Osy saýal tóńireginde qordalanǵan problemalardy gazet oqyrmandary ortaǵa salyp, sheshilý joldaryn da sóz etti

Dáýqaradaǵy dilgirlik

Aıyrtaý aýdany nebir dúldúl aqyn-sazgerlerdi ósirip, elimizdiń ataǵyn shartarapqa aspandatqan óńir sanalady. Osy jerde qonystanǵan Dáýqara aýylynyń tarıhy da baı. Ótken jolyna úńiletin bolsaq, ushqyr ýaqyt bederlegen kezeńderdiń izderi saırap jatyr. Shashasyna shań juqtyrmaǵan sýyrypsalma aqyn Orynbaıdy ataqty Aqan seri pir tutqan.

Baq qonsa, biz de sizdeı nar bolarmyz,

Biz qaıtsek kemeńgerge par bolarmyz?

Basyń – bulbul, aıaǵyń dúldúlim-aı,

Bir kúni sizge daǵy zar bolarmyz,–dep jyrǵa qosqan. Dáýqaralyqtar Sosıalısik Eńbek Eri, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty Janybaı Igibaev, óńirden shyqqan tuńǵysh general Qydyrǵalı Nurmaǵambetov, alǵashqy qazaq áskerı jýrnalısi, polkovnık Saparǵalı Jaǵyparov sekildi eńbektiń ashshy terin shúmektete tógip, úlken abyroı-bedelge bólengen jerlesterin de maqtan tutady.

Aýdandyq mamandandyrylǵan sharýashylyq birlestiginiń ortalyǵy bolǵan, tórt túlikti myńdap órgizgen eldi mekende bir kezderi 200 úıdiń tútini shalqı ushty degenge sengiń kelmeıdi. «Basqa túsken baspaqshyl» degendeı, turǵyndardyń zaman aǵymyna beıimdelip qalǵany birden baıqalady. Usaq sharýa qojalyqtaryna paılaryn úlestirip, qatarlastarynan qalyspaı óz kúnderin ózderi kórip otyrǵan jaılary bar. Belsenip shyqqan jeke kásipkerler arasynda óz isterin dóńgeletip áketkenderi joq emes. 250 orynǵa arnalǵan eki qabatty mektep úıinde 72 shákirttiń oqyp jatqandaryna shúkirshilik etedi. Kóńilderine demeýi–osy. Oqýshylardyń jetispeýshiliginen bilim úıleri jabylyp, aýyldar tarap jatyr degen jaǵymsyz habardy estigen saıyn aýdan jaqqa qarap eleń ete qalady.

Gazet oqyrmandary aldynda sóz alǵan oblystyq máslıhattyń depýtaty, halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy jergilikti bólimshesiniń tóraǵasy Káribaı Musyrman jınalǵandarǵa aldymen elimizdiń ishki-syrtqy jaǵdaıyn baıandap berdi.

