jumys,
Atadan qap kele jatyr balaǵa.
Jer emshegin, mal emshegin qatar em,
Men demeımin, mal janyńa qarama.
Ónerli elden ónege alyp úırenip,
Sen de el bop dúnıe júzin arala.
Saryarqada erkin ósip, júrip keń,
Nadandyqtyń qasıetin bilip pe eń?
Ata tegim kim ekenin tanymaı,
O, ǵajaıyp, óreń taptym túrkiden.
Estip únin, nurly kózge jas kelip,
Kózim kórdi, oqyp-bilgen basqa eldi,
Júripsiz de, qurypsyz da, amal ne,
Ata-babam dańqy qaıda qasterli?
Osyny oılap alyp keldim,
Dáribaıdyń kitabyn.
Tanyp kórsem, anyq senem,
Sony qadir tutamyn.
Erkin uǵyp, sherden shyǵyp,
Tynystaımyn jutamyn.
Dastan ǵyp jaz atam qazaq murasyn,
Jalǵan qospa týrasyn aıt, rasyn.
Búgingiler túsinbese óz sory,
Es bilgende sońǵy jastar synasyn.
Kitabyńnan seniń jazǵan nár alyp,
Bilmegender bilrenderden surasyn.
Anyqtap jaz, anyqtap jaz qaıta-qaıta tapsyram,
Urpaqtarǵa bolar azyq, mura qalsyn jaqsydan,
Allahýakbar!
Bolat Bopaıuly Jota Qajy
