Qaladaǵy "Jańabazarǵa" jaqyn, Q.Baımaǵanbetov kóshesinde, jer úıde turamyz. Shaǵyn ǵana, tuıyq kóshe... Jumystan erterek úıge kelsem, apam (anamyz Tóleý Tóremuratqyzy 1925-2014) óziniń shaǵyn bólmesinde dastarhan jasap kútip otyr eken:
- Aınalaıyn, kele ǵoı, sháı iship al! - dep, jatyr. Jýynyp-sháıinip dastarhan basyna jaıǵastym. Dastarhanda kúndelikti as-aýqatymyzdan bólek, judyryq basyna jaqyn tórt shabdaly tur. Óte ádemi, kózdiń jaýyn alady. Alystan kelgen dám bolsa kerek... Qalaı ǵana soǵylmaı, buzylmaı jetkenin?! Baqtan jańa úzgendeı, qyzyl-sary reńi eriksiz kózdi arbaıdy. Apam da aq sháınegin ákelip dastarhan basyna jaıǵasty. Bul kisiniń "pensıasy" kelse bazardy bir aınalyp, nemerelerine deıin kerek jaraǵyn alyp shyǵatynyn bilemin. Onyń jartysyn tıyn kúıinde maıdalap, másisiniń qonyshynda bylǵarydan tikken qara ámıanyna saqtap, Allanyń bergen on shaqty nemeresine sony, aıdyń aıaǵyna deıin jetkizedi. Turaqty alymshylary, Qazbek (jıen), Zeınolla t.b. Bastaýysh synyptaǵy Ǵaınolla degen balamyz: "Bizdiń, ájemniń aqshasy ómiri taýsylmaıdy-aý!" - dep, tamsanyp qoıady.
Apam qaımaqtap sháı quıa bastady. Áńgimeni ózim bastadym:
- Apa, dastarhanyńyz túrlenip ketipti, myna jemisińizdiń aty ne? - dep jatyrmyn. Apam, ózine tán ádemi kúlkisimen:
- Al, endi bala, osy "shabdalynyń" áńgimesin aıtaıyn dep, ózińdi kútip otyrmyn. Bul, bir jatqan "ikaıa" - dep, apam kóńildenip áńgimesin bastap ketti:
- Bazardy aralap, jemis-jıdek satatyn jaǵyn jaǵalap kele jatsam, bizdiń izimizdi qýyp júrgen bir kelisti áıel, únemi osy shabdalyny satyp turtynyn kórýshi edim, búgin de ornynda eken. "Almasjan aýzynyń dámin alsyn" degen oımen, álgi áıelge sóz basy bolsyn dep:
- Aý, zamandas ózbekke tıip alǵanan saýmysyn? Shabdaly qanshadan? - demeımin be... Ol:
-Onyń jáıin bilmek bolsańyz, beri kelip sháı ishińiz, aıtyp bereıin, - dedi. Ekeýmizdiń sálem-saýlyǵymyz eki aýyz sóz boldy. Han bazardyń ortasy. Meniń de asyǵys jumysym shamaly, aıtqanyna kónip, yqylasyn qaıtarmadym. Ornyna qasyndaǵy qyzdy qoıdy da, baryn aldyma jaıyp, sháıdi qoıýlap quıyp: "Al, endi tyńdaı berińiz" - dep, áńgimesin bastady:
- Qudaı basyma bir qyz berip, sony oqytamyn dep Almatyǵa tasynbaımyn ba. Ol KAZGÝ-dyń Iýrfagine tústi. Ákesi zańger edi, qaıtys bolyp ketken. Ákemniń jolyn jalǵaımyn dep júrgeni. "Al, bolsyn!" - dep, qatarynan qaldyrmaı, keshegi 90-shy jyldyń qıyn-qystaýynda, jınaǵan bar qorymdy sol qyzdyń oqýyna, júrýine-turýyna jumsap boldym. Ózi erke-sholjańdaý, "ne kıem?", "ne ishem?" demeı ósken qyz, meni aıaǵan joq. Men de tartynbadym. Ákesi bolsa, óldi. Osy, qyzdan basqa kimim bar?! Táýekel! Qatarynan qalmasyn, "ákem bolǵanda ǵoı" dep kóńiline almasyn. Qolyna dıplomyn alyp qyzmetine turyp, teńin taýyp el bolyp ketse bolar dep, júrmin... Oblystaǵy ákesiniń zań oryndaryndaǵy dostary da qýanyp, praktıkasyn ózderinde ótkerip, bolashaq ornyn da daıyndap kómektesip jatyr. Kóz kórgen jandar. Áıelder jaǵy: "Dınara sulý bolyp, boı jetti. Ózi aqyldy. Oqydy-toqydy, bizde de ul bar, quda túsemiz", - dep jatyr. Olarǵa:
