Álemdegi toǵyzynshy terıtorıada búginde uly toı! Kemel keleshek týraly armandaı otyryp, keleli tarıhty da esten shyǵarmaǵan Qazaqstan halqy «Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn» dýmandatyp atap ótýde. Bul týraly Qamshy portaly Aıqyn-aqparatqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Keshe Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda Qazaqstan Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen osynaý ataýly oqıǵaǵa arnalǵan saltanatty jıyn ótti. Bul kúni Qazaq eliniń qýanyshyna ortaqtasý, quttyqtaý úshin Ázirbaıjan prezıdenti Ilham Álıev, Qyrǵyzstan prezıdenti Almazbek Atambaev, Túrkıa Uly ulttyq jınalysynyń spıkeri Ismet Iylmaz, Túrikmenstan úkimetiniń vıse-premeri Sapardurdy Toılıev arnaıy keldi. 

Jıynǵa sondaı-aq sheteldik resmı delegasıa ókilderi, álemdik deńgeıde aty málim ǵalymdar, Qazaqstan Parla­men­tiniń depýtattary, zıaly qaýym, sport, mádenıet jáne óner qaıratkerleri qatysty.
Sóz alǵan Elbasy barsha qazaqstan­dyqtardy Qazaq handyǵynyń 550 jyl­dyǵy torqaly toıymen shyn júrekten quttyqtady.
– Búkil álemdi daǵdarys jaılap, da­myǵan elderdiń ózderi úlken ekonomıka­lyq kúızeliske ushyraǵan mynaý alma­ǵaıyp za­manda alys-jaqyn aǵaıynnyń basyn qo­syp, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq ulan-asyr toıyn ótkizýdiń óziniń erekshe sebep­teri bar, – dedi Ult kósh­bas­shysy. – Búgingi toı, eń aldymen, batyr babalary­myz­dyń bıik rýhyna taǵzym etý jáne taǵ­dyrdyń san alýan qıyndyq­tarynan súrinbeı ótken ata tarıhynan taǵylym alý úshin ótkizilip otyr.
Memleket basshysy Keńes Odaǵy zama­nynda Qazaqstan mektepterinde oqýshylar «KSRO tarıhy» atty ortaq oqýlyqtan bilim alǵanyna nazar aýdartty: «Sondyq­tan jas urpaq ata tarıhynan múlde al­shaqtap qaldy. Onyń ústine Qazaq han­dyǵynyń shańyraǵyn kóterip, aıbynyn asyrǵan uly handarymyz ben dańqty batyrlarymyzdyń esimderi birtindep el jadynan óshirile bastady. Óz ishimizden shyqqan olardy jamandaǵyshtar qurmetke bólendi. Elimizde hannyń, ne batyrdyń eskertkishi turmaq, olardyń atynda bilim men mádenıet nysandary, kerek deseńiz, jalǵyz-jarym kóshe de bolǵan joq.
Qazaq handarynyń aty atala qalǵan jaǵdaıda olarǵa ústem tap ókili retinde keleńsiz baǵa berilip, qısynsyz aıyp taǵyldy. Bul týraly aqyn Ǵafý Qaıyr­bekov kezinde: «Basqanyń patshasynyń bári jaqsy. Nelikten bizdiń handar jaman bolǵan?» dep ashyna jazǵan bolatyn. Ult jadynyń tamyryna balta shabýǵa arnalǵan osyndaı surqaı saıasattyń nebári shırek ǵasyr buryn oryn alǵanyna senýdiń ózi qıyn. Biraq keńes zamanynyń ashshy shyn­dyǵy dál osyndaı bolatyn.

