Mal sharýashylyǵynyń ıntensıfıkasıasy birinshi kezekte óndiris quraldarynyń sapalyq dengeıine baılanysty. Salanyń erekshelikteri sonyń ishinde eń bastylary bıologıalyq nysandar bolyp tabylady - maldar, al shıkizat-jem - tiri tabıǵat qyzmetiniń ónimi bolyp tabylady. Sondyqtan genetıkalyq potensıaldy jetildirý - ıntensıfıkasıanyń negizi. Asyl tuqymdy maldar isin josparlaýdy naqty sandyq bazaǵa kóshirýge múmkindik beretin matematıkalyq modeldeý ádisterine úlken qyzyǵýshylyq týǵyzýda. Bul tek maldar ónimdiligin joǵarylatýǵa ǵana emes sonymen qatar olardy qazirgi zamanǵy tehnolgıalarǵa aýrýlar jáne basqa da syrtqy jaǵymsyz faktorlarǵa turaqtylyǵyn joǵarylatýǵa múmkindik beredi.
Ozat tehnologıalardy qoldaný olardy keshendi túrde endirý jaǵdaıynda aýyl sharýa-shylyǵynyń barlyq salalarynda eńbek jaǵdaılaryndaǵy túbegeıli ózgerýlerge alyp keledi. Mundaı tehnologıalar shyn máninde ǵylymı tehnıkalyq progrestiń jetistikterin shoǵyr-landyryp kórsetetin jyldam jáne mańyzdy jaqtaryn qamtamasyz etedi. Biraq kez-kelgen ınovasıany keshendi endirý oryn alýy úshin oǵan qarama-qarsy is-áreketter qajet múm-kindikterin paıdalaný maqsatynda adamdardy oqytý. Adamdardy jańa tehnologıalyq júıege engizý kezdeısoq bolmaıdy, ol jańarýdyń naqty josparlaryn júzege asyrýmen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan kadrlardyń tájirıbelik jáne teorıalyq bilimderin olardyń ekonomıkalyq mádenıetin joǵarylatý boıynsha maqsatty baǵyttalǵan jumystar qajet. Sonyń ishinde búgingi kúngi shyndyqqa sáıkes kelmeıtin kóp adamdardyń kóz qarasyndaǵy stereotıpterin jyldam uıǵarý qajet.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda sońǵy kezderde búdjettik josparlaý máselesine kózqarasty túbegeıli ózgertip, búdjettiń kiris bóligindegi kemshilikterdi anyqtap, esepti yqshamdaý, salyq tártibin qatań saqtaý esebinen búdjet kólemin ulǵaıtýǵa qol jetkizdi.
Uzaq merzimdi bolashaqta Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ekonomıkalyq barlyq salasynda ońdy ózgerister kózdelgen. Sonyń ishinde oblysta:
- barlyq aýyldyq aýdandar men qalalyq ákimshilikterinde jańa kásiporyndar ashý jolymen ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damýdy qolǵa alý;
- oblys ortalyǵynda qazirgi zamanǵy jańa turǵyn úıler men aýyldyq aýdandardyń ákimshiligin salýdy esepke ala otyryp aýmaqtardy damytý;
- barlyq eldi mekenderde qajetti resýrstarmen qamtamasyz etilgen tutyný kooperatıvterin ashý;
- sýlandyrý júıesine jańa tehnologıa engizý arqyly aýyl sharýashylyǵyn damytý, taǵy basqa máselelerdi sheshý.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda ınovasıalyq qyzmettiń damýyna agroklımattyq jaǵdaı aýyl sharýashylyq óndirisiniń júrgizilý jaǵdaıyna mańyzdy áser etedi, ol úlken keńistik terbelisimen túrlenedi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda tabıǵattyń ártúrli bolýyna baılanysty aýyl sharýashylyǵyna baǵyttalǵan jer telimderiniń erekshelikterine baılanysty 4 aýmaqqa bólingen, olar ósimdikterdiń damý jaǵdaıyna, janýarlardyń beıimdelip úırenýine, mal baǵyp, ósirýge óz izderin qaldyrýda.
Dala aımaqtardaǵy egin sharýashylyǵynda mańyzdy roldi agromelırasıaǵa agromelıoratıvti is-sharalardy júrgizý esebinen jatady. Sondyqtan, 90 jyldary qurǵaq egin sharýashylyǵynyń meńgerýinde sý jáne jel erozıasy taratylǵan aýdandardy orman qorǵaýshylardy otyrǵyzýdy keńinen taratýǵa mańyzdy nazar aýdarylǵan. Ol ásirese qurǵaqshylyqtyń áserinen qýańshylyq kezeńderdin kelý múmkindiginen qorǵaý úshin qajet.
«Álsiz aǵymdy» ınovasıalyq úrdis serpininiń negizgi sebebi, el ishindegideı Ońtústik Qazaqstan oblysynda da onyń baǵytyn belsendirýge qarjylyq resýrstardyń jetispeýinen bolýda. Ásirese qarjylyq resýrstar fermerlik sharýashylyqtarda shektelgen, onda óndiristik áleýet amortızasıalyq tozýǵa ushyraǵan jáne óndiristen shyqqan tehnıkalardyń esebinen jańartylady. Sonymen qatar ónerkásipte 84% joǵary qarajattar ǵylymı zertteýlerdiń shyǵyndaryn qarjylandyrýǵa baǵyttalǵan jáne Ońtústik Qazaqstan oblysynda ǵylymǵa jáne ǵylymı zertteýlerge qarjylandyrý kóleminiń ósýi jalǵasýda, biraq bólingen qarjylyq resýrstardyń úlken bóligi ınflásıaǵa ushyraýda, osydan ǵylymı jobalardy jáne ınovasıalyq ónim óńdeýlerin qarjylandyrý deńgeıleri óz deńgeıinde qalady. Ǵylymı tehnıkalyq damýdyń agroóndiris keshenin oblysta qarjylandyrý 2,5 ese tómen, bul ónerkásiptik shyǵyndardyń jalpy qarjylandyrý qarqynynan, ǵylymı zertteýlerge jáne óńdeýlerge qarjylyq resýrstar baǵytarynyń tıimdiligi jetkilikti tómengi deńgeıde qalǵanyn kórsetedi.
Ábdikerimova G.
