1847 jyl, Jeneva, Nú-Iork shtaty. 150 er adam bilim alatyn medısınalyq ýnıversıtettiń tabaldyryǵyn alǵash ret boıjetken attady. Alaıda «áıel-dáriger» degen tirkes múlde qoldanylmaıtyn AQSH-ta bul ońaıǵa soqqan joq.

Elızabet Blekýelldiń ýnıversıtetke túserde jasy 26-da bolatyn. Al onyń kásibı medısınalyq bilimdi alyp shyǵýy tikeleı álgi 150 stýdenttiń qolynda boldy. Olar boıjetkenniń oqýǵa túsý-túspeýin anyqtaý úshin daýys berýi tıis boldy. Árıne, ýnıversıtet tarıhynda mundaı oqıǵa eshqashan oryn almaǵandyqtan, jigitterge qyz balamen oqý qyzyq boldy. Sóıtip biraýyzdan 150 stýdent Elızabettiń bilim alýyna múmkindik berdi. Alǵashynda boıjetken úshin ońaı bolmady. Tek er muǵalimder sabaq berip, er jigitter oqıtyn ýnıversıtet ishinde júrý qyzǵa yńǵaısyzdyq týdyrary anyq edi. Tipti keıbir profesorlar sabaq ústinde Elızabetten shyǵyp ketýin ótinip turady eken, sebebi taqyryp qyz balalarǵa arnalmaǵan.

1849 jyldyń 23 qańtary AQSH úshin tarıhı kún boldy. Qyz bala alǵash ret medısınalyq ýnıversıtettiń dıplomyn aldy. Dekandar men muǵalimder Elızabatke eriksiz bas ıdi. Bul – Brekýelldiń AQSH-ty baǵyndyrǵan alǵashqy qadamy edi...

Elızabetti medısınaǵa ákelgen ólim

Qyzdyń ákesi – Semúel Blekýell óte momyn jan boldy. 9 balasyna dóreki sóılemegen, daýys ta kótermegen. Ákeniń balalary úshin qoldanǵan eń aýyr jazasy – buzyqtyq jasaǵan bala otbasynan bólek shatyrdyń astynda tamaqtandy. Semúel 9 balasynyń da bilimdi bolyp óskenin qalady. Eń myqty muǵalimder jaldady. Ózi qant shyǵaratyn zaýyttyń basshysy boldy.

Alaıda basshynyń boıyndaǵy adaldyq pen meıirimdilik, tik minezdilik jolyna kedergi boldy. Brekýell, birinshiden, quldyqqa ashyq túrde qarsy shyqqan belsendi edi. Ózi sekildi oılaıtyn bir toppen quldardyń qashýyna kómektesetin, reformashyl boldy. Jaqsylyq jasap júrgende zaýytynan órt shyqty. Órtti bireýdiń qasaqana uıymdastyrǵanyna Semúel senimdi edi. Órtten esin jıǵan áke otbasymen ózge shtatqa aýysady. Kóshkennen keıin 3 apta ótken soń shańyraqtyń otaǵasy aýyr dertten kóz jumdy. Ákesiniń ólimi balalarynyń ishinde Elızabetke óte aýyr tıdi. Ákesiniń jan tásilim etkenin óz kózimen kórgen 17 jastaǵy Elızabet dáriger bolyp, naýqastarǵa kómek kórsetýdi maqsaty etti.

Elızabetti oılandyrǵan «qoǵamdaǵy áıelderdiń róli»

Otbasynyń úlken qyzdary – Anna, Marán jáne Elızabet qyzdarǵa arnalǵan mektep ashty. Qaryzdardan qutylyp, baýyrlaryn tik turǵyzdy. Mektep 4 jyl úzdiksiz jumys istep turdy. Alaıda qyzdardyń basyna qara bult úıirildi. Jergilikti turǵyndar Elızabettiń epıskoptyq shirkeýdi tastap ketkenin bilgen soń oǵan baıkot jarıalady. Sonyń saldarynan qyzdar jeke sabaq berýge kóshti.

