«Koka ataýy – kokaın ósimdigi ataýynan shyqqan. Odan «kokaın» atty jergilikti taǵam ónimderi, esirtki (narkotık) jáne koka-kola atty sýsyn alynady.
«Koka-kola» – Amerıkandyq «The Coca-Cola Company» kompanıasy óndiretin alkogólsyz gazdalǵan sýsyn.
«Koka-kola» sýsyny 1886 jyly AQSH-ta oılap tabylǵan, álemniń 200-den astam elderinde satylady.
Sýsynnyń quramy tolyq aıtylmaıdy, komersıalyq qupıa delinedi».
Sońǵy jyldardaǵy álem elderi ǵalymdarynyń zertteý qorytyndylary boıynsha jasaǵan ortaq tujyrymy:
Qazirgi tańda adam aǵzasyna, ásirese jas balalarǵa asa qaýipti sýsyndardyń biri koka-kola. Bul sýsyn Amerıkanyń brendine aınalyp álemge taralǵany sonshalyq, bul gazdalǵan sýsynnyń dúnıe júzinde sekýndyna 8 myń stakany ishiledi eken. Keıingi kezde atalǵan sýsynnyń adam aǵzasyna keltiretin zıany týraly mamandar dabyl qaǵa bastady. Taıaýda «Koka-kola» kompanıasy óz sýsynynyń jasalý qupıasyn ashýǵa májbúr bolǵannan keıin mundaı kúdikter tipti kúsheıdi. Kompanıa ókilderiniń aıtýynsha, sýsynnyń negizgi qupıasy koshenıl qurtynan alynatyn azyq-túlik qospada eken. Ádette onyń quramyna qant, koka aǵashynyń jańǵaǵy, fosfor qyshqyly, kofeın, karamel, kómirqyshqyly qosylady dep kórsetiletin. Endi óndirýshiler sýsynnyń túsin ózgertetin boıaý retinde qoldanylatyn koshenıl qurtynyń esh zıany joq dep eldi sendirýge tyrysýda. Degenmen «koka-kolanyń» adam aǵzasyna keltirer zalaly kúnnen-kúnge dáleldenip otyr. Eger júrgizilgen tájirıbelerge súıensek, bir stakan koka-kolaǵa salynǵan kesek et biraz ýaqyttan keıin búrisip, kishireıip ketedi eken. Dárigerlerdiń paıymdaýynsha, koka-kola, ásirese, balalardyń bas súıegine, oılaý qabiletterine orasan zor zıan keltiredi. Jalpy gazdalǵan sýsyndy mólsherden tys paıdalaný adam aǵzasyndaǵy kálsı, temir sekildi eń mańyzdy elementterdi joıyp, esesine quramyndaǵy esirtki zat ómirińizdi eki esege qysqartady. Esesine «koka-kolany» tot basqan zattardy, aıǵyzdalǵan áınekti súrtýge paıdalansańyz, keregińizge jaraıdy.
Ózderińiz kórip otyrǵandaı, koka-kolanyń quramy tunyp turǵan hımıkattar men zıandy boıaǵysh zattar jáne gazdar. Taza eshteńe joq! Bul sýsynmen amerıkandyqtar kóliktiń motoryn jýatyn kórinedi. Qazaqstandyq dáriger mamandar stakanǵa quıylǵan sýsynǵa baýyrdy salǵanda, baýyrdyń irip (shirip) ketetinin, sozylmaly asqynyp ketetin aýrýdyń paıda bolýy osy sýsyndardyń kesirinen bolatynyn alǵa tartady.
Jaqynda medısına ǵylymdarynyń kandıdaty Aıgúl Syzdyqova: "Jajda-nıchto, ımıj - vse? Koka-kola: ýgroza dlá zdorová nasıı" degen eńbeginde "Koka-kolanyń" zıandy jaǵy týraly jazyp shyqty. Bul materıal gazet betterinde jarıalandy.
«Iman» jýrnalynyń 2009 jylǵy aqpan aıyndaǵy sanynda Raýshan Kárishalovanyń «Coca-Cola- haram» degen maqalasy men «Prezıdent jáne halyq» (№04 (177) 30-qańtar, 2009 j) gazetinde «Coca-Cola».. qurttan jasalady» degen maqalalar jaryq kórdi.