- Tapqanym jalǵyz qyz, qaı buıyrǵanyń alyńdar, - dep kúlip qoıamyn. Aıtyp júrgen balalary da altyn asyqtaı. Oqyǵan, qyzmetteri bar, ózimizdiń qolymyzda ósken jastar. Kelgen saıyn ol jańalyqty da aıtyp, qulaǵyna salyp otyramyn. Sonymen qyz oqýyn bitirip, ıyǵymnan aýyr júk túskendeı kúı keshtim. Oqýdy "qyzyl dıplommen" bitirdi. Almatydan keletin mezgili jaqyndaǵan saıyn, burynǵy sharshaǵandarym bir kúngideı bolmaı, qýanǵanymnan "kelgesin aǵaıynnyń basyn qosyp ákesine quran oqytyp, úlkenderdiń batasyn alyp bereıin" - dep, soıys malyma deıin daıyndap kútip otyrmyn. Qyzdyń keletin ýaqytty ótti. Hat joq, habar joq. "Bul qyzǵa ne boldy? Óli me, tiri me?" - dep otyrǵanda pochtamen hat keldi. Bir sumdyqty sezip, hatty jalma-jan ashyp oqysam, boldy. Qyz baıǵa ketipti. "...Biz, Saıd ekeýmiz ... Táshken... " - sony-aq oqydym, qulaǵym kúńgirlep, basym aınaldy... Esimdi jısam, qasymda aq halatty jedel járdemniń qyzdary otyr. Úıde oqyp jatqan aǵaıynnyń eki qyzy bar edi, solar shaqyrtyp, janym qalǵan eken. Olar:
- Apa, qatty ýaıymnan bolǵan. Tynyǵyńyz. Ýkol saldyq. Qan qysymyńyz kóterilgen, - dep jatyr. Olarǵa:
- Rahmet, aınalaıyndar! Men de bir qyzdyń kúıiginen órtenip jatyrmyn. Ol, betpaqty ma!? Osydan turaıyn, sosyn bolsyn jumysym... Esimdi jınap turyp, álgi hatty qaıta oqydym. "Mama, Sizdiń kelisim bermeıtinińizdi bildim. Ol - ózbek jigiti..." Odan ári taǵy da oqı almaı kózimnen jas kete berdi...
- Alda ǵana, betpaq-aı! Aıdalada ózbekke tıgeni nesi?! Aǵaıyn-týmaǵa ne betimdi aıtamyn?! Qyzymnyń shynymen basynda torǵaıdyń mıyndaı aqyl joq, sorly qyz ekenin endi túsindim. Eki kózim tórt bolyp jolyna qarap otyrǵandaǵy syıy osy ma?! Ashýym kelgennen, úıdegi qyzdyń bireýin qasyma ertip, sol kúni poıyzǵa minip, erteńine tańerteń Táshkennen bir-aq shyqtym. "Shashynan súırep alyp keleıin. Baısyz ketse de", - dep beldi býdym. Qolymda ádirisi bar, qoıamyn ba? Bostandyq aýdanynyń kolhozynyń, bir bólimshesi eken. Kúıik pen ashýdan kózime eshteńe kórinip kele jatqan joq. Ol qyzdy "dýalaǵan", bolmasa qorqytyp alyp ketken. Taksımen bólimshege keldim. Bólimsheniń basshysy otyratyn jerdi taýyp, ishine kirsem jas jigit otyr eken. Ushyp turyn sálem berip jatyr. Sálemin ne qylaıyn. Qolymdaǵy hattyń ishindegi:
- Saıd degen "ózbek" osy bólimshede tura ma? Tursa úıi qaıda, kórset! - dedim. Ol bala dereý telefonǵa jarmasyp: "Mehmandar keldi", - dep bireýdi shaqyrdy. Keshikpeı mashınemen jigit aǵasy bolǵan ózbek kelip, sálemdesip stolǵa jaıǵasty. Sol bólimsheniń bastyǵy eken. Oǵan da, kelgen sharýamdy aıttym. Ol jigit, ózbekshelep áńgimege tartty:
- Siz, Qazaqstannan keldińiz be? Siz, ıshon bobonyń qudaǵaıy bolarsyz... - dep, kele jatyr edi:
