Prezıdenttiń baspasóz qyzmeti men  «Egemen Qazaqstannyń» birlesken jobasy

25 jyldyń 25 sáti

Táýelsiz memleket retinde tanylyp úlgergen 25 jyldyq tarıhymyzda Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń álem ekonomıkasyn saýyqtyrýǵa qatysty usynystary, jahandyq qaýipsizdik pen ıadrolyq qarýdan bas tartýǵa shaqyrǵan bastamalary jumyr Jerdiń taǵdyryna beıjaı qaramaıtyn adamzat qaýymy úshin asa qundy qujat retinde qabyldandy. Budan bólek, Elbasynyń saıası kóregendiginiń bir qyry retinde tanylǵan, jekelegen memleketter arasyndaǵy saıası qyrǵıqabaqtyq pen ekonomıkalyq básekelestik saldarynan týyndaǵan máselelerdiń jigin jatqyzyp, syzyn jibitip jibergen bitimgershilik qadamdary óz aldyna bir tóbe.

Ásirese, Nursultan Nazarbaevtyń baýyrlas halyqtar men dindes, dildes elder arasyn jaqyndatý, ortaq múddege jumyldyrý baǵytyndaǵy bastamalary men usynystary óz jemisin berip otyr. Qazirgi kúni Qazaq eliniń bastamashyldyǵymen qurylǵan halyqaralyq uıymdar jumysy jolǵa qoıyldy. Sonyń bir jarqyn mysaly retinde Qazaqstan Respýb­lıkasy Prezıdentiniń 2011 jylǵy 15 tamyzdaǵy tapsyrmasynyń negizinde qurylǵan Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymy týraly áńgimelemekpiz.

Tarıhı  negizdeme ne deıdi?

Taqyryptyń túpki maqsaty túsinikti bolý úshin az-kem tarıhı sheginis jasaýǵa týra keledi. Óıtkeni, biz sóz etip otyrǵan Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymynyń negizin Islam Konferensıasy Uıymyna qatysýshy elder quraıdy. Demek, Astana tórinde Qazaqstannyń bas­tamasymen qurylǵan irgeli uıymnyń bas­taýynda tutas tarıhy bar Islam elderi baýyrlastyǵy turǵany anyq.

Islam Konferensıasy Uıymynyń shańyraǵy ótken ǵasyrdyń 60-shy jyl­dary­nyń sońynda kóterilgeni belgili. Al múminderdiń múddesin kózdeıtin osy uıym­nyń áýelgi formasynyń qalyptasýy tipten áriden, 1926 jyldan bastaý alady. Óıtkeni, osy jyly Búkilálemdik ıslam konferensıasy qurylyp, onyń alǵashqy otyrysy Mekkede ótken eken. Odan keıinderi Konferensıanyń sesıalary Ierýsalım, Karachı jáne Mogadısho qalalarynda shaqyrylǵan. Bul jıyn­darda musylman elderi arasynda ártúrli salalar boıynsha yntymaqtastyq pen ózara is-qımyl ornatý máseleleri qarastyrylypty.

Al 1953 jyly atalǵan Konferen­sıa­nyń ornyna Islam konferensıasynyń forýmy qurylyp, onyń otyrystary Ierýsalımde, sondaı-aq birqatar arab elderiniń astanalarynda ótken eken. Keıbir derekter budan keıin de joǵa­ryda atalǵan Islam konferensıasy fo­rýmynyń ataýy birneshe ret ózge­r­til­genin, basqa da ıslam uıymdarynyń qu­rylǵanyn kórsetedi. Biraq, bul uıym­dardyń eshqaısysy da halyqaralyq saıa­sı úderisterge jetkilikti túrde yqpal ete almaǵan. Al musylman álemine bar­lyq Islam memleketteriniń basyn bi­riktirip, ózara tyǵyz yntymaqtastyq ornatý arqyly halyqaralyq saıasatqa yqpal etetin uıym asa qajet edi. Muny musylman elderiniń basshylary men din qaıratkerleri jaqsy túsindi. Buǵan musylman álemindegi ishki jáne syrtqy saıası-ekonomıkalyq jaǵdaılar jol bermedi. Tek onyń sáti 1969 jyly túskeni endigi tarıhtan belgili.