Táýelsizdik qazaq halqynyń óshkenin jan­dyryp, ólgenin tiriltti. Almaty men As­ta­­­nada, oblys ortalyqtary men iri eldi me­­­kenderde Kereı men Jánibek, Abylaı men Ábil­qaıyr sıaqty áıgili han­dary­myz­dyń, Qa­banbaı, Bógenbaı, Naýryzbaı ba­ty­r­lar­dyń eńseli eskertkishteri boı kó­te­rip, olar­dyń esimderi eldi mekenderge, jo­ǵary oqý oryn­dary men mektepterge be­rildi. Baba­lardyń erlik pen kúreske toly ónegeli ómir jol­dary jaıly tom-tom ǵylymı eńbekter men ádebı shyǵarmalar jazyldy. Táýel­siz­dik­pen birge oralyp, urpaǵyna ulanǵaıyr qo­nys qaldyrǵan batyr babalarymyzdyń bıik rýhy qazaqtardyń, ásirese, jańa býy­ny­nyń arasynda asa zor patrıottyq órleý tý­ǵyzyp, ult tarıhyna degen maqtanysh se­zi­min uıalatty».

– Qazaq, Juban aqyn aıtqandaı, «myń ólip, myń tirilgen» halyq. Birligi jarasqanda dańqy asyp, bılikke talasqanda berekesi qash­qan! Barshaǵa belgili, baıyrǵy baba­la­rymyz bórili baıraq ustap, Baıkaldan Bal­qan­ǵa deıingi alqapty erkin jaılaǵan. Kó­gi­miz­de jelbiregen altyn kún astynda qy­­rany qa­lyqtaǵan týymyz – memlekettigimizdiń úzil­meı jalǵasyp jatqanynyń aıǵaǵy! – de­di Prezıdent.
N.Nazarbaev «Qazaq handyǵynyń 550 jyl­dyǵy» tamyry tereń qazaq tarıhynyń bir belesi ekenin nyqtady:
– Qazaq handyǵy budan bes jarym ǵasyr bu­ryn ǵana shańyraq kóterse de, Eýrazıanyń uly dalasynda ornaǵan arǵy dáýirdegi saq, ǵun, úısin memleketteriniń, bergi zamandaǵy Uly túrik qaǵandyǵy, Deshti Qypshaq pen Al­tyn Orda memleketteriniń zańdy murageri bol­dy. Arǵy dáýirlerge barmaı-aq, taza túr­ki­lik zamanymyzǵa zer salar bolsaq, áıgili Rım ımperıasy qulap, Eýropadaǵy osy kúngi memleketterdiń nobaıy da áli qalyp­ta­sa qoımaǵan, al Qytaıda úsh patshalyq pen alýan áýlet ózara qyrqysyp jatqan 6 ǵa­syr­da – 552 jyly Altaıda Uly túrik qaǵanaty at­ty qýatty, kúshti memleket dúnıege keldi. Ol nebary jarty ǵasyr ishinde Altaı men Kav­kaz arasyndaǵy alyp dalada jeke dara bı­lik júrgizdi. Dáýirlep turǵan kezinde Vı­zan­tıa men Irannan, Qytaıdyń eki pat­shalyǵynan alym alǵan er túriktiń berekesi ketip, óz ishinde bılikke talas bastaǵanda, áýe­li batys jáne shyǵys bolyp ajyrap, keıin oǵyz, qarluq, qypshaq bolyp bólinip, jaýlaryna jem boldy.
– Birlik – bizdiń barlyq jeńisterimizdiń al­­tyn qaınary, el qorǵaǵanda kúsh-qýat be­rer asqaq aıbary. Osyny árdaıym jady­myz­da ustaýymyz kerek. Jahandaný zama­nynda taǵdyr talaıymen bólinip ket­ken, tili, dili, dini men tegi bir túrik halyq­ta­ry HHİ ǵasyrda yntymaq jarastyrýy qa­jet. Sóıtip, saıasatta, ekonomıkada, ǵy­lym men teh­nologıada ózara yqpaldastyq pen baı­lanystardy kúsheıte berýimiz kerek. Ata ta­rı­hy bizdi osyǵan shaqyrady! – dedi N.Nazarbaev.
Ataqty Muhammed Haıdar Dýlatıdiń derek­teri boıynsha, 1465 jyly Qozybasy taýynyń eteginde tarıhı oqıǵa boldy. Bul – bizdiń eldigimizdiń tamyry tereńde jatqa­nyn tanytatyn asa mańyzdy tarıhı derek. Kereı men Jánibek handar Ábilqaıyr uly­sy­nan bólinip, Shý men Talastyń arasynda Qazaq handyǵynyń shańyraǵyn kóterdi. 
