Alysta qalǵan noǵaılar qazaq halqynyń myna ósıetin esinde saqtap, únemi aıtyp júredi eken:
«Qazaq balasyn úsh-aq aýyz sózben tárbıelegen. Birinshisi – uıat bolady. Ekinshisi – jaman bolady. Úshinshisi – obal bolady.
Uıat bolady degeni – ólimnen uıat kúshti, uıat isti isteme degeni, uıat janymnan sadaqa degeni. Bul bizde «Malym janymnyń, janym arymnyń sadaqasy» dep tujyrymdalǵan.
Jaman bolady degeni – jaqsy sóz jarym yrys, jamandyqtan aýlaq júr, jaqsynyń jomarttyǵy, jamannyń námárttigi juǵady degeni.
Obal bolady degeni – árbir istiń suraýy bar, adam balasyna qıanat jasama, obal men saýaptyń ara jigin ajyrata bil degeni».
Qazaq pen noǵaıdyń bir týǵan ekenine eki halyqtyń bıleýshilerdiń bas arazdyqtary kesirinen jylap aırylǵandyǵy jaıly el jadynda máńgilikke saqtalyp qalǵan «El aırylǵan» atty zarly kúı kýá.
«Eki týysqan halyqtyń aıyrylysýy olardyń taǵdyryndaǵy qaıǵyly kezeń dep sanalady. Oǵan Shoqan Ýálıhanovtyń myna sózderi aıǵaq: «Qazaq pen noǵaılardyń jylap aırylysýy, sol kezde dúnıege kelgen ańyz-dastandarda, kúıshilerdiń qobyzda oınaǵan kúılerinde óshpes iz qaldyrdy. Ol dastan-jyrlardy, kúılerdi tyńdaǵan kárilerdiń saqaldarynan taram-taram jas aǵyp, muń-sherge batady. «Ormambet bı ólgen kún, On san noǵaı búlgen kún» dep jyrlaıdy dala jyraýlary» (40).
Noǵaı Ordasynyń quramyna 20-dan astam taıpa men rý kirdi: naıman, qypshaq, alasha, qańly, alshyn, qońyrat, qataǵan, uıǵyr, tqaı, mańǵyt jáne t.b. Bul – etnostyq emes, saıası birlestik bolatyn. Noǵaı Ordasy ydyraǵannan keıin, onyń quramyndaǵy rýlar men taıpalardyń edáýir bóligi etnostyq tabıǵaty birdeı, týystyq baılanystary úzilmegendikten, qazaq halqynyń júzderine kirip, qalyptasýyna qatysty (41)». («Qazaq rý-taıpalarynyń tarıhy: Baıuly týraly» Beıbit Qoıshybaev, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty).
Qazaq pen noǵaıdyń bir týǵan ekendigine noǵaı aqyny Aryslanbek Sultanbekovtyń «Dombyra sazyn esken Adaılar» atty myna áni de tolyqtaı kýálik ete alady.
Qara qys aýylyma kelgende,
Úlpildegen qar jerge túskende,
Dombyramdy alarmyn,
Júrek sazyn salarmyn,
Qaıǵyrǵandy esh aıtpa!
Dombyramdy alarmyn
Júrek sazyn salarmyn
Qaıǵyrǵandy esh aıtpa!
Dombyra sazyn esken Ataılar
Mánisine es bergen Anaılar
Estigenge oı berip
Júrekterge ses berip
Kóz jasty qyzǵanbastar
Estigenge oı berip
Júrekterge ses berip
Kóz jasty qyzǵanbastar
Eı, Dombyra!
Eı, Dombyra!
Noǵaıdyń qaıǵysy sansyz kúninde
Batyrlary uıyqtamaǵan túninde
Júrekterin kótergen
Soǵystarǵa kúsh bergen
Kópti kórgen dombyra
Júrekterin kótergen
Soǵystarǵa kúsh bergen
Kópti kórgen dombyra
Eı, Dombyra!
Eı, Dombyra! (Noǵaı aqyny Aryslanbek Sultanbekovtiń dombyramen aıtylatyn
«DOMBYRA» degen áni).
Osy óleń (án) Rejep Erdoǵannyń Túrik prezıdenti bolyp saılanýyna ólsheýsiz úles qosty. Ol óziniń saılaý aldy nasıhat jumysy kezindegi áńgimelerin bastarda osy ándi Túrik halqynyń gımni retinde paıdalandy. Gımnniń aty qazaqtyń «qara dombyrasy» bolǵasyn, qazaq dıplomattary men aýdarmashylary arasynda azyraq áńgime de bolǵan. Alaıda, ol áńgime osy ánniń avtory Aryslanbek Sultanbekovty Erdoǵannyń ózi shaqyryp, búkil túrik eli aldynda dombyramen ózine shyrqatqannan keıin, bul áńgime basyldy.