Islam Konferensıasy Uıymy qu­ryl­ǵannan beri óziniń qataryn únemi arttyrýmen qatar, qyzmet aýqymyn da keńeıtip keledi. Alǵashqy jyldary IKU-ǵa 25 memleket múshe bolsa, búginde Uıym Azıa, Eýropa, Afrıka men Ońtústik Amerıka qurlyqtaryndaǵy 57 memleketti biriktirip otyr jáne Islam Yntymaqtastyǵy Uıymy degen ja­ńa ataýǵa ıe. Sonymen qatar, IYU-nyń jıyndaryna bes memleket já­ne bes halyqaralyq uıym baıqaýshy re­tinde qatysady. Onyń ústine Islam Yn­tymaqtastyǵy Uıymy álemde BUU-dan keıingi ekinshi iri halyqaralyq saıa­sı uıym bolyp tabylady. Qazirgi kez­de Jer sharyndaǵy turǵyndardyń tórtten birin Muhammed paıǵambar úm­bet­teri quraıdy. Iaǵnı, musylman el­derindegi turǵyndardyń jalpy sany 1,532 mıllıard shamasynda. Bul – ǵa­lam­shar halqynyń 22,9 paıyzy. Al Qazaqstan turǵyndar sany jaǵynan Islam Yntymaqtastyǵy Uıymyna qa­ty­sýshy elder arasynda – 23, álem elderi ara­synda 62-shi orynda tur.

Islam álemin dinı ıdeologıa ǵana biriktire me?

Jalpy, kópvektorly álemde memle­ketterdiń geosaıası ustanymy belgili bir baǵyttyń aıasynda ǵana damýy úlken qatelik bolar edi. Kerisinshe, tarıhı tamyry bir elder men dinı ustanymdary ortaq memleketter úshin damýdyń jolyn da birge tańdaý múmkindigi zor. Islam elderine de osy úrdis tán. Demek, dúnıe júziniń musylmandaryn dinı ıdeologıadan bólek, órkenıetti álemdegi básekege qabilettilik jolyndaǵy ustanymdar biriktiretini anyq. Onyń astarynda eń aldymen taza ekonomıkalyq damýǵa qatysty múddeler jatqandyǵy aıqyn ańǵarylady. Al ekonomıkalyq odaqtar men aýmaqtyq yqpaldastyq aıasynda kúsh biriktirý kezeńinde álem kartasynda shashyrap jatqan elderdi bir ıdeıa toǵysynda jınaý táýekeldiń isi. Qazaqstan osy qadamǵa baryp otyr. Elbasynyń musylman álemindegi adamı jáne tabıǵı resýrstardy ortaq ıgerýge qatysty usynysynyń mańyzdylyǵy da sonda edi.

Islam Yntymaqtastyǵy Uıymyna múshe memleketter aýmaqtarynda tabıǵı resýrstardyń asa mol qory jatyr. Naqty málimetter boıynsha, onyń kólemi álemdegi qosalqy qordyń 65 paıyzyn quraıdy. Uıymǵa qatysýshy elder, sondaı-aq álemde óndiriletin shıkizattyń 45 paıyzyn óndiredi. Osydan shamaly ýaqyt burynǵy derekter boıynsha, Islam elderiniń ishki jalpy ónimi 7,5 trln. AQSH dollaryn quraǵan eken. Bul málimet musylman álemindegi elder óndiretin ónimniń Qytaıdyń İJÓ-sine jaqyndap qalǵanyn bildiredi.

Al Qazaqstannyń IYU-ǵa múshe memlekettermen ózara taýar aınalymy sońǵy jıyrma jyl aralyǵynda aıtarlyqtaı óskeni anyq. Mysalǵa, bir ǵana 2008 jyly aınalym kóleminiń quny 10,6 mıllıard dollardy qurapty. Onyń 8 mıllıard dollary – eksport, 2,6 mıllıard dollary – ımport. Demek, bizdiń elimiz Islam elderiniń yntamaqtastyǵyna múshe bolý arqyly kólemi jaǵynan álemdegi ekinshi orynda turǵan tutyný naryǵyna jol ashqany anyq. Bul óz kezeginde otandyq óndiristiń odan ári damýyna jáne jańasha sıpatta ónim óndirýge degen beıimdiligin arttyrýǵa yqpal etetini belgili. Iaǵnı, musylman elderi naryǵy úshin ónim daıarlaýdyń óz ereksheligi bar. Mundaǵy basty talap: halal óndirisiniń jolǵa qoıylýy. Qazirgi kúni otandyq óndiris bul talap údesinen tolyqtaı shyǵyp, halal standaryna saı ónim ishki naryqty da qamtamasyz ete bastady.