Memleket basshysy óz sózinde qazaq mem­­­le­kettiligine ólsheýsiz úles qosqan, qazaq ta­rı­hynda óshpes iz qaldyrǵan handarǵa j­e­ke toqtaldy:
– Alty Alash anttasyp, aırylmasqa sóz baı­lasyp, Ulytaýǵa tańbalaryn qashap jaz­dy. Osylaısha, tarıh sahnasyna Qazaq degen ha­lyq shyǵyp, ulanǵaıyr ólke Qazaq jeri dep atala bastady. Odan soń qasqa joldy Qa­sym han handyqtyń irgesin bekitip, ke­regesin kerdi. Haqnazar han shekarasyn Edil­diń boıyna deıin keńeıtse, Táýekel han Túr­kistan ólkesin túgeldeı Qazaq handyǵyna qaratty. Eńsegeı boıly er Esim eldiń irgesin bekitý jolyndaǵy kúreste qolbasshyly­ǵy­men tanymal boldy. Salqam Jáńgir han Or­bulaq túbindegi shaıqasta jońǵarlarǵa oı­syrata soqqy berse, Áz Táýke «Jeti Jar­ǵy­ny» engizdi. 
Qazaq handyǵy kezeńi – at jalynda kún kesh­ken alash jurtynyń qaharmandyq dáýiri! El bılegen handardyń ómiri maıdan shebinde ótti. Qazaqtyń alǵashqy on tórt ha­nynyń jeteýi joryq jolynda qaza tapty. Osynaý uly babalardyń bıik rýhyna barlyq urpaq aıryqsha qurmetpen bas ıip, rızashy­ly­ǵyn bildiredi. Olardyń ultqa sińirgen ushan-teńiz eńbegi árdaıym el esinde saqtala­dy. Qazaqtardyń talaı býyny qoı ústine boz­torǵaı jumyrtqalaǵan mamyrajaı zaman or­natqan han retinde qadirleıtin Áz Táýke bılikten ketken soń, halqymyzdyń bereke-bir­ligi álsirep, júzge jáne rýǵa bólinýshilik be­leń aldy.
«Ortalyq Azıadaǵy asa qýatty áskerı mem­leket sanalatyn Qazaq handyǵynyń osy osal­dyǵyn ońtaıly paıdalanǵan jońǵarlar tutqıyldan soǵys ashyp, el tarıhyna «Aqta­ban shubyryndy, Alqakól sulama» degen atpen engen tragedıaǵa ushyratty! – dep sa­baqtady sózin Memleket basshysy. – Dál osy tusta tarıh sahnasyna qol bastaǵan Qa­banbaı, Bógenbaı, Naýryzbaı, Malaısary sıaqty batyrlar, sóz bastaǵan Tóle, Qazy­bek, Áıtekedeı dýaly aýyz bıler, el bastaǵan Abylaı, Ábilqaıyrdaı handar shyqty. Bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, be­re­ke-birligi asqan qazaq qoly 1730 jyly Ańy­raqaı túbinde jońǵarlarǵa kúırete soq­qy berip, ata qonysyn jaýdan birjolata azat etti.
«Búginde Abylaıdyń asyl armandary táýelsizdik tusynda túgeldeı oryndaldy, – dedi N.Nazarbaev. – Qazaqstannyń qaı túk­pirine barsaq ta, qalalarymyz ben aýylda­ry­myz jarqyrap, jaınap tur. Dalamyz jaı­qalǵan eginge tolyp, elimiz jasyl baqqa aı­naldy. Altyn kún shýaǵyn shashqan kók baı­raǵymyzdyń astynda qazaq qana emes, 130 ulttyń ókilderi bereke-birlikpen tatý-tátti ómir súrýde. Men budan burynyraq «Qa­zaq tarıhynda biz uıalatyn eshteńe joq» de­gen edim. Búgin sol sózimniń jalǵasy retin­de: «Bizge babalar tulparlarynyń tuıaǵymen jazylǵan ata tarıhynyń ár paraǵy erekshe qymbat. Qazaqtardyń búgingi jáne bolashaq býyny ony árdaıym oryndy maqtan etetin bolady» degim keledi!