Túrik prezıdenti Rejep Erdoǵan osyndaı ulttyq ıdeologıasymen óz halqynyń júregin jaýlap aldy. Ótken jylǵy kóterilis kezinde búkil túrik halqy Erdoǵandy prezıdent retinde saqtap qalý úshin eshteńeden aıanǵan joq. Erdoǵannan aırylmaımyz dep, búkil túrik halqy kóshege shyqty. Eldiń aýqatty adamdarynyń ózderi astaryndaǵy eń qymbat kólikterine deıin tankiniń aldyna qoıdy, kóterilis jasaýshy áskerdiń tankilerin ortalyqqa ótkizbeý úshin. Osylaısha túrik halqy ózderiniń ulttyq memleketterin saqtap qaldy. Onyń aldynda olar Darvınniń adamzattyń atasy maımyl degen, negizsiz tujyrymyn mektep oqýlyqtarynyń bárinen alyp tastaǵan bolatyn.
Sondyqtan, osy «DOMBYRA» ánin jáne Qurmanǵazy atamyzdyń «ADAI» kúıin búkil túrik halqynyń GIMNİ dese de ábden bolady.
Qara: «DOMBYRANY DÚNIEGE ÁKELGEN QAZAQ RÝY» http://abai.kz/post/44512
Osy ánniń mátinindegi:
«Dombyra sazyn esken Ataılar
Mánisine es bergen Anaılar» degendi keıbireýler mundaǵy Adaılar degendi Ataılar, bul sózdiń Adaılarǵa qatysy joq - degen jańsaq pikirler jazyp júr. Aqıqatynda, Adaı men Ataı sınonım. Ad (At), Ada (Ata), Adam (Atam), Adana (Atana) bolyp, «T» dybys-tańbasy sózdiń qaı jerinde qoldanylsa da tolyp, tolysqan Ata degendi bildiredi.
Osy aıtqanyma aıǵaq retinde aıtarym, ekinshi qatardaǵy «Anaılar» dep otyrǵany Adaıdyń anasy - Anaıy.
Adaıdyń shejire-dastandary Adaıdyń anasyn, ıaǵnı Eltaıdyń jubaıynyń atyn Anaıy dep ataıdy.
Báıbishe Janbı sol jerde,
Jalǵyz qyzym – Anaıy
Berdim saǵan - dep edi. (Nurym jyraý).
«Bolǵanda ákem – Eltaı, sheshem – Anaı» (Ómirzaq Qalbaıuly «Er qosaı» dastany).
Nemese, «Kishi Júz úsh Alshynnyń bir balasy
Baıuly segiz arys Adaıynan
Balasy Baıqojanyń atam Eltaı
Týylǵan Adaı edik Anaıydan» (Ómirzaq Qalbaıuly «Adaıdan ótken jaısańdar»).
Ejelgi shejire-dastandardan mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady.
...Kempirdiń daýsyn esitip,
Shoshyp Eltaı oıandy.
Shirenip turǵan qalmaqty,
Qaqpastan uryp qulatty.
Qaıratyn elge synatty.
Arashalady qalmaqtan
Qolǵa túsken qatyn-balany.
...Keldi kempir-shalǵa berdi sálem,
Bereıin Anaıymdy dedi – balam. (Begeı Eleýsin jyraý).
Túrikter (Túrkıa jurty) Qazaqty Ata jurty sanaıdy jáne ardaq tutady. Olardyń elinde aıtqan sózin jutpaıtyn, «Erdiń eki sóılegeni ólgeni» dep biletin, bir sózdi márt adamnyń bárin QAZAQ dep ataıdy. Olar ózderiniń de, bizdiń de «avtorlyq quqyǵymyzdy» tolyqtaı saqtap, maldyń júninen toqylǵan barlyq buıymdardy qazaq deıdi. Tipti bir qyzyǵy «áıelinen qoryqpaıtyn, úıiniń bıligin óz qolynda ustaıtyndardy da «qazaq» deıdi. Qysqasy, elindegi er-azamattyń boıyndaǵy barlyq jaqsy qasıetterdi «QAZAQ» dep ataıtyn kórinedi.
Endi osynyń ústine Maǵjan Jumabaevtyń «Kóp túrik enshi alysyp tarasqanda, qazaqta qarashańyraq qalǵan joq pa?!» dep jazǵanyn qosyńyz.