- Áı, ıshan, shıqanyńda sharýam joq. Men qyzymdy izdep kele jatyrmyn. Qyzymdy "dýalap" alyp ketken. Men de, pýrkorordyń qatynymyn... Erteń báriń de, zań aldynda jaýap beresinder! - dep tepsinip turmyn... Odan ári áńgimeden eshteńe shyqpaıtynyn bilgen ol, dalaǵa shyǵyp minip kelgen kóne máshınesiniń shopyryna tapsyrma berip, bizdi mingizip jiberdi. Ol shopyr, bizdi mingizip joldy-jolsyzben aýyl aralatyp, eldiń shetine shyǵa keldi. Odan:
- Áı, baratyn úı qaıda? - desem:
- Bolady, bolady, - dep aýyldan shyǵyp, qara jolmen biraz júrip bir jarmanyń (kanal) basyna kelip toqtady. Aınala, maqta egip tastaǵan. Shopyr túsip qolymen siltep:
- Anaý, bir shaqyrym jerdegi baýdy kórdińiz be? Siz izdep kele jatqan Ishon babanyń úıi sol. Saıyt - sol atanyń balasy. Ol jerge mashyn barmaıdy. Myna jarmanyń basymen jaıaý barasyzdar, - dep túsindirip, mashınasyna minip ketip qaldy. Aspan qaınap jerge túskendeı, kúnniń aptap ystyǵy bolsa mynaý.
- Alda ǵana, qatyn-aı!?... Myna qyzdyń bergen azabyn-aı! Osydan tiri bolsań kórermin. Kanaldy jaǵalap kele jatsaq, aldymyzdan on-on bir jasar bala qarsy júgirip kele jatyr. Ol bala bizge:
- Pahtaǵa sý ketip jatyr, bul jolmen óte almaısyzdar, - dep orta joldan keri qaıyryp, baǵanaǵy jerimizden kanaldyń ekinshi betine shyǵardy. "Bir qatynnyń qyrsyǵy, qyryq qashyrǵa júk boldy" degen... Qyrsyqqan qyzdyń joly qaıdan bolsyn? Bala aldymyzǵa túsip alyp, júgire basyp keledi. Úıiniń tusyna jetkenimizde, kanalǵa eki bórennen kópir salyp qoıypty. "Óletin jerge endi keldik. Myna qyz bizdi kanaldyń sýyna aǵyzyp qurtaıyn degen shyǵar". Qasymdaǵy qyzǵa ót desem, zar ılep ol ótpeıdi. Bala ári-beri ótip, "ótiń-ótiń" de júr. Zorǵa ótip úıine qaraı buryldyq. Terektiń ortasynda jalǵaz úı. Úıdiń ústi shıpyrlanbaǵan. Tamdy soqtan quıǵan. Qorasy bar. Onyń ishinde úsh baspaq tur. Úıdiń aınalasy kólkigen aryq, atyz, sý. Esikke jaqyndaǵanda ishten qyzym shyqty. Ústinde ózbek kóılek, basynda mańdaıynan tartyp, jelkesinen túıip baılaǵan oramal, butynda dambaly.
- Oıúbóóı, sorla-aı! Taza sorlaǵan ekensin! Myna qyzdy taza "dýalaǵan". Qyzym meni kórip, jaqyn kelip:
- Mama! - degeni sol... kóktikti qoısaı!? Basyndaǵy oramalyn julyp alyp, jaǵynan salyp-salyp jiberdim. Qyzym keıin sheginip turyp qaldy. Odan ári, bar ashýym aqtarylyp, aıtpaǵan sózim qalmady. "Neden kemdik kórdiń?", "Alty jyl Almatyǵa arqalanyp oqytqandaǵy syıyń osy ma?", "Qazaqtan baı tabylmady ma?", "Jınal menimen ketesiń!" - degende, qyzym:
- Meni alyp ketemin dep áýre bolmańyz. Biz Saıd ekeýmiz osylaı sheshtik. Saıd - osy úıdiń úlkeni. Ol, osy kolhozdyń joldamasymen SQI-dyń Agrofagyn bitirdi. Qazir bul úıdiń barlyq adamy maqtada, jumysta. Keshke keledi. Endi, ashýyńyzdy basyp, joldan keldińiz jýynyp-sháıinip úıge kirip, demalyńyz, -demesi bar ma!? "Belge soqqan jylandaı" dármenim ketip, kóldeneń jatqan aǵashtyń kespegine otyra kettim.
