– Sledúshıı...
– Menshi?
– Kele-ssi-i...
Artyndaǵy da ázer turǵan eken, kımelep kelip Búnyń yıyǵynan asyra bir qalta qaǵazdy ustata qoıdy. Anaý qaltany ashyp, birinshi paraqty qarar-qaramastan:
– Mashınkamen bastyryp ákelińiz,–dep sholaq qaıyrdy da, qaltany jabar-jappastan qaıta usyndy.
– Ótkende osynda otyrǵan qyz qolmen jazyp ákele berseń bolady,-degen edi-ǵoı...
– Onda sol qyzǵa ótkizińiz.
Bul endi shyn sasaıyn dedi.
– Me-en ne isteımin?-- daýysy suraýdan kóri jalynyshqa beıim áýezde jarqyshaqtana shyqty.
– Men sizge qazaqsha aıtyp turmynǵoı. Ne Qytaıyńyzǵa baryp durystatyp ákelińiz, ne osy famılıamen júre berińiz, nesi bar, qazaqta qandaı famılıa joq.
Osyny aıtqanda ananyń áýeninen syzdy kekesin, durysy kekesinnen kóri kelemejge jaqyn birdeńe sezilip turǵandaı boldy.
–- Túsindirdi-ǵoı endi, oryn bosatsańyzshy!
–- Qaǵazyńyzdy durystap biraq ákelmedińiz be?
–- Asyǵyp turmyz bárimiz, jol berińizshi bizge de.
Qaı bir ańsaǵandarynan kelip tur deısiz bári de, Bunyń artynda turǵandar birden shýlap qoıa berdi.
Kórgen azdy-kópti tárbıesi bar, onyń ústine anandaı jaýaptan keıin aýyz aýyrtýdyń artyq ekenin osynda kelgeli bergi jyldardaǵy tájirıbesinen baǵamdaıtyn Bul qalyń nópir kezekten sytylyp shyqty. Shyǵýyn shyqty-aý, endigi betalysy beımálim baıǵus dálizde arly-berli júrdi de qoıdy. Ne istese eken? Táýekel osy famılıamen júre bere me, áı, bolmas! Qaıda barsa aldynan shyǵady-ǵoı “Borbaılap”. Joq, “Qytaıǵa baryp ózgerttirýge talpynsa ma eken?” betin ary qylsyn, naǵyz qıamet sol-ǵoı! Ámbe Qazaqstan azamattyǵyn alardan buryn kórmegenim osy bolsyn degendeı barlyq qujattaryn Qytaıdyń tıisti oryndaryna aty-kótimen ótkizip tynǵan. Endi baryp ony ashtyryp kór! İzdengen kúnde ol joq-qoı, “keshe ǵana qolymyzda týylyp ósip, dám tartyp Ataqonysyna ketken bir týmamyz edi, qaǵazdaryn kózindeı kórip saqtap qoıaıyq” dep qanttaı qylyp qattap qoıdy deısiz be.
Demek, máseleni osynda sheshý lázim.
Bul bastyqqa kiretin bolyp sheshti.
Bastyqtyń kabınetiniń esigine “N aýdany İİB Kóshi-qon polısıasy bóliminiń bastyǵy Botbaev Mels Sovethanuly” tańbalanypty. Alla aldynan jarylqaǵyr atasynyń ardaqty esiminiń ózin elge mazaq eter belgi ispettes bolǵaly beri Bunyń esim-soıǵa bolǵan sezimtaldyǵy alabóten asqynyp alyp edi. “Ákesi sábetińniń qaınap turǵan shaǵynda dúnıege kelgen qý boldy” dep topshylady, “famılıasy qazaqtyń dardaı rýynyń atynda eken, eger qytaıda týylyp kelgende munyń famılıasy...” Osy jerge kelgende Bunyń qıalyn shattyq pa, shabyt pa, joq, ajýalaýma, áıteýir eliktirgish bir túısik bıledi de aldy. “Eger qytaıda týylyp kelgende munyń famılıasy Butbaev, ıá, Butbaı bolýy kádik edi-ǵoı ” , “Butbaı” dep qaıtalady Bul masaıraı, munysyn taǵy mańaıyna jar sala jarıandaǵysy keldi.