Onda sýsyn quramynda dońyzdyń ishek maıynyń paıdalanylatyny týraly aǵylshyn tilinde málimetterdiń bar ekendigi aıtylǵan. Al, Mysyr eliniń «www. nawafnet.net» saıtynda Amerıka Qurama Shtattarynda 6 jyl turyp osy sýsyndy zerttegen mysyrlyq doktor Káshǵanyń arab tilindegi pikiri de joǵaryda aǵylshyn tilinde keltirilgen málimetpen sáıkes shyqqan. Atap óter taǵy bir jáıt, bul sýsynnyń quramymen birdeı pepsı kola, sonymen qatar quramynda lımon qyshqyly bar koleksıalyq sharap, syra, júzim shyryny, apelsın, t.b. kúndelikti turmysta da qoldanylady. Keıbir «ónertapqysh» pysyqaı áıelzaty ájethanaǵa alǵashqy eki sýsynnyń birden eki bótelkesin gazyn pysyldata aýdaryp ıis-qońys pen qubyr tattaryn tazalaıdy. Osylaısha qubyr boıynan kir men nájistiń toqtaýsyz aǵýyna erkin jol ashylady. Bul birinshi qyzmeti. Al, ýaqyt synynan ótken taǵy bir qyzmeti - soıylǵan mal qarnynyń búrin pyshaqpen qyryp ketirmeı-aq oǵan atalmysh eki sýsyndy quısa lezde jıdip, sypyrylyp túse qalady. Al, muny ishetin adamnyń asqazanyna qanshalyq zardaby tıetini bir Allaǵa ǵana aıan.
2014 jyldyń aqpan aıynyń basynda Parlament Májilisinde depýtat V. Nehoroshev energetıkalyq sýsyndardyń adam aǵzasyna zıany týraly másele kóterdi. Zań shyǵarýshylar buǵan qatysty uzaq pikir alysty. Buqaralyq aqparat quraldaryda bul taqyrypty ilip alyp biraz shýlatty. Kásibı mamandardyń pikirlerin toǵytty. Bul sýsyndardyń adam densaýlyǵyna belgili dárejede tıgizer zıany bar ekendigi aıtyldy.
Bizdiń elimizde energetıkalyq sýsyndardyń zardabynan qalaı qutylý máselesi endi ǵana kóterilip jatqanda, al olardyń shyqqan otany Amerıkanyń sýsyn óndirýshileri óz mektepterine quramynda qanty bar sýsyndardy jetkizýdi múldem toqtatty. Ónerkásip ókilderiniń baıandamasynda, sońǵy 5 jylda mektepterge kolorıasy joǵary sýsyndardy jetkizý 95 paıyz azaıtylǵany aıtyldy. Olar jemis-jıdek shyryndary, sý jáne kolorıasy az sýsyndarmen almastyrylǵan. Oǵan mektep oqýshylarynyń joǵary kolorıaly jedel daıyndalatyn taǵam men tátti sýsyndardyń áserinen jappaı salmaq qosýy (shekten tys semirýi) negiz bolǵan.
Quran Kárimde alkogól ónimderi men dońyz etiniń haramǵa sanalatyny aıqyn kórsetilgen. Áıtse de, adam densaýlyǵyna zıany bary aıtylyp ta, jazylyp ta jatqan kúmán týǵyzǵan energetıkalyq sýsyndardy da óz qalaýynsha qoldanýshylar da barshylyq. Zaıyrly elde nendeı taǵam men sýsyndy adal ne haramdyǵyna qaramaı paıdalaný árkimniń óz erkinde. Degenmen, musylmandardy súıikti paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.): «Shyn máninde, adal men haramnyń beti ashyldy, biraq bul ekeýiniń ortasynda kópshilik bile bermeıtin kúmándi nárseler bar...» degen hadısi sol kúmándi nárselerden boıdy aýlaq ustaýǵa shaqyrady. Musylman balasyna, ózińe jáne óziń arqyly urpaǵyńa synaq (eksperıment) jasaýdyń esh qajettigi joq.
Qojyrbaıuly Muhambetkárim, Mańǵystaý