- Oıbúıı qatyn-aı! Barlyǵyn ózi, ólshep-piship qoıǵan eken ǵoı!... Qap, bunyńdy bilgende Qyzylordaǵa ǵana oqytyp, sol jerge baıǵa beretin edim ǵoı! Senen pýrkýror, sot shyǵady dep júrgen men aqymaq... Maqtanyń ortasyndaǵy jalǵyz úıde, jalǵyz ózim búlinip jatyrmyn. "Qoı"- deıtin, qyzymnan basqa pende bolsaı. Baǵanaǵy bizdi ákelgen on jasar bala, esikten aýyq-aýyq syǵalap qarap qoıady. "Topyraqqa ot qoıaıyn ba?" ornymnan turyp qyzdyń izine erip, úıge kirdim. Tórt bólmeli úıdiń kireberis oń jaq bólmesinde, tapshanǵa qoıylǵan as ishetin jaıyna ornalastyq. Qyz sol úımen bite qaınasqandaı qarama-qarsy as bólmesinde qoly-qolyna juqpaı, óz jumysyna kiristi. "Oı, Alla-aı! Úıde eńkeıip jumys istemegen myna qyzdyń, tirliginiń túrin qara?!"... Oǵan da qarap otyrýǵa shydamaı:
- Áı, qyz! Bul úıde senen basqa tiri jan bar ma? - dep em, ol:
- Bar. Atam men alty qaınym bar, - demesi, bar ma!
- O, qasqa mańdaı!... Ne deıdi!?...
- Ia, solaı. Atam syrtta baýdyń ishinde júr.
- Ol, atań sańyraý ma? Osynshama aıqaı-shýdy estimeıtin? Joq, "eshegi sýdan ótkesin" ne qylsań, ol qyl dep júr me?... Qyzym:
- Ony baryp sóılesińiz, - dep ózim zorǵa otyrǵanda otqa maı quıyp jiberdi.
- Barsam, baramyn! - dep qaıta turdym. Qyzym maǵan burylyp:
- Ol kisi - syıly adam. Sál ekpinińizdi basyp sóıleńiz, - demesi bar ma:
- Áı, men sen qusap sol ózbekke tıeıin dep keldi deısiń be? Káne kóreıin, qyzymdy alyp qashyp, on bes kún únsiz jatqan ózbekti, - dep dalaǵa shyqtym. Qoranyń syrtynda, "áý deıtin jerde" daraq aǵashtyń túbinde, bir kisi otyr. Solaı júrdim. Ol kisi, qyrynnan qarap otyr. Jaqyndaǵanda kórdim, basynda ózbek taqıasy bar, syrtynan aq oramal oraǵan, aq saqaldy kisi eken. Ústinde aq kóılegi, eski kók shapany bar. Tasfıh tartyp otyrǵanyn baıqadym. Ol kisi meni kórip, ornynan turyp, eki qolyn kókiregine qoıyp "Assalaýmaǵaleıkým!" dep, sálem berdi. "Salamatsyz!" dep, súıeı saldym. Óziniń astyndaǵy tozyǵy jetken tósenishti, qaǵyp-silkip meniń astyma tósep, otyrýymdy ótindi. Basqa otyratyn jer joq, aıaǵymdy sozyp jiberip otyrdym. Ózi jerge otyrdy. Taza ózbek. Otyrǵan boıda áńgimeni qoıa berdim: "Al, káne, keshirimge nege adam jibermediń?", "Suraýy joq dediń ba?", "Pálenbaı jyl oqyttym", "Jaǵdaıyńa qaramaısyń ba?" "Bizdiń elde keshirimge, qudalyqqa, ananyń sút aqysyna t.b. qansha aqsha ketetinin bilesiń be?... Onda bylaı" - dep, túgel tizip berdim. "Al, ala qoı qyzdy!" Ári aıtyp, beri aıtyp, basyldym-aý áıteýir. "Qorasynda úsh baspaǵy bar sorly, ne ister eken?" dep, toqtadym. Ol kisi eki qolyn qýsyryp, júresinen únsiz tyńdap otyr. Sálden soń:
- Qudaǵaı, adam men adamdy, áýelden Alla qosady. Siz ben bizdiń erkimizden tys. Ata-ana mahnatyn shegip ul men qyzdy ósiremiz, yryzyq-nesibesin, baq-dárejesin Alla peshenesine jazady. Qaı jerden yryzyq-nesibe buıyrsa, pende sony terip jeıdi. Sizdiń aıtqan sózińizdiń bári maqul. Kelinniń anasysyz. Ananyń orny, eki dúnıada - ulyq. Bul balalardyń anasy, aldyńyzdan shyqqan on jasar balanyń ústinde qaıtys boldy. On jyldan beri jesir shalmyn. Jasym jetpis altyda. Balamnyń úlkeni Saıdqa: "Balam, sen oqy. Sońyńda alty iniń bar. Olardy jetkizý ekeýmizge ońaı bolmaıdy. Biz pahtashylyq qylaıyq"-dep, kúni-túni mehnatshylyq jasap júrip, bir balany oqyttyq. Allanyń jazýy, balam qolustasyp kelindi erte keldi. Siz aıtqan pul bizden qazir tabylmaıdy. Inshalla, qaryz da bolmaspyz. Biz dıhanshylyqpen aınalysamyz. Pahtanyń aılyǵyn, sońyra qysqa jaqyn beredi. Odan qolymyzǵa ne tıedi, ony taǵy Alla biledi. Qoradaǵy úsh tananyń ekeýin balalarymnyń aılyǵynyń esebinen, bireýin Saıdqa úı bolǵanyna kómekke kolhoz berip otyr. Kúzge deıin osyny, paqtanyń "paıasyna" semirtip pul qylsaq deımiz. Toı berý, Alla qalasa, pahtany jınap alǵannan soń bolady, - dep toqtady.
- Oıbúı, qudaı-aı! Jesir qatyn, jetim shal quda bolsaq jetisken ekenbiz!? Qoraly jetimge kelgen, myna qyzdyń mańdaıynyń sory bes eli eken! Endi, ashýdyń ornyna, boıymdy dármensizdik bılep, kózimnen jas kete berdi. Aqylyma syımaıdy. Bir kezderi, ol kisi:
- Qudaǵaı, kóp qapa bolmańyz. Bizdiń de Alladan úmitimiz bar. Jastar baqytty bolsyn dep tileıik. Sizdiń analyq aqyńyzǵa, myna "daraqty" syılap otyrmyn, -dep túbinde otyrǵan taldy kórsetpeı me?!
Shoshyp kettim. Sóziniń aıaǵyn kútpeı:
- Ne deıdi?... Ony ne isteımin?!... Otyn qylamyn ba?... Ornymnan atyp túregeldim. Elde, adam estimegen báleni men estidim-aý! Úıge qaraı tura jóneldim... "Aǵashyń, ózińe tabyt bolsyn... Aǵash syıladymy nesi-aı, a?!... Ata-babam taldyń basynan tamaq jep kórgen joq"... "Qyzynan aǵash minip kelipti deı me jurt", "Aǵash atqa mingizdi" - degen, osy shyǵar... Ashýym qaıta qaptady. Kele qyzdy qaıtadan tútip jedim: "Ońbaǵan, erteń-aq óziń qaıtyp kelersiń. Bul jerden ne iship, ne kıemin dep júrsiń?! Ne maqsatyń bar?" - dep, bar ashýymdy alyp jatyrmyn. Qyzym:
- Mama, ne boldy, sonsham daýryǵyp? Jalǵyz qyzy kúıeýge tiıgen, tek siz be? Uıat emes pe?! Boldy endi úıge kirip, sháı iship demalyńyz, - dep jatyr... Amalym joq, beti-qolymdy jýyp úıge qaıta kirdim.
Dastarhan basyna otyryp bir-eki kese sháı ishtim. Shóldegenimdi sonda bildim. Mańdaıym jipsip, "ýh" dedim-aý! Sodan soń aınalama qaıta qaradym. Aqyl kelgendeı boldy: "Qoı, qyz tıetin baıyna tıdi. Aman ekenin kózim kórdi. Qalǵanyn baq-talaıynan kórip alsyn!" - dep esimdi jınaı bastadym. Qyzym da qabaǵymdy ańdyp otyr eken:
- Mama, meni keshirińiz! Sizdiń, qınalatynyńyzdy bildim. Saıd ekeýmiz birinshi kýrystan bastap tanysyp, dostastyq. Otbasynyń jaǵdaıymen de burynnan habardarmyn... Bizdi, bul jerde jas mamandar dep jaqsy qabyldap jatyr. Men de aýyldyq keńestiń mamany bolyp ortalyqqa jumysqa ornalastym. Sizdiń kele jatqanyńyzdy úıge telefon shalyp bildim. Bári jaqsy bolady, - dep jubatyp qoıady.