Qazaqstan jáne IYU: İzgilik mısıasy

Qazaqstan Respýblıkasy Islam Ynty­maq­tastyǵy Uıymyna 1995 jyldyń jeltoqsan aıynda Gvıneıanyń Konkarı qalasynda ótken Uıymǵa múshe memleketter Syrtqy ister mınıstrleriniń konferensıasynda tolyq quqyqty múshe retinde qabyldanǵan edi. Múshe bolyp qabyldanǵan kezden-aq elimiz Uıymnyń ártaraptandyrylǵan qyzmetine belsene qatysýdy bastap ketti. Qazaqstan alǵashqy kúnnen IYU-nyń rólin art­tyrýǵa jáne onyń órkenıetti álemdegi erek­shelikterin nyǵaıtýǵa óziniń úlesin qosyp keledi. Búginde elimiz Uıym aıasynda áleýmettik-ekonomıkalyq saıasatty júzege asyrý jolymen kedeıshilikti joıý, bilim sapasy deńgeıin arttyrý, Uıymǵa qatysýshy elderde demokratıany damytý, adam quqyǵynyń qorǵalýy men azamattyq qoǵamdy izgilendirý sıaqty máselelerine jan-jaqty qoldaý kórsetip otyr.

Jalpy qatysýshy elder 2005 jyl­dyń 8 jeltoqsanynda Mekkede ót­ken Uıymnyń joǵary deńgeıdegi konfe­rens­ıasynda qabyldanǵan 10 jyldyq is-qımyl baǵdarlamasyn basshylyqqa ala otyryp jumys júrgizedi. IYU úshin bul qujattyń alatyn orny erekshe. Atalǵan qu­jatta Uıym qyzmetiniń aldaǵy on jyl ishindegi perspektıvalary naqty kór­setilgen. Islam áleminiń «Jol kartasy» rólin atqaratyn bul qujatta Uıym elderi arasynda ishki saýdany keńeıtý arqyly onyń kólemin qazirgi 16 paıyzdan 20 paıyzǵa deıin arttyrý sharalary da qarastyrylǵan. Osyǵan baılanysty Qazaqstan óziniń ekonomıkalyq strategıasyn saýda-ekonomıkalyq baılanys­tardy yntalandyrýǵa, Uıymǵa múshe memlekettermen ınvestısıalyq jáne tehnologıalyq tájirıbeler almasýǵa baǵyttaýda.

Negizinen, Qazaqstannyń musylman elderiniń damýyna qosqan orasan úlesiniń bir dáleli retinde elimizdiń osy irgeli halyqaralyq uıym – Islam Ynty­maqtastyǵy Uıymyna tóraǵalyq etken kezeńin aıtsaq ta jetkilikti. 2011 jylǵy tóraǵalyq tizginin qolǵa alǵan elimiz uıym jumysyna saıası turǵydan ǵana emes, ekonomıkalyq áriptestikti jandandyrý baǵytynda da serpin berdi. Ári bizdiń Uıymǵa tóraǵalyǵymyz Qazaq­stan úshin ǵana emes, muqym Islam el­de­ri úshin abyroıǵa sanalǵan EQYU-ǵa tóraǵalyq etken kezeńmen ushtasyp jatty. Bul Qazaqstannyń Islam elderi yntymaqtastyǵy tarıhynda eki baǵyttaǵy halyqaralyq uıymdardyń tiziginin bir ­ýysta ustaǵan el retinde qalýy edi. Óıt­keni, Qazaqstan Respýblıkasy IYU-ǵa múshe memleketter ishinde EQYU-ǵa tór­a­­-
ǵalyq etken tuńǵysh memleket bolatyn.

Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý áleýeti

AQIU týraly bastamany 2011 jyly IEU Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń 38-sessıasynda el Prezıdenti Nursultan Nazarbaev kótergen bolatyn. Araǵa eki jyl salyp Astanada ótken úkimetaralyq sarapshylyq keńesinde IYU-ǵa múshe 30 memlekettiń sarapshylary jarǵylyq qujattyń jobasyn maquldaǵan bolatyn. Bul búgingi kúni Astanada jumysyna kirisken Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi ıslam uıymy nemese Azyq-túliktiń ózara kómek qory ataýyna ıe bolǵan uıymnyń kindigin keskeni anyq.

Osy jerde birshama azýly elderden turatyn músheleri bar uıymnyń ishinde azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý máselesi Qazaqstanǵa qalaı senip tapsyryldy degen zańdy saýal týady. Mamandardyń aıtýynsha, azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýde Qazaqstannyń áleýeti zor. Sońǵy bes jyl kóleminde elimiz un jáne astyq eksporty boıynsha alǵashqy oryndardy ıelenip keledi. Eńbek ónimdiligin jáne aýyl sharýashylyǵy óndirý kólemin arttyrý qory jetkilikti. Sondaı-aq, bizdiń elimizde shamamen 24 mln ga egistik jáne 180 mln ga jaıylymdyq jer bar. Bul musylman elderin tabıǵı et jáne et ónimderimen qamtamasyz etý úshin taptyrmaıtyn múmkindik retinde qara­s­tyrylady.

Onyń ústine, Islam elderi qarjy kózderiniń ınvestısıalyq áleýetiniń eń kóp shoǵyrlanǵan ortasy da qazaqstandyq naryq bolyp tur. Ásirese, Islam damý bankimen jasalǵan kelisimderdiń nátıjesi baıandy. Qarjy qurylymy tarapynan Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵyn qol­daýǵa zor yqylas bar. Sonymen birge, Islam damý bankinen et-sút ón­dirisin damytý boıynsha zertteýler júr­gizý úshin Qazaqstanǵa 90 mln teńge kó­leminde grant bólý týraly kelisimge qol jetkizilgen. Búginde Islam damý banki Qazaqstanǵa 1,2 mlrd dollardan astam ınvestısıa saldy. Aldaǵy jyldary IDB qarjysyna avtokólik joldary, aýyl sharýashylyǵy jáne energetıka salalarynda ekonomıkalyq turǵydan asa mańyzdy jobalardy júzege asyrý kózdelip otyr.

Qazirdiń ózinde aımaqtardaǵy aýyz sýmen qamtamasyz etý baǵytyndaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq mańyzdy jobalardy júzege asyrý úshin jáne aýyl sharýashylyǵyna tıimdi alqaptardy sýlandyrýǵa qatysty 107 mlrd teńgeden astam qarjy bólý týraly kelisim júzege asyrylýda. Naqtylaı ketsek, 25 mlrd teńge bolatyn alǵashqy joba Almaty oblysynda jalpy 120 myńǵa jýyq halyq turatyn eldi mekenderdi aýyz sýmen qamtýdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan. Jobanyń mýltıplıkatıvti tıimdiligi bar jáne sýmen qamtamasyz etý ınfra­qurylymyn paıdalaný salasynda qo­symsha jumys ornyn qurýǵa, halyqtyń kóshýin tómendetip jáne aýyldyq jerde bıznestiń damýy men turǵyndardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa múmkindik beredi.

Al 82,5 mlrd teńgeden asatyn ekinshi joba Almaty jáne Ońtústik Qazaqstan oblystaryndaǵy alqaptardy sýlandyrý men drenaj júıelerin jańǵyrtýdy kózdeıdi. Joba Almaty jáne Ońtústik Qazaqstan oblystaryndaǵy jalpy aýmaǵy 149,3 myń ga sýarmaly jerlerdiń melıoratıvti jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan. Bul joba sýarmaly jer­ler­diń ónimdiligin bir jarym esege kóterýge, sýarmaly jerler boıynsha jobalardyń jyldyq ishki jalpy kirisin 62,3 mln teńgege arttyryp, halyqty jumyspen qamtýǵa baǵyttalǵan.

AQIU qandaı qyzmet atqarady?

Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam uıymynyń shtab-páteri Astana qalasynda ornalasatyndyǵyn aıttyq. Halyqaralyq uıymnyń keńsesi múshe memleketterge aýyl sharýashylyǵyn, aýyldyq jerlerdi, azyq-túlik qaýip­sizdigin tıimdi damytýdyń jáne bıotehnologıalardy damytýdyń túrli aspektileri boıynsha tájirıbe men tehnıkalyq jańashyldyqtardy usynýmen aınalysatyn bolady.