– Álemdi birneshe márte dúrliktirgen qarjylyq daǵdarys ózge elder sekildi Qazaqstandy da sharpyp, munaı baǵasynyń quldyraýy, kórshi Reseıge qarsy qoldanylyp jatqan sanksıalyq sharalar eleýli áser etip otyrǵanyn kóziqaraqty, qulaǵy túrik ózderińiz de ańǵaryp otyrǵan bolarsyzdar. Alaıda, ýaqyttyń kúrdeliligine qaramastan Elbasymyz jahandyq daǵdarysty eńserýdiń, áleýmettik mindettemelerdi múltiksiz oryndaýdyń, eń bastysy, halyqtyń turmys-tirshiligin aýyrlatpaýdyń baǵdarlamalaryn belgilep, Úkimet aldyna naqty mindetter júktedi. Teńgeniń erkin aınalymǵa jiberilýi jergilikti óndiristi órge bastyrý, shaǵyn jáne orta bıznesti ilgeriletý, syrtqy naryqqa sapaly taýarlar óndirý baǵytynda jasalyp jatqan tegeýrindi qadam ekenin basa aıtqym keledi. Táýelsizdiktiń alǵashqy kúninen respýblıka halqy arasyndaǵy birlikti, tatýlyqty, aýyzbirlikti basty murat etken Prezıdentimizdiń sarabdal saıasaty arqasynda talaı tyǵyryqtardan aman-esen ótkenimizge bárimiz kýámiz. «Budan jaman kúnimizde de toıǵa barǵanbyz» degendeı, jaǵdaıdyń túzelerine, keleshegimizdiń kemeldenerine seneıik! «Nurly Jol» Jańa Ekonomıkalyq Saıasaty, «100 naqty qadam» Ult jospary qaǵıdattarynyń júzege asyrylýy jaıly Otanymyzdyń bas gazeti – «Egemen Qazaqstan», oblystyq «Soltústik Qazaqstan» gazetteri júıeli túrde jazyp keledi. Bul basylymdar betterinde basqa ózekti taqyryptar men máseleler de jan-jaqty kórinis tapqan. Ulttyq gazet-jýrnaldardyń negizgi oqyrmany–sizdersizder. Sol sebepti baspasóz naýqany barysynda eldi mekenderdi aralaý dástúrin jalǵastyra otyryp, kópshiliktiń usynys-tilekteri men baǵaly usynystaryna nazar aýdarý qalam ıeleriniń paryzy bolyp tabylady. «Keńesip pishken ton kelte bolmas» degen.

Birinshi bolyp aýyldyń baıyrǵy turǵyny Aqmolda Janysov sóz alyp, bala-shaǵa nápaqasyn aıyryp otyrǵan mal baǵasynyń qunsyzdanyp bara jatqanyna alańdaýshylyq bildirdi. Onyń birden-bir sebepkeri– deldaldar. Júziktiń kózinen ótetin jylpos jigitter sıyrdy nebári 80-90 myń teńgege baǵalap, jumyrtqadan jún qyrqyp júr. Al, bazardaǵy et baǵasyna qarasań, aradaǵy aıyrma jer men kókteı. Aýyldyqtardy súlikshe soratyn osyndaı jónsiz­dikterge tıisti oryndar tyıym salǵany jón sekildi. Jaǵdaı osylaı sozyla berse, qoldaǵy bar maldyń pyshaqqa iligetin túri bar.

Oqyrmandarmen júzdesýde Dáýqarada 100 tútin ǵana qalsa, keńshardyń bólimshesi bolǵan kórshiles Birlestikte, kerisinshe, úılerdiń de, tar mekteptegi oqýshylardyń da, tórt túliktiń de sany kóbeıgeni aıtylyp, olardan kembiz be, nege úlgi almasqa degen namys otyn janıtyn jalyndy únder estilmeı qalmady. Táýelsizdiktiń eleń-alań shaǵynda Ózbekstannan atajurtqa qonys aýdarǵan Jańabaı Pirmanov Shalqar kóliniń jaǵasynda jylqy, qoı, sıyr, túıege deıin ósiredi. Ondaǵan otbasynyń kóship kelýine uıytqy boldy. İsker azamattyń jasampazdyq isteri men tájirıbesi «Egemen Qazaqstan», «Soltústik Qazaqstan» basylymdary betinde jazyldy. Muǵalim Amantaı Serdalın elektr shamdary ornatylmaǵandyqtan tún qarańǵylyǵynda kóshelermen júrý múmkin emestigin, jastar bos ýaqyttaryn mazmundy ótkizetin orynnan qıyndyq kórip otyrǵanyn qynjyla aıtty. Eski klýb erterekte órtenip ketken. Al, ıesiz qalǵan asqanany qalpyna keltirýge eshkimniń júregi daýalamaıtyn kórinedi. Aýyldyqtardyń jer úlesterin paıdalanyp otyrǵan «Jarqyn SK» JSHS de kómekke asyǵar emes. Aýylǵa jaqyndaý tusta aǵyn sý kólshikke aınalyp, greıder joldyń opyrylyp ketýi ábden múmkin ekeni alǵa tartyldy.