Sonymen keshke, qarańǵy túskende kúıeý bala Saıd ta keldi. Syrttan jýynyp-sháıinip, "Assalaýmaǵalıkým" dep, eki qolyn keýdesine qoıyp ishke kirdi. Ústinde jańa tigilgen ala shapan, basynda ala taqıasy. Belin oramalmen baılaǵan. Uzyn boıly, shypta kirpik qaratory jigit aldyma kelip júresinen otyryp, taza qazaqsha sóıledi:
- Qurmetti Bıbinur ana, bizdiń qateligimizdi keshirińiz?! "Ia" deseńiz, anamyzdynyń ornana - bizge ana bolyńyz?! - dep eńsesin kóterip, kózime tike qaraǵanda janaryndaǵy kólkigen jasty kórip, óksikten júregim aýzyma tyǵyldy. Sonaý zamanda, aýyldaǵy áke-shesheden qystaýda otyrǵanda ıis tıip birdeı aırylyp, aýdanda mektep-ıernatta jatqan inimiz ben ekeýmiz qol ustasyp, jylap júrip jetilgen kúnderim esime túsip, kózimnen jas saýlaı berdi. Ózim on ekide, inim onda. Árkimniń qabaǵynan ata-anańnyń jylýyn izdep jaltaqtap, saǵynyshtan "aınalaıyn" degen, dybysyn júregime tumar qylyp, talmaýsyratyp júrip Qudaı bizdi de jetkerdi-ǵoı. Jetimdik pen jesirlik, joqshylyqtan barshylyqqa jetkizgen Qudaıǵa shúkirlik qylyp, táýbama tústim. Saıdtyń janaryndaǵy jas, júregimniń túkpirinde jatqan sherimdi qozǵap, sanamnyń sańlaýyn ashyp jiberdi. Saıdty qushaǵyma alap, mańdaıynan súıdim. Qas-qaǵym sátte ótken ómir kóz aldymnan kólbep ótti. Balanyń anaǵa degen sarqylmaıtyn saǵynyshy, ózimen ketetin ókinish ekenin, Saıd ekeýmizden artyq kim biledi?! Ananyń meırimine qanbaı ósken perzenttiń óksigi, ómir boıy tarqamaı ótedi. Odan artyq qasiret bar ma?! Ańsaısyń, izdeısiń, kónesiń... "Jetim qozy tasbaýyr, mańyrar da otyǵar" - dep ólmeseń jetilesiń. "Bul ekeýi bilimdi azamattar emes pe? Birin-biri unatyp, el bolýǵa bekinse shúkirlik eteıin", - dep sabama túsip, "Allanyń buıyrtqany bolar", - degen oı túıdim. Qyzymdy da mańdaıynan súıip, baýryma basyp, kókirek saraıym keńeıip jeńildep qaldym. Baıqaǵanym, qyzym tez jetilip, azamat bolýǵa boı urǵandaı kórindi. Ákesiniń salmaqty, táýekelshil minezi bolatyn edi, tabıǵatynan sony baıqadym. Qyzym sý ákelip, beti-qolymdy jýyp, "qudaǵaılyq qalpyma tústim". Onymen qoımaı, qyzym:
- Endi, quda baldaryńyzben tanysyńyz, - demesi bar ma... "Assalaýmaǵaleıkým!" - dep birinen soń biri alty bala kirip qol alysyp amandasyp, qarama-qarsy júrelep otyrdy. Barlyǵy da jibek shapan, ala taqıasyn kıip, belin býyp alǵan. Aldy jigit bolǵan. Toıda júrgendeı saltanatty. Saıd tanystyra bastady:
- Sizge, áýletimizdi tanystyraıyn: Sizdiń qudańyz, ákemizdiń aty-jóni - Saıd Ahmat. Halyq "Ishan baba" atap ketken. Sizderdegi Saıd Qojalar áýletimiz. Meniń ózimniń tolyq aty-jónim - Saıd Kamal, inilerim: Saıd Kalam, Saıd Battal, Saıd Akpar, Saıd Ǵafýr, Saıd Júsip, Saıd Isa - kishi inimiz, - dep tanystyryp jatyr. Aty atalǵanda árqaısysy keýdesine qolyn qoıyp aldyǵa eńkeıip, izet jasap otyr. Mekteptiń shákirtteri sekildi. Bir Saıdty izdep kelip, segiz mashaıyqtyń ústinen túskendeı kúı keship otyrmyn. Olardyń ústine týra solaı kıingen quda kirip, tórge otyrdy. Balalary túgel oryndarynan turyp, ol kisi otyrǵannan keıin qaıta otyrdy. Saıd pen Dınara bárinen tómen jaıǵasty. Dınaranyń kóılegi men oramalynyń ózine sonsha jarasymdy ekenin sonda baıqadym.. Barlyǵynyń basy qosylǵanda úıdiń tórine nur quıylǵandaı jaınap ketti. Quda:
- Qudaǵı, biz on jyl kóleminde saltanatty kıim kıgen joqpyz. Myna shapandardy Dınara Táshkennen ala kelip, kıgizip otyr. Erteń toıǵa kıesizder dep, -degeni sol, kózimnen taǵy da jas kete berdi. Qyzyma qarap júregim ýyljyp ketti. Qyzym da ákesin qatty saǵynǵan eken-aý! - dep... Ózimdi-ózim zorǵa tejedim. Quda odan ári:
- Bul, perzenterimde meniń atalyq aqym bolsa, áýeli Sizdi qapa qylmaýyn suraımyn. Sizdiń, Dınaraǵa bergen "analyq aq sútińizdiń óteýine" ózimmen birge Allanyń bergen - bul jeti perzentim de qaryzdar. Sebebi, anasynyń oshaǵyna, on jyldan soń jylylyq alap kelgen Dınara kelinge Allanyń nury jaýsyn!-dep qolyn kóterip duǵa oqyp, bata berdi. Elden buryn atyp turyp qolymdy jaıdym. Júregimdi tolǵanys pen qýanysh birdeı bılep "Aýmın!" - dep betimdi sıpadym. "Oıpyrmaı, Allanyń taǵdyrlas jandarǵa jolyqtyryp, táýbama túsirýin-aı!" - dep basymdy shaıqadym. Qoı basyńdy aýyrtyp qaıteıin?! Erteńine Saıd pen Dınara Táshkennen poıyzǵa mingizip saldy. Sonymen, qyzdy ózbekke berip óteee shyqtym. Qudaǵaı da, quda da ózim, keshirimdi de ózim berip aýylǵa keldim. Suraǵandarǵa: "Qyz Táshkenge, ózbekke tıip ketti", - dedim de qoıdym. Aǵaıyn ań-tań. Jaz ortasyna taman qyzym telefon shalyp, amandyq-saýlyqtan soń:
- Mama, Sizdiń úıdiń aldyna Táshkenniń avtobýsy baryp tur. Qudańyzdyń sizge salyp jibergen sálemdemesi bar, sony qabyldap alyńyz-demesi bar ma?! Jalma-jan:
- Áı, qyz, ol ne? - dep terezege qarasam, áıdik qyzyl avtobýs qaqpanyń aldynda kóldeneńdep tur eken. Telefon ajyrap ketti. Dalaǵa shyqsam júrgizýshi darbazanyń aldyna jıyrma shaqty qorapty túsirip qoıypty. Qazaq eken. Meni kórip:
- Sálem berdik, apa! Siz Ishan babanyń qudaǵaıysyz ba?-dep jatyr.
- Ia, sol kisimin.
- Onda saraıyńyzdy ashyńyz. Myna zattardy kirgizip bereıin. Maǵan qudańyzdyń tapsyrmasy solaı, - dep iske kiristi. Saraıdy ashyp berdim. Sózsheń jigit eken.
- Qudańyz myqty adam eken, apa. Bir saǵattaı áńgimelestim. Sizdiń "sút aqyńyzǵa" arnap, taǵy bes tal jemis aǵashyn belgilepti. Myna jemister sizge ataǵan aǵashynyń ónimi. Endi on kúnnen keıin basqa jemisteri pisedi eken. Bul - "Shabdaly" degen jemis. Ol kisi, ata-babasynan beri qaraı osy jemis aǵashyn ósiremin dedi. Bul tuqym sol aımaqta, tek osy kiside ǵana bar eken. Aıtqanyna, qyzyǵyp ketip, qudańyzǵa:
- Bireýiniń dámin tatyp kóreıin dep edim: "Balam, amanatqa, qıanat júrmeıdi. Kelesi joly, ózińe bir qorabyn daıyndap qoıamyn", - dedi. Apa, ol kisiniń jemisterin ózim tasyp turamyn, - dep aǵynan jarylyp áńgimesin aıtyp júr. Ózi Jańaqorǵannyń jigiti eken. Úıge kirip, nan aýyz tıip kete bardy. Óń men tústeı. Qyzym ketkeli kelgen birinshi sálemdeme. Shapan emes, shyt emes, aqsha emes, osynshama nárseni ne isteımin? Aǵaıynǵa taratsaq, "qyzyn órikke satqan ba?" - dep, taǵy kúlki bolamyz-aý. "Qoı, ne de bolsa kóreıin" - dep, qaǵaz qoraptyń bireýin ashsam, shabdaly qyzyl-sary túsi alaýlap tur. Árbir túıirin jumsaq aq qaǵazǵa orap, uıadaǵy balapandaı bólep qoıypty. "Ne degen usynaqtylyq!" - dep kórgende tańqaldym. Tórt-beseýin alyp úıge kirgenim sol, telefon qaıta shyryldady. Alsam, qyzym:
- Mama, zattaryńyzdy qabyldap aldyńyz ba?