Munyń jaıy mynada edi. Qytaı tili fonetıkasynyń zańdylyǵy boıynsha
daýyssyz dybys daýysty dybyssyz dara dybystalmaıdy. Botbaıyńyz qytaı tiline jótkermelengende ne “Bo te bai” ne “Bu te bai” bolýy kerek. Záýdeǵalam “Bu te bai” bolyp jótkermelengende ony butbaı dep qana qazaqshalaısyń-ǵoı.
Bunyń da Alla aldynan jarylqaǵyr atasynyń esimi Bóribaı bolatyn. Ony tiliń qaıyrymǵa kelmeı qalǵyr qytaılar kezinde “Bo er bai” dep jazǵanda, endi munda qujattandyrarda bizdiń shala dúmsheler ony Borbaı dep qasqıtqan. Ýaǵynda Bul da aıtqan, túsindirgen, tájikelesken, alaıda tyńdarǵa qulaq bolmaǵan, notarıýs jigit sańylaýsyz basynyń ekeý emestigin alǵa tartyp Buny qýarman bolǵan.
“Halyqtyń kóshi-qony týraly” zańynyń sońǵy nusqasyndaǵy shetelde týylýyna baılanysty aty-jóni durys jazylmaǵan oralmandardyń esim-soıyn qazaqı qalypqa saı ózgertip alýlaryna quqyly ekendigi meńzelgen babyna sáıkes tegin túzetip jazǵysy kelip júrgendegisi-ǵoı Bul paqyrdyń.
Jańaǵy bir áredik mysqyldy sezimge elitip turǵan sátin kópsindi me, jaıshylyqta saǵattap kútkizetin bastyqtyń esigi ashylyp, ishten shyqqandy shyǵaryp salǵan hatshy qyz kezek sizdiki degendeı ıshara jasady Buǵan. Mundaıda az-kem kúttiretin daǵdysymen emes, apyl-qupyl kirgen Buǵan oń qol jaqtaǵy esikti nusqady. Bastyqtyń mundaı jyldam qoljetimdi bolǵanyn kútpegen Bul sál abdyrap qalǵanymen, „Assalaýyn„ alqymyna toltyra jıyp esiktiń tutqasyna jarmasty. Bastyǵym týra qarsymda tórdiń qaq basynda otyrar dep topshylaýy ózin aqtamaı shyqty. Qaıta “Assalaýyn” ańyrata kirmegeni durys bolǵan eken, ishte aýyzǵy bólmeden tynystylaý jáne bir bólmeniń sol jaq qanatynda bastyq deýge jas mólsheri de, salaýaty da múlde kelińkiremeıtin aqquba qyz otyr.
Bul qyzǵa sasqalaqtaı amandasty, basy da abaısyzda qyzǵa qaraı ájeptáýir burysh jasaı ıilip baryp qaıtty. Mundaıǵa ábden kóndikken bále me, qyz buǵan kózin aýdarmaǵan boıda kompúterge bedireıgen beti “kázir” dedi. Sezgeni onyń oń qolyndaǵy tintýirdiń baspaǵy men tańdaıyndaǵy saǵyz qosyla tyrs-tyrs etkendeı boldy. Buǵan eshteńeni baǵamdap úlgertpesten ornynan shıraq turyp ústeliniń sol qanatynan aınalyp ótip, Bunyń qarsysyndaǵy esikke bettedi. Qyz bettemegende Bul onda esik baryn baıqamaǵan da bolar ma edi-aý. Oń qolymen tutqany qymqyra ustaǵan qyz sol qolymen kóıleginiń jaǵasyn rettegendeı boldy. Sóıtti de esikti ashty, ashty da japty. Arasy kóz qysyp úlgermeıtindeı jyldamdyqtan Bul sekem ala bastady, ishtegiń “zanát” shyǵar dep. Alaıda, bul kútpegendeı, qyz “sizdi” dedi Buǵan tuńǵysh ret tike qarap, tap bir top kisiniń arasynan osyny ǵana qalap turǵandaı. “Assalaýyn” qaıta qaýymdap Bul ornyna kerbez betalǵan qyzdy soǵa jazdap esikke umtyldy.