«Eń aldymen, babalarymyz egemen eli­miz táýelsizdik alǵanda, enshimizde ulan-baı­taq jer qaldy. Biraq álemdegi toǵyzynshy ter­rıtorıa sanalatyn qazaq dalasy eshbir halyqaralyq qujatpen rásimdelmeı, ashyq-shashyq jatqan edi. Biz osy bir asa kúrdeli ári shetin máseleni sátimen sheship, Reseı men Qytaı bastaǵan barlyq kórshilerimizben aradaǵy jalpy uzyndyǵy 14 myń shaqyrym­nan asatyn shekaramyzdy halyqaralyq qu­jattarmen rásimdep, bolashaq urpaqtyń alań­syz bolýy úshin birjolata ári máńgilikke she­gendedik. 
Ekinshiden, bizge muraǵa qalǵan ata qony­symyz jyldar boıy halqymyzǵa qasiret ákelgen ajal polıgondary men jappaı qy­ryp-joıýǵa arnalǵan ıadrolyq oqtumsyqtarǵa toly boldy. Biz sonyń bárinen elimizdi de, jerimizdi de azat etip, álemdik ıadrolyq qarý­syzdaný kóshin bastadyq. Aqyl men para­sattyń kez kelgen qarýdan qýattyraq bola­tynyn dáleldep, jahandyq qaýipsiz­dikke zor úlesimizdi qostyq.
Úshinshiden, eki jarym ǵasyr patshalyq Re­seı men 70 jyldan astam Keńes Odaǵy quramynda bolǵanda, qazaq halqy óz jerinde otyryp-aq azshylyqqa, al Qazaqstan óz erkinen tys 130 ult pen ulystyń mekenine aı­naldy. Álem tarıhyna kóz tiger bolsaq, so­ǵys ataýly ne jer daýy, ne ult artyq­shy­lyǵy, ne din ústemdigi úshin bolatynyn baı­qaý qıyn emes. Biz elimizdi mekendegen san alýan ult pen ulys, din ókilderin kók týdyń astyna jıyp, el tynyshtyǵyn, bereke-bir­ligin saqtadyq. Babalarymyz mıras etken «Keń bolsań – kem bolmaısyń» degen qaǵı­dany basshylyqqa ala otyryp, áli talaı bıikterge jeterimiz anyq.
Tórtinshiden, biz irgemizdi bekitip, birli­gi­miz­di bekemdegen soń álemdegi eń damyǵan el­derdiń tájirıbesin zerttep, damýdyń ózi­miz jasaǵan jańa modeli – «Qazaqstandyq joldy» usyndyq. Damýdyń eń jarqyn bola­shaǵyn aıqyndaǵan «Qazaqstan – 2050» stra­tegıasyn túzdik. Dál osy qujattyń negizinde alǵa qoıǵan maqsattarymyzdy ret-retimen júzege asyryp, qýatty da tabysty memleket ornattyq. Sonyń nátıjesinde ekonomı­ka­myz az ǵana jylda eshqashan, eshkimde bol­ma­ǵan qarqynmen alǵa basty. 2014 jyly eli­mizdiń Jalpy İshki Ónimi 1993 jylǵy kór­setkishten 19 esege kóbeıdi. Ol jan ba­syna shaqqanda 696 dollardan 13 myń dol­larǵa, ıaǵnı 18 esege artty. 1993-2013 jyldar aralyǵynda 200 mıllıard dollardan astam tikeleı shetel ınvestısıasyn tarttyq. El­diń ál-aýqatyn barynsha jaqsartyp, ór­ke­nıetti elderdiń deńgeıine jetkizdik.
