«On úshte otaý ıesi»

Erterekte aıtylǵan  «On úshte otaý ıesi» degen ataly sóz búgingi tańda da qoldanysta júr. Alaıda ol sózdi týra maǵynasynda qabyldap, 13 jasqa tola salysymen úılenemin dep aıbat tanytatyndar da kezdesip jatdy. Shyntýaıtyna kelgende, ertedegi er azamattar búgingimen salystyrǵanda áldeqaıda erte eseıgen. Erkeliktiń dámin bireý kórip, bireý ada qalyp jatqan jaýgershilik zamanda er azamattarymyz qolyna qarý alyp, soǵysqa attanǵany belgili. Al búginde 18 jas – kámelet jasy. Ol jasqa tolǵansha  bizge ata-anamyz jaýapty. Kámelet jasqa tolǵannan keıin ǵana «ózine jaýap berer alatyn» azamat atanamyz. Salystyryp qarasaq,  ertedegi 13 jastaǵy bozbala búginginiń 18 jastaǵy er jigitimen teń deýge bolady.

«Sanany turmys bıleıdi»               

Jahandaný zamanynda turmystan buryn jumys pen mansap jolynda júrgen boıjetkender men bozbalalar qanshama?! Jaıly jar izdep, adam boıynan syn men min izdeı beretin qanshama jas azamattar shańyraq kóterýge asyqpaıdy. Qyzmet jolynda isi tabysty bolyp, «oń bosaǵada» otyrǵandardyń da sany az emes. Bireý «normalnyı qyz joq» dese, ekinshi jaq «normalnyı jigit» joq dep jarysady. «Normalnyı» degen qandaı adam? 25 jastan asqan soń qyz da, ul da adamnyń jaman jaǵyn kórýge beıim keledi. Minsiz adam bolmaıtyny belgili, alaıda ómir zańdylyqtarynan qashpaı, baqytty ǵumyr keshýge umtylý kerek.

Din ne deıdi?

Paıǵambarymyz s.a.ý «Úılenińder, kóbeıińder. Men senderdiń úmmetterińmen maqtanaıyn» degen.

Jasy úlken be, kishi me, baı ma, kedeı me báribir, er men áıelge úılenip, úı bolý paryz. Másele jasta emes, basta. Otbasynyń bútindigin saqtaý úshin, ıman, sana, aqyl, parasat kerek.

Búginde erte úılenseń erte ajyrasyp ketesiń nemese 18 jasyńda turmysqa shyqsań sol úıdiń otymen kirip, kúlimen shyǵatyndaı úırenisip ketesiń dep eki túrli pikirdi aıtyp  jatady. Shyn mánisinde, ol adamnyń jasyna baılanysty emes. Ol adamnyń aqyl-oıy, sana sezimine baılanysty.

SAÝALNAMA

Kópshiliktiń pikiri árdaıym mańyzdy. Bireý ózin mysal etse, bireý durys jaǵyn ómirlik tájirıbesi arqyly aıtady. «Qyz bala neshe jasynda bir shańyraqtyń otyn tútetip otyratyn aq kelin atanýy kerek? Er jigit bir úıdiń otaǵasy atanýǵa neshe jas yńǵaıly?» degen suraq aıasynda saýalnama júrgizdik. Oǵan qatysqandardyń basym kópshiligi 20 men 23 jas aralyǵy qyzǵa da, jigitke de tıimdi ekenin aıtty. Alaıda qazirgi kezde erte otaý qurǵandarǵa qaraǵanda elýdiń jartysyna kelip aq otaý degen uǵymdy uǵyp jatqandardyń qarasy kóbirek.

Dılá Istaeva esimdi saýalnamaǵa qatysýshynyń pikiri boıynsha, ár balanyń organızmindegi jetilý prosesi ár túrli. Bireýler 14 jasynda, endi bireýleri 20 jasynda eresek atanady. Sol sebepti naqty bir jasqa kelgen kezde úılený kerek degenmen kelispeıtinin aıtty.

Árıne, naqty osy jasqa tolǵanda úılený kerek degen jazylyp qoıǵan qaǵıda joq, biraq ómir zańy solaı. Úı bolý kerek, otbasyn quryp, ata-ana atanyp, urpaq jalǵastyrý kerek.

Dana esimdi 40 jastaǵy áıel: «Qyz bala 19 ben 25 jas arasynda turmysqa shyqqany durys. Ári qaraı otyryp qalǵan bolyp esepteledi. Sosyn tesik monshak jerde qalmaıdy dep aldaýsyratady» dep qysqa qaıyrdy.

