Sol sáıgúlikterdiń biregeıi-Qýbas at . Qarakereı Qabanbaı batyrǵa serik bolǵan, arýaqty tulpar -Qýbastyń oryny erekshe. Qabanbaı batyr soǵysqa attanǵanda kóbine attyń beli shydamaıdy eken. Sheshýshi shaıqastardyń shebin buzyp júrgen Qaban batyrǵa, ózine saı tulpar kerek bolǵany daýsyz. Qalyń el jylqyǵa baı qazaq dalasynan Qabanbaı batyrǵa at izdepti. Bul sóz Qabanbaıdyń naǵashysy ataqty Bı Boranbaıǵa jetken eken. Boranbaı babamyz jıeni Qabanbaıdy shaqyrtyp, Ulanbaı men Bulanbaıdyń úıir-úıir jylqysynyń ishinen, arda emip júrgen Qýbasty tańdap bergen eken. Jylqyshy alyp kelgende tulpardy kórgen el tańdaı qaǵyp, tańyrqasypty. Bıiktigi nardaı, keýdeli, kesek jylqyny Qabanbaı birden unatypty. Atynyń ózi Qýbas dep qoıylýy da tegin emes, júırikke saı basynda bir qyrym et bolmaǵan deıdi. Qýbas Aqsýat jerindegi, Tarbaǵataı jaılaýynda ósken qulyn. Boǵas, Taldy-Bazar, Qarǵyba sýyn qanyp ishken qazanat. Ókpeti taýlarynyń etegi men Maılyshat mańaıynda óskken. Kezinde qalmaqtardy oısyrata jeńip kelip, qazaqtar at shaptyryp toı jasapty. Qabanbaı babamyz Qýbasty tek joryqta ǵana emes, báıgede de synap kórgen eken. Sonda búkil úsh júzdiń han-qarasy, ıgi jaqsylary bas qosyp, qazirgi Kereký men Semeıdiń mańynda eki júz shaqyrym qashyqtyqqa júgirtip tulparlaryn synapty. Osy uly báıgede Qabanbaı batyrdyń ataqty Qýbas aty jeke dara kelipti. “Mingenim meniń Qýbasty, Qýbastaı jylqy týmasty” degendi batyr babamyz sonda aıtypty.
Batyr babamyzdyń jan serigine aınalǵan Qýbas atpen talaı joryqtar jasalyp, jekpe-jek shaıqastar ótkizip, el úshin eleýli soǵystarǵa qatysqan. Turan dala tósinde Qabanbaıdy kóterip , jeńis týynyń jelbireýine septigin tıgizgen Qýbas attyń da eńbegi eren. Qýbas attyń elimizdiń tórt buryshynda tuıaǵy tımegen jeri joq. Daraboz batyrǵa qanat bolǵan dańqty tulpar jaıly áńgimeler, dastandar, jyrlar jeterlik.
Qabanbaı dastanynyń búginge jetken úlgisinen alty nusqasy bar eken . Alty dastannyń qurylysynda Han Batyrdyń Qýbas at pen serttesken jeri óte uqsas berilgen. Tómendegi joldar Qabanbaı dastanynan bir qaıyrym. Batyrdyń qýbas at pen serttesýi: Men keldim jetpis segizge, Sen keldiń otyz segizge . Senen basqa at minsem , Mingendeı boldym ógizge. Seni minip shapqanda , Tartynbaı tústim teńizge . Eı,Qý basym,Qý basym, Qabanbaı óldi degizbe! Tórt arystyń balasyn , Endi eshkimge jegizbe! Shabalmasań saǵan sert! Qarsy kelgen jaýyma, Qara tamaq naızamdy , Qadamasam maǵan sert !
Mine osy joldardy oqyp-aq, oı túıe berýge bolady. Qabanbaı batyr Qýbas atyn 40 jyldaı ózine joldas etken. Qýbas at «kisinep», «eleńdep» jaýdyń kele jatqanyn bildirip otyrǵan desedi.
Batyrlar jyryndaǵy sýrettelgen sáıgúlikter de batyrǵa qorǵan, janyna serik bolǵany belgili. Alpamystyń- Baıshubary, Er Tarǵynnyń – Tarlany, Qambar batyrdyń -Qara qasqasy, Qobylandynyń – Taıburyly. Er Tóstiktiń-SHalquıryǵy, Shyńqojanyń-SHubary sıaqty, Qýbas attyń da aqyldylyǵy, esti janýar ekeni elge málim. Bul attar adamdy túsinedi, sóıleıdi, tilin biledi.
Qýbas at jaıly tolǵanǵan aqyn kóp, armandaǵan batyr kóp. Ondaı tekti búgin týa ma, ol beımálim. Ańyz bolyp jetken arǵymaq jaıly aqyndarymyz da tizgin tartqan emes. Járken Bódeshuly bylaı depti:
Tiri bolsań Qabanbaı mingen Qýbas at, Quıryǵyńnan alar edim-aý tý jasap. Álde qashan keter edik toz-toz bop, Anamyzdan batyr bolyp týmasaq, Aqyn bolyp týmasaq.
Beý, Qýbas at, Qýbas at,Tolarsaǵyńmen týsyrylǵan qumdy asap. O dúnıeden kisineshi kúmbirlep, Bu dúnıede qalaıyn men myń jasap. Bek, Qýbas at,
Qýbas at jaıly estigenim bilgenim osy endi. Áli tyń zertteýler, tarıhı shyndyqtar ashyla jatar. Qýbas attyń sońǵy kúnderi de týǵan jerinde ótken. Ábden qartaıǵan shaǵynda kóz qyryńyzdy sala júrińiz dep, amanat etip Bı Boranbaıǵa ákelipti. Qalyń jylqynyń ishinde júrgen Qýbas , bir kúni ornynan tura almaı jatyp qalady. Buny estigen Bı Boranbaı: «El úshin týǵan eren erdiń astynda uzaq jyl serik bolǵan arýaqty tulpar ǵoı, qalyń jylqyny «Qabanbaılap!» uran salyp, qıqýlap qasynan aıdap ótińder. Aıǵaıǵa eligip, turyp keter»-depti. Jylqyshylar ataqty bıdiń aıtqanyn istepti. Qıqýlap, uran salyp bir top jylqyny janynan qýyp ótkende, kári tulpar dúbirge eligip, ushyp túregelip, topqa ilese jónelipti. Jaǵalbaıly taýynyń bıik asýyna shyǵa bergende jata qalyp jan tapsyrypty. Qaıran tekti janýar-aı! Bı atanyń uıǵarýymen Qýbas attyń bas súıegi Tarbaǵataı taýynyń bir silemi, Jaǵalbaılynyń eń bıigine qoıylǵan eken. Búgingi tańda bul ólkeni qasterlep «Qýbas at kezeńi» dep ataıdy. Etegindegi bastaýǵa aqtyq baılap, ary-beri ótken el aıaldaıdy. Tulparǵa qurmet kórsetip, el azamattary Qý bas atqa eskertkish te ornatyp qoıǵan. Qýbastyń iz qalǵan bul ólkede tekti jylqylardyń tamyry úzilgen joq. Áli talaı Qýbastaı jylqylar týady, ústine laıyq batyr bolsa!
Mereı Qartov
