Ekonomıka salasyn baǵdarlap otyrǵan sarapshylardyń birqatary bıylǵy jyl sońyna qaraı teńgemiz nyǵaıyp, AQSH dollary edáýir arzandaýy múmkin ekendigin aıtyp otyr. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, AQSH federaldyq júıesi qoıǵan stavka neıtral baǵytqa jaqyndap qaldy. Onyń ústine osy aptada OPEK munaı óndirisin qysqartý týray sheshim qabyldamaq. Bul naryqtaǵy suranys pen usynysty teńestirip, baǵany turaqtandyrady. Sonymen qatar, Ulttyq banktiń bazalyq syıaqy mólsherlemesin 9,25 paıyzben ustap qalýy da teńge baǵamynyń nyǵaıatynynan habar beredi. VVS Invest kompanıasynyń sarapshylar basqarmasynyń basshysy Asqar Ahmetovtyń aıtýynsha, osylaısha jyl sońynda teńge nyǵaıyp, kók qaǵazdyń quny túse bastaıdy.
Sarapshy, Arman Beısembaevtyń paıymdaýynsha da, jeltoqsan aıynyń sońyna qaraı dollardyń quny tipti 345 teńgege deıin arzandap ketýi de múmkin. Bul rette sarapshy maman «jyl sońynda elimizden eksportqa ónim shyǵaratyndar salyq tóleı bastaıdy. Olar iri kólemdegi salyqty el búdjetine teńgemen tóleıtindikten, jyl sońynda teńgege degen suranys artyp, teńgeniń baǵamy nyǵaıady da, dollardyń quny tómendeıdi» deıdi.
Biraq ekonomıka salasyn zerttep júrgen ǵalymdardyń esebinshe, teńge jyl sońynda nyǵaıa qoımaıdy. «Dollardyń quny 345 teńge bolady» dep boljam jasaý orynsyz.
Buǵan qatysty ekonomıt-ǵalym Jańabaı Aldabergenov, makro-ekonomıkalyq jaǵdaıymyzdyń damýy kóbinese syrtqa faktorǵa táýeldi bolǵandyqtan teńgeniń ýaqytsha nyǵaıǵanynynyń ózi qaýipti ekenin alǵa tartty.
«Reseıdiń rúbli, Qytaıdyń ıýáni álisiredi. Batys pen Reseı arasynyń salqyndyǵy, AQSH pen Qytaıdyń qabaq shytysýy álem ekonomıkasyna áser etpeı qoımaıdy. Sondyqtan qazir Qazaqstan ǵana emes, birqatar damyǵan elder abdyrap otyr. Sebebi álemdik naryqta shıkizat baǵasy túsip jatyr. Buǵan qosa AQSH federaldyq rezerv júıesi búginde ózge elderge beretin nesıe stavkasyn 0,25 paıyzdan -0,50 paıyzǵa deıin kóterdi. Muny AQSH dollardy kúsheıtý úshin jasap otyr. Al dollardyń kúsheıýi syrtqy qaryzdy dollarmen alatyn memleketter úshin óte tıimsiz ekeni onsyz da túsinikti. Endi oılańyz, biz «jyldyń sońynda eksporttaýshylar salyqty teńgemen tóleıdi» dep máz bolyp otyrmyz. Al ózimiz syrtqy qaryzdy dollarmen qaıtaramyz ǵoı. Jyldyń sońynda syrtqy qaryzdyń túgelin qaıtarmasaq ta, belgili bir bóligin búdjetten alyp dollarmen qaıtarýǵa týra keledi. Osy jaǵyn oılaý kerek. Sondyqtan óz basym naq qazir dollardyń arzandaıtyn faktoryn kórip turǵan joqpyn. Biz úshin qazir dollarjyń 370-371 teńge aralyǵynda turǵany tıimdi. Sebebi osy arqyly shıkizat eksportynan túsetin túsimdi kóbeıtip, búdjetti toltyryp otyrmyz. Dollar tússe sol shıkizattan túsetin túsim kózi de azaıady. Búdjet ortaıady»,-deıdi ekonomıs-ǵalym Jańabaı Aldabergenov.
Ekonomıs-sarapshy Toǵjan Shaıahmetova aıtýynsha, qazir kórshi Reseıdiń tus-tustan salynǵan sanksıalar esin alyp, ekonomıkasyn tyǵyryqqa tirep otyr. «Reseıdiń rúbli qunsyzdanyp jatyr. Rúbl qunsyzdansa, onyń artynan teńge de eredi. Sebebi Reseı men Qazaqstan ekonomıkasy tyǵyz baılanysty. Eki eldiń saýda-sattyǵynda teńge men rúbl araqatynasy jaqsy damyǵan. Rúbli qunsyzdanyp, ekonomıkasy daǵdaryp, sanksıalar sansyratyp otyrǵan Reseı endi óziniń taýaryn Qazaqstan men Belarýs elderine kóptep jóneltip osy eki naryqty basyp alady. Kedendik Odaq aıasyndaǵy salyq júıesine de ózgerister enýi ábden múmkin. Mundaıda teńge nyǵaıady dep arqany taǵy keńge sala almaımyz. Sondyqtan bul arada Úkimetke otandyq óndiristi qoldaýǵa qatysty jańasha baǵyttardy ustanýǵa týra keledi»,- dedi sarapshy Toǵjan Shaıahmetova.
Sondaı-aq mamandardyń paıymdaýynsha, munaı baǵasy da endi búrynǵydaı bolmaıdy.
«Jańadan munaı ken oryndarynyń kóptep ashylýy álemdik naryqtaǵy shıki munaıdyń kóbeıýine alyp keldi. Qazir AQSH taqtatas munaıyn kóptep óndirýde. AQSH kúnine 1 mln barrel munaı óndiretin jaǵdaıǵa jetti. Sonyń arqasynda Saýd Arabıasyn yǵystyryp álemdegi eń iri munaı óńdeýshi elge aınaldy. Osylaısha naryqta munaı kóbeıdi. Aldaǵy ýaqytta da munaıdyń baǵasy tómendeı beredi. Bul ekonomıkasy munaıǵa baılanǵan elder úshin qýantarlyq jaǵdaı emes. Sondyqtan bizge ulttyq ekonomıkany kóterýge kúsh salý kerek. Ol úshin árıne otandyq óndiristi qoldaý qajet. Otandyq ónim óndirýshiler memlekettik qoldaýdy tolyq sezinýi tıis. Sonda ǵana biz dollarmen eseptelgen, munaıǵa baılanǵan ekonomıkadan sytylyp shyǵatyn bolamyz »,- dedi Toǵjan Shaıahmetova.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