Jańa uıym ıslam elderi halqyn tabıǵı-klımattyq jaǵdaılar men geogra­fıalyq ornalasýyn eskerip, IYU múshe elderdiń azyq-túlikti jetkizý shyǵyn­daryn azaıtýǵa múmkindik beretin tıimdi kólik-logıstıkalyq baǵdarlaryn qurý, bir­lesken azyq-túlik qorlaryn qurý jáne ony basqarý arqyly azyq-túlik baǵasyn turaqtandyryp, ekonomıkalyq qolje­timdi azyq-túlikpen qamtamasyz etý min­detterin sheshetin bolady. Atalǵan uıym múshe memleketterge aýyl sharýa­shylyǵyn, aýyldyq jerlerdi, azyq-túlik qaýip­sizdigin jáne bıotexnologıany tıim­di damytýdy josparlap otyr. Son­daı-aq, ártúrli aspektide texnıkalyq noý-xoý jáne tájirıbe berip, turaqty áleý­met­tik baılanysty qamtamasyz etýdi kózdeıdi.

Uıym músheleri kimder?

Uıymdy qurý týraly bastama kó­terilgen 2013 jyldan beri ulan-ǵaıyr jumystar jasalypty. Máselen, osy ýaqyt aralyǵynda Azyq-túlik qaýipsizdigi boıynsha Islam uıymynyń jarǵysyna alǵashqylar qatarynda Djıbýtı, Sýdan, Somalı, Komor araldarynyń oda­ǵy, Palestına, Mavrıtanıa, Ýganda, Býrkına-Faso, Serra Leone, Gambıa, Gvıneıa, Gvıneıa-Bıssaý, Malı, Nıgerıa, Aýǵanstan, Iran, Túrkıa, Sýrınam jáne Qazaqstan sıaqty 19 memleket qol qoıdy. Osylaısha, AQIU Jarǵysy alǵash ret qoldanysqa endi. Al uıymnyń Jarǵysyna qosylýshylar qatary bertin kele artyp otyrdy. Lıvıa Arab Respýblıkasy 2014 jyly, Birikken Arab Ámirlikteri men Saýd Arabıasy Koróldigi jáne Benın Respýblıkasy 2015 jyly tolyqtaı qosyldy. Bıyl bul tizim odan ári jal­ǵas­ty. Egıpet Arab Respýblıkasy, Kot-d-Ivýar Respýblıkasymen qatar, Bangladesh, Mozambık, Tájikstan, Qatar jáne Kamerýn memleketteri AQIU Jar­ǵy­syna osy jyl ishinde qol qoıdy. Al kúni keshe ǵana Kýveıt memleketinen osy Jarǵyny ratıfıkasıalaý rásimi aıaq­tal­ǵany týraly resmı aqparat jetti. Sóıtip, ústimizdegi jyldyń qazan aıyndaǵy derek boıynsha AQIU-ǵa 31 memleket múshe bolyp kirdi.

Maqsattar men mindetter

Sonyń birneshe baǵytyna toqtala ketsek:

birinshiden, aýyl sharýashylyǵyn, aýyldyq jerlerdi, azyq-túlik qaýip­sizdigin, sondaı-aq bıotehnologıany tıim­di damytýdyń túrli aspektileri boıynsha, onyń ishinde shóleıttenýden, orman alqaptarynyń azaıýynan, topyraqtyń erozıasy men sortańdanýynan týyndaǵan problemalardy sheshý boıynsha múshe memleketterge sarapshylyq tájirıbeni jáne tehnıkalyq noý-haýdy usyný, sonymen qatar, ornyqty áleýmettik baılanystardy qamtamasyz etý;

ekinshiden, múshe memlekettermen úılestire otyryp, qajetti shuǵyl jáne gýmanıtarlyq kómekti aıqyndaý jáne kórsetý maqsatynda, onyń ishinde azyq-túlik qaýipsizdigi qoryn qurý arqyly múshe memleketterdegi óndiristik qaýip­sizdik salasyndaǵy ahýaldy baǵalaý jáne oǵan monıtorıń júrgizý;

úshinshiden, múshe memleketterde aýyl sharýashylyǵyn damytý jáne azyq-tú­lik qaýipsizdigin arttyrý maqsatynda qarjylaı jáne aýyl sharýashylyǵy resýrstaryn jumyldyrý jáne basqarý;

tórtinshiden, ortaq aýyl sharýashylyǵy qaǵıdattaryn, onyń ishinde tıisti tehnologıalarmen almasý jáne olardy berý arqyly úılestirý, tujyrymdaý jáne iske asyrý bolady.