Elızabet ózin izdeýmen boldy. Maqsattary men armandaryn oılap júrgende «qoǵamdaǵy áıelderdiń róli» degen aýqymy keń taqyrypqa tap boldy. Din men dinı erkindik másele de qyzdy aınalyp ótpedi. Boı jete kele adamdardyń ádiletsizdigine kózi jete bastady. Qara násildilerge degen amerıkalyqtardyń kózqarasyn bildi. Qara násildilerdiń qorlanyp, zorlanýyna shydamaǵan Elızabet shirkeý qyzmetkerine baryp, dáriger bolǵysy keletinin ashyq aıtty. Áýlıe mamandyǵy boıynsha dáriger bolǵandyqtan qyzdyń sheshimin oılanbastan quptady, qoldady.

Oqýǵa túsý úshin Elızabet túrli jumys istedi, qara jumysqa da aralasty. Medısınalyq kolejderge hat tasydy, osyny paıdalanyp dáriger-pedagogtarmen til tabysty. Medısınanyń bir ushymen tanysty. Muǵalimderge oqýǵa túskisi keletini jaıly aıtqanda, olar múmkin emes ekenin, ol úshin er adam bolyp kıinip kelýge keńes berdi. Alaıda mundaı usynysty boıjetken qabyldaǵan joq. Ol qyz bala, áıel retinde bilim alǵysy keldi. Ákesi sekildi Elızabet te armanshyl ári qaısar edi.

Armany arqalap, úmiti jetelep Nú-Iork shtatyndaǵy medısınalyq ýnıversıtetke taban tireıdi. Tabandylyǵy men nyq maqsatynyń arqasynda medısına salasynyń stýdenti atanady. Oqýyn bitirip, dıplomdy alýyn aldy. Alaıda dıplomyn iske jaratý úshin de qyz talaı qıyndyqtarmen arpalysty. Zańǵa ózgerister enip, Brıtanıada tájirıbeden ótti.

Alǵashynda hırýrg bolýdy armandaǵan Elızabet juqpaly aýrýǵa shaldyqqan balaǵa operasıa jasaý barysynda, aýyr dertti ózine de juqtyryp alady. Nátıjesinde bir kózi kórmeı, armanymen qosh aıtysýǵa týra keledi.

Elızabet úshin jumysqa ornalasýdyń taǵy bir qıyndyqqa soqqan tusy – áıel adamdar men qyz balalardyń derti árdaıym ekinshi orynda turatyn. Olarǵa naqty dıagnozdy da eshkim qoımaǵan, tipti «jyndanǵan» degen anyqtama bere salýdan taıynbaıtyn qoǵam boldy. Sol sebepti áıel dárigerge er naýqastyń densaýlyǵyn senip tapsyrý – qasqyr aldyna qoı tastaýmen teń sanalǵan.

Armany iske asqan kún

Buǵan da moıymaǵan Blekýell AQSH-ta óz klınıkasyn ashyp, onda áıelderdi qabyldaı bastaıdy. Áıelderdi, qyz balalardy medısınaǵa baýlyp, jumys usyndy. Áıelderdiń ishki aǵzasy týraly kitap jazyp shyqty, qyz balalardy ana bolýǵa daıyndady. Mundaı tájirıbeni ol zamanda esh aýrýhana qoldanbaǵan eken. Biraq Elızabettiń qolynan keldi, klınıkanyń jumysy alǵa basty.

Armany eseleı túsken kún

AQSH-ta azamattyq soǵys bastalǵanda Brekýelldiń emhanasy jaýyngerlerdi tegin qabyldady. Alaıda áıelderdiń bul qamqorlyǵy er dárigerlerdiń namysyna tıdi. Olardyń «Brekýel aralasqan aksıaǵa biz jolamaımyz» degen urandary áıel dárigerge jeńis syılady. Sebebi onyń maqsaty – básekelestik emes, qamqorlyq jasaý edi.

Soǵystan soń emhanaǵa qarasty medısınalyq kolej de ashty. Ol jaqta stýdentter eki jyl emes, tórt jyl oqıtyn múmkindikke ıe boldy. Kolejge qyzdar da, jigitter de qabyldandy.

Elızabet Blekýell asyrandy qyzymen

«Aýrýdyń túbi – kúnáda...»

Munymen Elızabet toqtaǵan joq. Áıelderdiń medısınaǵa erkin aralasýy úshin ár qalada medısınalyq mektep ashýdy kózdedi. 50-den asqanda áıel-dáriger qajyǵanyn túsindi. Tynyshtyqta ómir súrýdi qalady. 90 jyldyq ómirinen túıgeni – aýyr dert mıkrobtardan emes, kúnálardan keledi.