Besinshiden, babalar mıras etken jerimiz qan­shalyqty keń bolsa da, bizde uly muhıtqa shyǵatyn jol bolǵan emes. Temirjol ataýly Qa­zaqstannyń baılyǵyn tasý úshin tek sol­tústikke qaraı salyndy. Táýelsizdik jyl­dary biz jalpy uzyndyǵy 2500 shaq­yrymdyq temirjol salyp, elimizdiń barlyq oblys­ta­ryn bir-birimen jalǵastyrdyq. Nátıjesinde, Qazaqstannyń bolat joldary Qytaı arqy­ly Tynyq muhıtqa, túrikmen jeri, Parsy shyǵanaǵy arqyly Úndi muhıtyna, Reseı arqyly Batys Eýropaǵa, odan ári Atlant mu­hıtyna jetetin boldy. Buǵan qosymsha «Batys Qytaı – Batys Eýropa» eýrazıalyq avtomagıstrali de paıdalanýǵa berildi. Al «Nur­ly jol» baǵdarlamasymen elimizde jańa 7 myń kılometrden astam avtokólik jo­ly salynyp, barlyq óńirlermen baıla­nys eki esege jaqyn bolady. HHİ ǵasyrdyń na­ǵyz Jibek joly dep osyny aıtýymyz ke­rek.
Altynshydan, qazaqty ózge ulttan dara­laı­tyn – onyń tili men mádenıeti, rýha­nıa­ty. Elimiz egemendigin alǵannan keıin jaǵ­daı­dyń qıyndyǵyna qaramastan taǵdyrdyń jazýymen dúnıeniń tórt buryshyna tarydaı shashylyp ketken mıllıonnan astam qan­dastarymyzdy atamekenge qaıtaryp alyp keldik. Babalar tarıhyna qatysty dúnıe júziniń arhıvterinde shań basqan tarıhı qujattardy aldyryp, tom-tom kitaptar men oqýlyqtar shyǵaryp, ata tarıhtyń aqıqatyn túgendedik. Táýelsizdik jyldarynda 1300-ge jýyq mektep, 1250-ge jýyq densaýlyq saq­taý nysanyn, taǵy 4 myńnan astam bala­baq­sha saldyq. Halyqtyń ortasha ómir uzaqtyǵy 72 jasqa jetti».
Jetinshiden, irgesi berik úıdiń shańyraǵy shaıqalmaıdy. Jaqynda ǵana biz Ata zańy­myzdyń 20 jyldyǵyn atap óttik. Bizdiń Kons­tıtýsıamyz ulttyq zańnama júıesine berik irgetas bolyp qalandy. Zań shyǵarýshy, atqarýshy bılik pen táýelsiz sot júıesiniń negizin qurdy. Qazaqstan Parlamenti eń jo­ǵary ókiletti organ retinde óz mindetin aby­roımen atqarýda.
Segizinshiden, babalar dańqyna maqtaný­men shektelmeı, úzdiksiz alǵa jyljyǵan el ǵana ozady.
– Bizdiń babalarymyz – ǵundar da, túrik­ter de, qypshaqtar da ótken zamandarda Eý­ra­zıadaı alyp materıktiń basty ıntegra­tory bolǵan. Olar Uly daladaǵy alýan taı­palardyń basyn talaı márte qosyp, berekesi qashqan kezde san ret jaýlaryna jem bolǵan. Biz de 20 jyldan astam ýaqyt boıy Eýrazıalyq Odaq qurý týraly basta­many tabandylyqpen ilgeri jyljytyp, ony búginde bes memlekettiń basyn qosatyn post­­keńestik elder ishindegi eń úlken ekono­mı­kalyq uıymǵa aınaldyrdyq» dedi Pre­zıdent.
«Toǵyzynshydan, Astananyń tórinde turyp, búginde bar qazaqtyń ortaq maq­tany­shyna aınalǵan elordamyz týraly aıtpaý múmkin emes. Astanamyz – jahanǵa tanylǵan jurtymyzdyń jarqyraǵan jaquty, Azatty­ǵy­myzdyń altyn qyrany! Elordany salý táýelsiz Qazaqstannyń óte kúrdeli maqsat qoıyp, ony tabandylyqpen oryndaı alaty­nyn kúlli álemge aıqyn dáleldep berdi. Bas qalamyz qazaqtyń abyroıyn asyryp, me­reıin tasytty. Dosty súıindirip, dushpan­nyń mysyn basatyn eńseli elordaǵa aınal­dy. Astanamen birge qalyń qazaqtyń da dań­qy artty. Elimizdiń ár óńirindegi basqa qa­lalar men eldi mekender de Elordaǵa  qa­rap boı túzep, jarqyraı bastady. 