- Ia, aldym. Onyń bárin ne isteımin?
- Qazir sizge, bazardan meniń qurbym barady, soǵan úsh qorabyn, aqshasyna berińiz. Birge baryp, qanshaǵa satqanyn kórińiz. Sonda sizge túsinikti bolady.
- Áı, qyz! Sen meni saýdager qylaıyn dediń be? Ákeń ómir boıy saýdagermen alysyp ótti emes pe?! Eldiń betine qalaı qaraımyz? Álde, sen ózbekke tıdi dep, men ózbek bolaıyn ba? - dep burqytyp jatyrmyn. Telefon taǵy únsiz... Oı, Alla-aı! Týra ákesiniń kásibi. Ol da artyq keti bara jatsam, telefondy qoıa salatyn. Oıym on saqta... "Qoı, maǵan buıyrǵany osy shyǵar", - dep jýyp-sháıip ákelip, bireýinen aýyz tıdim. "Toıyp jeıtin as emes, tastap keter tas emes"-dep, otyrǵanymda, úıge sálem berip bir kelinshek keldi. Qyzdyń aıtqan qurbysy eken. "Kúıeýim jol apatynan qaıtys bolyp, jylyn bergen soń, balaqamyna shyqtym. Bazarǵa shyqqanyma bir aı boldy. Úsh balam bar", - deıdi.
- Apa, mynaý úsh qoraptyń aqshasy, - dep qolyma kólemdi aqsha ustatty. Bazardan ne túsedi, ony da teń bólemin. Menimen birge júrińiz, - dep mashınasymen aldy da ketti. Áne, sol otyrǵannan osy jerde on bes jyl boldy otyrǵanyma. Myna qyz sol qyzdyń úlkeni, - dep ornyna qoıǵan qyz balany kórsetti. Qazir on tórtte. "Qyz alyp qashqan qalaı bolady eken?" - dep, ózimniń atyma bir qyz, bir ulyn aýdartyp aldym. Ekeýi de osynda, qazaq mektebinde oqıdy. Kúıeý bala - sol aýdannyń aýyl sharýashylyǵynyń bastyǵy. Qyz - sol aýyldyń aýyldyq keńesiniń tóraıymy. Saıd Ishan qudamnyń ómirden ótkenine eki jyl boldy. Ózi barda, eki balany atyma aýdartyp, eski úıimdi quda baldaryma qaıta salǵyzyp:
- Qudaǵaı, qalǵanyn Alla jetkeredi. Men, Allanyń quzyryna betimdi dúzedim, osy balanyń barlyǵy sizdiń balańyz! - dep amanattap ketti... Mine, kelinshek - "Shabdalynyń" áńgimesi demesi bar ma?!
- Qyzdyń qalyń maly qaıtty ma? - desem:
- "Qalyń mal" ber jaǵynda qaldy. Jylyna tórt-bes aıda eki mıllıondaı aqsha tek jemis-jıdekten túsip otyr, - dep eńkeıip qulaǵyma sybyrlap qoıady. "Erdiń nazyn - jer kóteredi" - degen dıhanshylyqtyń astarynda danalyq pen adal eńbek turady eken, soǵan kózim jetti, - dedi álgi áıel. "Almasjannyń anasy bolsańyz, ol - halyqtyń balasy"- dep, berip jibergen sol apańnyń sálemdemesi, - dep apam da áńgimesin aıaqtady. Shabdalydan qaýyndaı tiliktep alyp aýyz tıdik. Shynynda dámi tildi úıiredi eken...
Pikir qaldyrý