Qýanysh esimdi 32 jastaǵy «súrboıdaq»: «Jigit 22 jasta úılengeni durys. Sebebi, naǵyz jigittik kezder osy ýaqytta bastalady. Ashshy sýǵa áýestenbeı, zıandy áreketterden aýlaq bolý úshin erterek úılenip alǵan durys. Sebebi ómirdi kórmeı qaldym deýdiń esh qajeti joq. Kerisinshe adam ómirlik tájirıbe jınaıdy, qıynshylyqtardy jeńip úırenedi. Ómir bolǵan soń bári bolady, sondaı kezde adal jary - máńgilik dosymen ómirdiń  ystyq-sýyǵyn, ashysy men táttisin birge kóredi» deıdi.

«Aıtylmaǵan sóz jetim» dep óz sózin bastaǵan N.Topjar esimdi azamat 18 ben 23 jas arasynda qyz balaǵa turmysqa shyǵýynyń tıimdi tustaryn taldap berdi.

«1)Bala týý úshin medısına turǵysynan óte ıkemdi shaq; 2) Barǵan jerine tez sińisip ketýine yńǵaıly; 3)Jas jigitke turmysqa shyǵýǵa múnkindigi bar. Iaǵnı, 23-26 jas arysyndaǵy densaýlyǵy myqty jigitke 18-23 jas arasyndaǵy boıjetkender saı keledi. Al qyzdyń ózi 25-30 jas  arasynda bolsa, jigit te  odan úlken bolady; 4) 18-23 jas arasynda qyz balaǵa turmysqa shyǵý úshin kóp usynys túsedi. Al ol jastan keıin usynystar azaıady. Qyzdyń ózi jigitke usynys jasaı almaıdy. Sondyqtan kishkene esi bar, symbatty er jolyqsa, stýdent kezinen-aq turmysqa shyqqan durys. 5) Qyz balanyń da nápsisi bar. Shalys basyp, páktiginen aırylmaı jatyp turmysqa shyqqany durys».

«Er jigit otbasyn 20-25 jas aralyǵynda qurǵan durys dep oılaımyn. Sebebi, balalaryń ózińmen birdeı ósedi» deıdi 20 jastaǵy Darhan.

Berik otbasynyń qupıasy

Zúlıpa Áziretáliqyzy, psıholog: «Bolashaq otbasyn qurýda erli-zaıyptylardyń jas erekshelik daıyndyǵy ǵana emes, olardyń psıhologıalyq daıarlyǵy da mańyzdy. Bolashaq shańyraq ıeleriniń bir-birin tolyq tanyp, jaqsy túsinistik qarym-qatynasta bolýy da úlken ról atqarady. Otbasynyń berik bolýy bolashaq erli-zaıyptylardyń ózine baılanysty. Olar bolatyn qıynshylyqtardy aldyn-ala sezip, sanaly túrde sony jeńip shyǵýǵa bel býýy qajet. Árıne, otbasynda túrli ekonomıkalyq, áleýmettik jáne jeke tulǵalyq erekshelikterine baılanysty máseleler týyndamaı turmaıdy. Ondaı qıynshylyqtardyń  sońy otbasynyń ydyraýyna ákep soǵatyny da belgili. Osy rette, jastardyń 26-30 jasta otbasyn qurǵany durys. Sonymen qatar, qyz balalardyń erte eseıetinin  eskersek 22-25 jas qyzdar úshin qolaıly» dep otbasyn qurý úshin ár adam moraldy, materıaldy jáne psıhologıalyq turǵydan otbasylyq ómirge daıyn bolý kerek ekenin aıtty.

Árıne, aıtylǵan pikirlermen bireý bas ızep keliser, al ekinshisi durys emestigin alǵa tartýy múmkin. Degenmen saýalnamada qundy pikirler aıtyldy.  «Tyńdalmaǵan sóz jetim» bolmaı, osy maqala arqyly berik otbasyn quramyn degen jastarǵa az da bolsa óz kómegimizdi tıgizsek deısiz.

P.S

Otbasy - shaǵyn memleket. Endeshe, osy shaǵyn memleketti qurý, onda ómir súrý adamnan úlken eptilikti, kóregendilikti, shydamdylyqty talap etedi. Qaı jasta otaý qursaq ta, bastysy bereke men birliktiń uıytqysyn bir jerge jınaǵan úlgili otbasy ataný basty maqsat bolsa eken. Toı-tomalaqta jastarǵa «Bir jastyqta qartaıyńdar» dep tilek bildirip jatady. Sol tilektiń aqıqatqa aınalýyna er de áıel de birdeı atsalyssa qansha jasta úılenip, otaý qurǵanyń mańyzdy emes.

Aıgerim TAÝBAI