Onynshydan, básekege qabiletti  elý  el­diń qatarynan berik oryn alyp, álemdegi úzdik otyzdyqtyń qataryna kirýdi basty stra­tegıalyq maqsat etip qoıdyq. Alda Asta­nada álemdegi ǵylym men tehnıkanyń, óner­kásiptiń, jańalyq ataýlynyń jetis­tikterin nasıhattaıtyn «EHRO-2017» kór­mesin ótkizý mindeti tur. Qazir adamzat qo­ǵamy jańa ındýstrıalyq revolúsıanyń qar­­sańyn­da tur. Oǵan Qazaqstannyń ekono­mı­kasy men ónerkásibi daıyn bolýy úshin biz «Údemeli ındýstrıalyq-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasyn» ázirlep, júzege asyrý­damyz. Dúnıejúzilik saýda uıymyna kirdik. Barshaǵa birdeı kásibı, osy zamanǵy memle­ketimiz odan ári tabysty bolýy úshin bes ınstıtýttyq reforma júrgizýdi qolǵa aldyq. Tıisti memlekettik organdar ony ret-retimen júzege asyrýǵa kirisip te ketti. Bul re­forma bizdi jańa bıikterge bastaıdy» dedi ol.
– «Egemen bolmaı, el bolmas» degendeı, biz azattyq jyldarynda shyn máninde, uly joldan óttik. Táýelsizdik kezeńi – biz úshin ǵa­syrlar júgin arqalaǵan ǵalamat kezeń. Kezinde Kereı men Jánibekke ilesip shyq-qan ha­lyqtyń uzyn sany 200 myń shamasynda eken. Búgingi kúni sol qazaqtyń qatary jer jú­zinde 15 mıllıonnan asyp jyǵyldy. Al eger qazaq ótken ǵasyrdyń asharshylyǵyna ushy­ramasa, ótken soǵysta qyrylmasa, qan­sha bolar edi? – degen Elbasy qazaqtarǵa qaıy­ryldy:
«Qazaqtyń óz ishindegi bereke-birligi kúsh­ti bolýy kerek. Danyshpan Abaıdyń: «Bi­rińdi, qazaq, biriń dos, Kórmeseń istiń bá­ri bos», – degen ósıetin árdaıym esten shyǵarmaıyq, ardaqty aǵaıyn! Alda qandaı syn-qaterler kútip tursa da, birligimiz-diń ar­qa­synda bizdiń bolashaǵymyz bú­gin­giden de jarqyn dep kámil senimmen aıta alamyn!»
– Bárimizdiń kıeli atamekenimiz bar, ol – qa­zaqtyń Uly Dalasy. Sol dalada babalar­dyń izgi amanatyn oryndaý jolynda biz qurǵan qasıetti Otanymyz bar. Ol – Táýel-siz Qazaqstan. Táýelsizdik – bizdiń mańdaıǵa bas­qan baǵymyz, máńgi saqtaýǵa tıis amana­ty­myz. Qasıetti Otanymyzda qandaı qıyn­dyqty da qaıyspaı qarsy alýǵa laıyq órshil rýhty, azat oıly, jasampaz halyq bar. Ol – er­júrek qazaq halqy. Sol qaharman ha­lyq­tyń alǵa qoıǵan izgi muraty bar. Ol – Uly Dala tósinde ózi qurǵan memleketti Máń­gilik El jasaý. Endeshe, árqashan elimiz aman, baýyrymyz bútin bolsyn. Sizder men biz­ qurǵan Táýelsiz Qazaqstanymyz Máńgilik Elge aınalsyn! Uly maqsattarǵa jetý jolynda bizge batyr babalardyń arýa­ǵy jar bolsyn! – dep túıindedi sózin Elbasy Nursultan Nazarbaev.

 "Qamshy" silteıdi