Botbaev myrza— munyń qalaýyndaǵy “Butbaı” myrza-- Bunyń mejelegeninen álide qaıda aryraqta otyrǵan bolyp shyqty. Taı shaptyrym kabınet dep osyny aıt, Bunyń bastyqty kóremin dep shamalaǵan tusy onyń ústelinen atboıy beri túsken-di. Desede sálemi tolyq jetken bolýy kerek, “Álıkkissálám” dep ornynan shala kóterilip qolyn usyndy, munysy Bunyń kútpegen qyımyly edi. Astanaǵa áldenendeı ótinishpen barǵan bir tanysynyń áldebir departament bastyǵyna kirgendegisin aıtyp kúldirgeni esinde. “Kabınettiń sonaý basynda jas shamasy balańdaı bireý otyrady eken, jas bolǵasyn sálem berer dep úmittengenińe esh yńǵaı baıqalmaǵan soń óziń sálem beredi ekensiń, biraq júzinde áldeqandaı ısharanyń izi joq onyń erni ǵana bolmashy jybyrlaǵandaı bolady. Enteleı soza usynǵan qolyń da áýede qalqyp qalady, sosyn sharasyz ústelde jatqan ananyń mamyq qolyn óziń qosqoldap jáıimen kóterip alyp silkip-silkip ornyna qoıady ekensiń” dep.
- Qandaı buıymtaı?-dedi salǵan jerden ornyna jaıǵasyp jatyp, Buǵan da tolyq jaıýly alaqanynyń ushymen óz ústeline tiginen qadala qoıylǵan uzynsha ústeldiń aldyndaǵy oryndyqty nusqap. Ótinishin asa iltıpatpen onyń aldyna qoıǵan soń baryp meńzelgen orynǵa qonjıdy Bul.
Ótinishke baıyppen kóz júgirtken “Butbaı” oń qyrynda turǵan magnıtafon qulaǵyn solǵa qaraı burap oınap turǵan jeńil mýzyka únin estiler-estilmes
shamaǵa apardy.
– Túsinikti,–dedi sosyn basyn qaǵazdan kóterip buǵan qydyra qarap–ótinishińiz oryndy, biletin de shyǵarsyzdar, Qazaqstan dúnıe júzindegi baýyrlastaryn óz eline jınap jatqan úsh memlekettiń biri. Elbasy, Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti,Ult kóshbasshysy, álemdegi kúlli qazaqtyń birden-bir janashyry, Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Ábishevıch Núrsultan Nazarbaev ana ǵasyrdyń 90-jyldarynyń basynan-aq álemge tarydaı shashylǵan qandastardy otanǵa—qasıetti Qazaq jerine shaqyrǵan bolatyn. SOIýZ ydyrap, ekonomıka qulap, balapan basyna turymtaı tusyna degendeı sol qyıyn da almaǵaıyp jyldardyń ózinde prezıdentimiz qazaqtardy asqan baýyrmaldyqpen elge ákele bastady. Olarǵa kvota taǵaıyndap, baspana bólgizdi, “Nurly kósh” baǵdarlamasyn jasaqtap qandastarymyzdyń bytyramaı shoǵyrly qonystanýyna jaǵdaı jasady, elge kelip oqyǵysy keletin jastarǵa oqý oshaqtarynan kvota bolgizdi. Prezıdenttiń osyndaı salıqaly saıasatynyń nátıjesinde búginde otanǵa oralǵan týysqandardyń sany mıllıonǵa jýyqtady.
Osy aıtylǵandardyń tikeleı kýágeri esebinde bárin qup kórip otyrǵan Buny ishin ananyń “týysqandar” degen lepesi birden jylytyp sala berdi.