Osy jerde, shyt jańa uıymnyń uıyt­qy bolýymen atqarylǵan isterdiń nátı­jesine de toqtala ketken oryndy. Bú­gingi kúni mynadaı jumystar atqarylýda eken. Mysaly, elimizde «Azyq-túlik qaýip­sizdigi jónindegi ıslam uıymy Jar­ǵy­syn ratıfıkasıalaý týraly» Zań qabyl­dandy.

«Qazaqstan Úkimeti men AQIU ara­syn­daǵy shtab-páter týraly kelisimge qol qoıý týraly» Úkimet qaýlysyna sáıkes elimizdegi memlekettik organdarmen birigip atqarylatyn jumystar keńesip, pishilýde eken. Sondaı-aq, AQIU-nyń 5 jyldyq damý jospary bekitilgen.

Qandaı quqyqtyq mártebege ıe?

Osy Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi ıslam uıymynyń jarǵysyna qol qoı­ǵan IYU-ǵa múshe memleketterdiń úkimetteri sáıkesinshe uıymǵa quqyqtyq mártebe berýshi bolyp tabylady. IYU Jarǵysynyń 24-babyna sáıkes, Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi ıslam uıymy Islam Yntymaqtastyǵy Uıymynyń mamandandyrylǵan ınstıtýty bolyp tabylady. Tıisinshe, atalǵan uıym ha­lyq­aralyq uıym retinde tolyqqandy zańdy tulǵa mártebesin paıdalanatyn bolady jáne óziniń jarǵysynda aıqyndalǵanyndaı, óz fýnksıalaryn júzege asyryp, mindetterin oryndaıdy. Al uıymǵa beriletin ımýnıtetter men artyqshylyqtar, onyń ishinde zańdy qolsuǵylmaýshylyq pen salyq salýdan bosatý uıymnyń jáne tıisti qabyldaýshy eldiń arasyndaǵy ekijaqty kelisimde aıqyndalýǵa tıisti talaptar qatarynda qaralady.

Qazaqstan damýyna qanshalyqty úles qosady?

Uıymǵa múshelik Qazaqstan Respýb­lıkasyna azyq-túlik eksportyn ulǵaıtýǵa, aýyl sharýa­shylyǵy ınfraqurylymdaryn damytýǵa nemese jańǵyrtýǵa qatysty utym­dylyq beredi. Uıym qyzmeti aıasynda Qazaqstan ishki aınalymnan keminde 1 mln tonna bıdaıdy syrtqa shyǵarýǵa, el ishin­degi ınfraqurylymdyq jobalarǵa Islam Damý bankiniń qarjysyn tartýǵa, Ortalyq Azıa elderi men Aýǵanstandaǵy ınfraqurylymdy damytýǵa, sáıkesinshe osy elderge eksportty arttyrýǵa, ıslam­dyq qarjy quraldaryn paıdalanyp el ekonomıkasyna tikeleı ınvestısıalar tartýǵa múmkindik alady.

Sondaı-aq, azyq-túlik qaýipsizdigi ahýalyna áser etý múmkindigin bere oty­ryp, uıymnyń Qa­zaqstanda ornalasýy memleketimizdiń halyqaralyq qoǵamdastyqtaǵy rólin kúsheıte túsedi.

Atap ótetin mańyzdy jaıdyń biri, Qazaqstan uıym­nyń shtab-páterin qabyldap otyrǵan el retinde onyń Atqa­rýshy keńesinde turaqty bir oryn­ǵa ıe bolady. Tártip boıynsha Atqarýshy ke­ńes­­te, tór­aǵasyn qosa alǵanda, 8 múshe-memleket tir­­kel­­­gen. Osy­laısha, Qazaqstan uıymnyń sheshim qa­­­byl­­­daýy ba­rysynda artyqshylyqqa qol jetkizip otyr.

