Demalys kúni atam ekeýmiz qalada turatyn meniń áke-shesheme baraıyq dep jolǵa shyqtyq.
Avtobýstyń ishi jolaýshylarǵa toly. Bizdiń aldymyzdaǵy orynda usqynsyz, ústi-basy kir, saqal-murty ósken eki qazaqtyń jigiti otyr. Qoldarynda shólmek syra.
Álgi ekeýi bir-birimen kóshedegi buzyqtardyń bylapyt tilinde oryssha sóılesip otyr, aýyzdarynan aq ıt kirip kók ıt shyǵady.
Olardyń qasynda aqsaqal men júkti áıel tur. Atam bizdiń aldymyzda otyrǵan jastarǵa: «áı, qaraqtarym, sender de anadan týǵan shyǵarsyńdar ana júkti áıelge oryn berseńdershi» dep edi, olar: «zdes vse ravny, eslı nenravıtsá, to pýstne ezdát» dedi. Ashýǵa býlyqqan atam olarǵa azǵyndar dep jaýap qaıyrdy.
Bul sózdi túsinbegen men, "ata, azǵyn degen ne?" dep suradym. «E... qaraǵym-aı bul otarshyldyqtyń saldarynan týǵan kesel ǵoı» dedi atam. Otarlaý ne degen suraǵyma, ol: – «eldi basyp alyp, ony janyshtap ezip, aıdaýyna júretin, mynaý ekeýi sıaqty, malǵa aınaldyrý» dedi.
-Otarshyldarǵa bizdiń jerimiz, baılyǵymyz ǵana kerek boldy, al biz olarǵa tek qana qul retinde qajet edik. Sondyqtan basqynshylar bizdi aıaýsyz qyryp joıdy, al qalǵanymyzdy máńgúrttendirdi. Tarıhyn, dástúrin, tilin bilmeıtin, myna ekeýi sıaqty, malǵa aınaldyrdy.
Shyraǵym, kez kelgen otarlaý saıasatynyń maqsaty jergilikti halyqty qarańǵy qulǵa aınaldyrý – al otarshyldar órkenıetsiz, jabaıy bolǵandyqtan ony asa qataldyqpen, zymıandyqpen júrgizdi.
Birinshiden, qazaqtar turýǵa qolaıly jerlerden, qalalardan (órkenıetten) qýyldy, olar adam aıaǵy baspaıtyn, ıt baılasa turmaıtyn qurdym jerlerdi panalaýǵa májbúr boldy. Táýelsizdigimizden buryn qazaqtar úlesiniń jaqsy jerlerde, qalalarda joqtyń qasy bolǵany sonyń aıqyn aıǵaǵy.
Qazaqtardy jaqsy jumysqa almady, olar úısiz-kúısiz ólmestiń kúnin keshti. Sóıtip qazaqtar óz jerlerinde ekinshi suryptaǵy adamǵa aınaldy. Al otarshyldar bolsa: «sender jabaıy kóshpendilersińder, barlyǵyn senderge biz úırettik degen oıdy» jergilikti halyqtyń sanasyna únemi sińirýmen boldy. Úlken kisilerdiń aıtýynsha, buryn araqty kóp iship, temeki tartqan qazaqtardy – mine naǵyz erkek dep maqtap, jalǵan dáriptep, sóıtip olardy jaman ádetterge úıretken.
Otarshyldar jergilikti halyqtyń tilin jaramsyz qyldy, al orys tilin bilmeseń jumysqa ornalasý turmaq, tipti kúnińdi kórealmaıtynsyń. Osylaısha, qazaqtardy orystandyrý saıasaty asa qarqyndy júrgizildi.
Mine, myna eki malǵun sol zymıan otarshyldyq saıasattyń jemisi dep kúrsindi atam.
Qaraǵym, tipti haıýanda óz tilinde sóıleıdi, al ana tilin bilmeıtin mynalardaı malǵundardy azǵyn demeı ne deısiń, - dedi atam.
Kókjal