Búgingi Túrkıanyń qazaq elin, qazaq dalasyn ata jurt, ıaǵnı qarashańyraǵymyz dep ataıtynyn, kúni keshe túrikterdiń áıgili prezıdenti Turgut Ozaldyń óz aýzynan estidik.
«Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Túrkıaǵa alǵashqy resmı saparlarynyń birinde jýrnalıserdiń biri Túrkıa Prezıdenti Turǵut Ózaldan: «Turǵut aǵa, Túrkıada qansha qazaq bar?» - dep suraıdy. Sonda Turǵut Ózal oılanbastan: «Túrkıada meni qosqanda 63 mıllıon qazaq bar» - dep jaýap beripti» (Úsh qıan. № 39 (447) 01.10.2009). Bul sóz qarapaıym jaı adamnyń sózi emes, bul qazirgi 80 mıllıonǵa jýyq qazirgi túrik atanyp júrgen qazaqty aýzyna qaratqan el Prezıdentiniń sózi. Eger olar tegin bilmese, bundaı sóz ol kisiniń aýzynan shyqpaǵan bolar edi.
17 sáýir 2015 jyly Túrkıa prezıdenti Redjep Taıyp Erdoǵan Qazaqstanǵa resmı saparmen keldi.
Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev “Qosh keldińiz qurmetti baýyrym. Biz sizdi qýanyshpenen qarsy alamyz”, – dep týysqandyq iltıpatpen qarsy aldy.
“Úsh jyldan keıin men bizdiń ata-babamyzdyń, ákelerimizdiń otanyna prezıdent retinde kelip otyrǵanyma baqyttymyn. Bul sapardyń máni erekshe. Óıtkeni bıyl Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy toılanady. Osy aıtýly oqıǵamen baýyrlas halyqty shyn júrekten quttyqtaǵym keledi”, – dedi Redjep Taıyp Erdoǵan. («Qazaq úni» gazeti 17 sáýir 2015 jyl. http://www.qazaquni.kz/?p=35297).
Eger Túrkilerdiń tegi Qazaq bolmasa, Túrkıa Prezıdenti Qazaqstandy Ata-babamyzdyń otany dep atamaǵan bolar edi.
«Túrkıanyń mektep baǵdarlamasynan Darvın teorıasy alynyp tastaldy» dep habarlady 24.kz (17 qańtar 2017 jyl)
«Túrkıanyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ismet Iylmaz Darvın evalúsıasy jaı ǵana teorıa ekenin málimdedi. Túrik oqýshylaryna budan bylaı Charlz Darvın evoıýlúsıalyq teorıasy týraly aıtylmaıdy. Bul týraly Túrkıanyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ismet Iylmaz málimdedi, dep habarlaıdy Turkishminute portaly.
Mınıstrdiń aıtýynsha, jańa oqý baǵdarlamasy bıylǵy oqý jylyna engiziledi. Joǵary synyptardyń bıologıa pániniń oqýlyqtarynan evolúsıalyq teorıa alynyp tastaldy. Onyń ornyna qorshaǵan ortanyń genetıkalyq ózgeristerge yqpaly týraly taraý qosylady.
Vedomstvo basshysy mınıstrliktiń bul sheshimi týraly jýrnalıserdiń suraǵyna Darvın boıynsha evolúsıa – «bul jaı ǵana teorıa» dep jaýap berdi. «Darvınniń eńbegi – bul tek teorıa, ǵylym osylaı deıdi. Dál osyndaı fızıkadaǵy Úlken jarylys teorıasy bar. Bul jeke talqylaýdy qajet etedi», - dep túsindirdi Ismet Iylmaz».
Keshe ǵana Túrik Prezıdenti Taıyp Erdoǵan: jasy 65-ten asqan barlyq qarıalaryna:
- Jeke turǵyn úı,
- Tegin dárigerlik qyzmet,
- Qalǵan ómiriniń sońyna deıin 300$ kóleminde járdemaqy,
- Jáne bir ret memleket esebinen Qajyǵa barýyn qamtamasyz etý jaıly jarlyq shyǵarypty.
Al bizdiń jaǵdaıymyz «Ata jurt óz atyna ylaıyq bolyp tur ma?» degen suraqty ózinen ózi týyndatyp tur. Orys tildi bılik ıelerine aıtarymyz. Bılik Sizderge halyqqa qyzmet etý úshin berildi. Bul Sizderge eldiń senip tapsyrǵan amanaty. Amanatqa qıanat jasamaǵandaryńyz jón bolady.
Qojyrbaıuly Muhambetkárim, Mańǵystaý