–Dese de bul áli de az,–dep sabaqtady sózin “Butbaı”–Biz jer kólemimiz jaǵynan dúnıedegi 9 -shy elmiz, jerimizdiń asty-ústi tolǵan baılyq, bizde mendelev kestesindegi elementterdiń bári tabylady, altyn, mys, myrysh, qorǵasyn degenderdiń qory dúnıedegi aldyńǵy ondyqta,. Munaıdan 12-shi oryndamyz, astyqtan 6-shymyz,. Adamzatty aıǵa ushyryp jatqan ýrannan kósh bastap turmyz, Sovet zamanynda qoıymyz 20mıllıonnan asatyn.....
“Butbaıdyń” dáıekteri Bunyń boıyn bir almaǵaıyp maqtanyshty sezimge bóledi, ara-tura joly túskende týra osy taqylettes mysaldarmen maqtanyp qytaılarmen tájikelesip alatyny bar-dy Bunyń da, tátti túısiktiń káıfimen bastyqtyń sózin ary qaraı estimeı de qaldy.
–Qudaıǵa shúkir dep aıtaıyn,-degen kóterińki daýystan selk etýge taıaý qalypta ózine keldi - Elbasy, tuńǵysh prezıdentimiz, Ult kóshbasshysy, ǵasyr ǵulamasy, bizge nurly baǵdar silter neshelegen monografıalardyń tól aftory, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Ábishevıch Nursultan Nazarbaevtiń qamqorlyǵy jáne tikeleı bastamasymen ekonomıkamyz kún sanap qýattanyp, jylyna qanshamalaǵan ındýstrıaly-ınnovasıalyq jobalar iske qosylyp, zaýyt-fabrıkalar óndiriske kirisip jatyr. Elimiz búginde dúnıedegi damyǵan 50 eldiń bireýi, endi otyzdyqty mejelep otyrmyz, altyn-valúta qorymyz 100 mıllıardqa jetti, samuryq qazyna qoryndaǵy jınaǵanymyz óz aldyna, kisi basyna shaqqandaǵy ishki ónimimiz12000$-dan asty. Osynyń barlyǵy patshamyz aıtqandaı qazaqtyń arǵy-bergi tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan tabystarǵoı. Qazir qazaqstandy tórtkúl dúnıe tanıdy, BUU beldi múshesimiz. Alaqandaı jerge zárý otansyz qansha halyq bar, aryǵa barmaı-aq myna óziń kelgen qytaıdaǵy uıǵyrlardyń taǵdyryna qarap táýbe úıirýge tıis emespizbe!
Bul shyndap uıyıyn dedi.
– Jańa da aıtyp otyrmyz, álemge áıgili saıasatker, bizdiń elbasy, Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti, ult kóshbasshysy, Eýroazıalyq odaq, G-global, álemdik dástúrli dinder dıalogy syndy iri -iri álemdik bastamalardyń avtory, Atatúrik, Lı Kýan ıoý, Den Sıaopındarmen qatar atalatyn tanymal reformator Ábishevıch Nursultan Nazarbaev nesheme halyqaralyq sondaı-aq aımaqtyq is-sharalarǵa bastamashy boldy. 2017 EKSPO-ny ótkizýdi utyp alýymyzdyń ózi úlken senim. Ol kisiniń tikeleı qatysýymen ornyǵyp jatqan Eýroazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń ózi nege turady? Osynyń ózin túsinbeı “oıbaı biz reseıdiń qoltyǵyna qaıta kirip baramyz, áreń tapqan táýelsizdigimizden aıyrylatyn boldyq”dep baıbalam salatyndar bar, úlken kisi óziniń Ulytaýdaǵy suhpatynda “ońatymyzǵa kelmese odan kezkelgen ýaqytta shyǵyp ketemiz”demedime, budan artyq ne kerek? Ol kisi ózi bas bolyp ótken ǵasyrdyń ózinde Qazaqstan halyqtarynyń assambleıasyn qurǵan-ǵoı. Ondaǵy maqsaty bizdiń qasıetti qazaq topyraǵynda jasap jatqan 130 ult pen ulysty bir atanyń balasyndaı berekege uıytý edi, búgin bul nıet oryndalyp, barlyǵy sen-men despeı ómir súrip jatyr. Osydan áńgime taýyp, qazaqtyń múddesi taptalyp jatyr deıtin pikir qalyptastyrǵysy keletinder bar ózimizde. Nege kerek osyndaı áńgimeniń? Qudaı betin ary qylsyn, anaý Ýkraına ne boldy, jap-jaqsy el bir-aq jylda byt-shyt boldy, eki kóziniń birindeı qyrymnan aıyryldy, qansha halyq bosyp ketti, áli de ne bolary beımálim, osyndaıda áýeli uly kórshimiz reseıdiń kózi túzý bolsyn deısiń.