Endi maman pikirine qulaq túrsek, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, profesor Toqtar Esirkepovtiń aıtýynsha, Islam elderiniń arasyndaǵy mundaı baılanystan elimiz birneshe baǵytta upaı jınaıdy eken. Birinshisi – saıası yqpal etý aımaǵy ulǵaıady. «Geosaıası ustanymdary arqyly álemniń damýyna yqpal etip otyrǵan alpaýyt elderdiń agresıasyna tótep berýdiń bir joly – birigý», deıdi ǵalym. Bul tarapta El­ba­synyń syrtqy saıasattaǵy ustanymyn tolyq qoldaý kerek. Nursultan Nazarbaevtyń álem nazaryn aýdaryp otyrǵan reformalarynyń deni ortaq naryq pen áleýetti kúshti ońtaıly birik­tirýge bastaıdy. Keden odaǵynan bastalǵan refor­manyń Eý­ra­zıalyq ekonomıkalyq odaqqa ulasyp aıaqtalýy­nyń tıimdiligi osynda. Ortaq alańdaǵy aqsha men taýar aınalymynyń artýy syrtqy saıasat­taǵy erkindikti de qamtamasyz etýge yqpal etetin bolady.

– Ekinshi jaǵynan, Islam elderi degende izgilik, adamgershilik qaǵıdattaryna negizdelgen qoǵam qurý jóninde oıǵa berilemiz. Ras, qazirgi jaǵdaıda musyl­mandardyń atyna álemdik terorızm arqyly kir juqtyrý júrip jatyr, soǵan qaramastan, álemdi izgilendirýge osy Islam elderi tarapynan kóptegen batyl qadamdar jasalýda. Sonyń biri Qazaqstannyń bastamasymen qolǵa alynǵan Azyq-túlik qaýipsizdigi uıymy. Qandaı adam bolsa da as-aýqatsyz ómir súre almaıtyny sıaqty, álemniń aldynda azyq-túlik qaýipsizdiginen týyndaıtyn máselelerdi sheship alý mindeti tur. N.Nazarbaevtyń 2013 jyldan beri jıi aıtyp júrgen máselesi osy. Jáne bul máseleniń musylman elderi arasynda ońtaıly jolǵa qoıylýy taǵy da Qazaqstan men onyń basshysyna degen álemniń iltıpatyn oıatatyny anyq, –deıdi Toqtar Esirkepov.

Ǵalymnyń taǵy basa aıtqany, osy qadam arqyly qazaqstandyq naryqtyń adymy uzara túspek. Iaǵnı, Atqarýshy hatshylyǵy men Bas Assambleıasy Asta­nada ornalasqan Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi ıslam uıymynyń áleýeti zor. «Bul – otandyq halal ındýstrıanyń damýyna taptyrmaıtyn múmkindik. Arǵy jaǵymyzda 1 jarym mıllıardtan astam adamdy quraıtyn tutyný naryǵy tur…», dep paıymdaıdy ekonomıs.

Túıin

Kópvektorly álemde adamzattyń ortaq ıgiligin kózdeıtin bastamalarǵa qatysty bastapqy kózqaras áralýan bolatyny zańdy. Jáne sol jalpy jahandyq ıdeıalar dúnıe júzi kartasynda keıinnen paıda bolǵan jas memlekettiń basshysy tarapynan aıtylǵan bolsa eki ese syn tezine salynatyny taǵy aqıqat. Súıinerligi, Qazaqstan bul synnan súrinbeı ótti jáne Memleket basshysynyń kúlli adamzattyń ıgiligine baǵyttalǵan bastamalary álem halqy men kóshbasshylary tarapynan keń qoldaý tapty.

Jáne bul ba­­ǵyt­­taǵy jumystar tek tarıhı tamyrlas­tyqty jań­­ǵyrtý ǵana emes, jańa tur­pattaǵy álemdik qoǵam­dastyq talabyna saı ekonomıkalyq baılanys­tar negizinde júze asyrylýy aıryqsha mánge ıe.

Sondaı bir tarıhı baǵalaýǵa negiz bo­latyn Islam elderiniń arasyndaǵy ynty­maq­tastyqty arttyrýǵa baǵyttalǵan El­ba­sy ıdeıasynyń jemis bere bastaǵanyn sóz ettik…

Qalmahanbet MUQAMETQALI,

«Egemen Qazaqstan»