Osyny estigende Bunyń da boıy titirkenip, ishinen táýbesin úıirdi.
–Alysqa barmaı-aq qoıaıyq, mine ózińiz otan dep , elim dep eki ókpeńizdi qolyńyzǵa ustap jettińiz, ıá. Endi tegimdi qazaqsha jazdyraıyn, elge kúlki bolmaı Bóribaı bolyp keýdemdi kerip júreıin degen tilekpen kelip otyrsyz.
Osynyń ózi bizdiń, qazaq eliniń demografıalyq jaǵdaıynyń ońalýyna qosylyp otyrǵan úlke-en úles dep baǵalaımyn óz basym. Sol sıaqty Elbasy, Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti, Ult kóshbasshysy, jastardyń rýhanı ustazy, óskeleń urpaqtyń tolaǵaı úlgisi, ıdealy, kerek bolsa piri dep aıtar edim Ábishevıch Nursultan Nazarbaevtiń orasan qamqorlyǵy jáne tikeleı tapsyrmasymen jas kelinderimizdiń bala týý kórsetkishi kóterilip, oralmandarsyz bizdiń ishki ósimimizdiń ózimen-aq demografıalyq jaǵdaıymyz órge basyp keledi. Mine shırek ǵasyrǵa jetpeıtin merzimde biz
SOIýZ ydyraǵan kezdegi sanymyzdan asyp úlgerdik. Táýbá, búgin 17 mıllıon halyqpyz, jáne onyń basym bóligi ózimizdiń qara kózder. Sondyqtan, baýyrym shúkirshilik deıik, elge kelgenińe qýanamyz. Ótinishińdi qarap shyqtym, óte quptarlyq talap, biraq bul bizdiń quzyrymyzdaǵy sharýa emes. Kimniń sheshetinin sol tıisti organdarǵa baryp jolyǵarsyń, jolyń bolsyn, taǵy suraqtaryń bolsa kelip tur, járdemdesemiz. Sizderdi tyńdaý, qol ushyn berý, máselelerińizdi sheshý bizdiń boryshymyz.–dep ornynan jaılap túregelip Buǵan qolyn usyndy.
Berile elitip otyrǵan Buǵan mynaý tym tosyn soqty. Desede, ornynan jyldam turyp Bul da qolyn ala ushty, alaqany “Butbaıdyń” áleýetti alaqanyna tıer-tımeste “rahmet, aǵa, rahmet! Jaýabyńyz tym tushymdy boldy, ótinishime mán berip qarap shyqqanyńyzǵa jáne sheshim bergenińizge qaıtalaı kóp-kóp rahmet” dep jyldam artqa buryldy. “Oý, mynaýyńdy umyttyńǵoı” dedi Botbaev, “oı, keshirińiz, tolqyǵanymnan...” Sóziniń aıaǵyn úzip jiberdi. Ótinishti ala jiti basyp syrtqa umtyldy, aıaǵy jeńildep ketkendeı sezileme qalaı?
Osy bettesine kedergi bolmasa-aq ıgi edi, pendeniń tilegenindeı bolsyn ba, manaǵy qara nópir kezek Bunyń jeńildep shyqqan adymyn ashtyrmaı zyǵyrdanyn qaınatqany.
Qurmet Qabylǵazyuly
2015 jyl maýsym