Bedeldi ustazdardyń biri Qasym Nurǵalıev ulttyq basylymdardyń basylý sapasy, máselelerdi qamtý aýqymdylyǵy jaǵynan ýaqyt úrdisinen qalmaıtynyn, qoǵamdyq pikir qalyptastyrýdyń bıik minberine aınalǵanyn aıta kelip, poshta tasymalyn shırata túsý kerek degen usynys tastady. Qolymyzdan keletin isterge ózimiz bilek sybana atsalyssaq, aldymen jastarǵa úlgi bolar edi. Kóshelerdi, aýlalardy taza ustaý úshin joǵarynyń buıryǵyn kútýimiz kerek degen ashshy bolsa da shymbaıǵa batatyn ýáji talaılardy oılandyrǵan tárizdi. Aqsaqaldyń aıtýynsha, jýyrda osy aýylǵa aýdan ákimi Aǵzam Tastemirov arnaıy kelip, birqatar problemalardy qolma-qol sheship beripti.

Ǵabıt Muqajanov «Jarqyn» seriktestiginiń egis alqaptaryna jaıylǵan bıeler jappaı qulyn tas­tady. Odan tıisti oryndar qulaǵdar bolǵanymen, esh shara qoldanbaı keledi. Tym bolmasa sebebi anyqtalsa deımin. Meniń jeke pikirim boıynsha, mıneraldy tyńaıtqyshtar shamadan tys sińirilgen sıaqty dese, mektep dırektory Aldan Núrpeıisov kelesi jyly da ulttyq basylymdardyń oqyrmandar qatary kemimeıtinine sendirdi. «Sybaǵa», «Altyn asyq», «Qulan», taǵy basqa aýyl ómirine tikeleı qatysty baǵdarlamalar jaıly jan-jaqty aqparat alatyndaryn, ulttyq tarıhqa, memlekettik oı-sanaǵa qatysty máselelerge de jıi qalam tartylatynyn, keı adamdar kásipkerlik isti qalaı bas­taýdy bilmegendikten qulshyna qoımaıtyndaryn, sondyqtan jańa aıdar ashylyp, júıeli kórsetilse degen tilekterin jetkizdi.

Kezdesýge qatysýshylar Dáýqara orta mektebine Alashqa aty máshhúr Orynbaı Bertaǵyulynyń esimin berý týraly ýaǵdalasty.

Balýannyń «bas aýrýy»

Shal aqyn aýdany Balýan aýyly turǵyndarymen uıymdastyrylǵan oqyrmandarmen júzdesý de problemalyq máselelerdiń alǵa tartylýymen este qaldy.

Oblys ortalyǵynan shalǵaı jatqan eldi meken tabysy kól-kósir keńshardyń beldi bólimsheleriniń biri bolyp, bertinge deıin 100-den asa úıdiń qatary seldiremeı kelgen. Esimi elimizge tanymal ustaz, aqyn, jazýshy Seıten Saýytbekov, belgili qalamgerler Jarasbaı Súleımenov, Toqtar Zikirın – osy aýyldyń týmalary. Ókinishke qaraı, táýelsizdik jyldarynda ártúrli sebeptermen jóni túzý basshyǵa jarymaı, basyndaǵy baǵy ushqan aýdanmen birge bul aýyldyń da irgesi sógilip, búginde 38-aq shańyraq qalǵan. Soǵan oraı Seıten aǵamyzdyń esimi berilgen bilim ordasy amalsyz negizgi mektepke aınaldyrylǵan. Kezdesý barysynda oblystyq máslıhattyń depýtaty Káribaı Musyrman qazaq baspasóziniń qarashańyraǵy – «Egemen Qazaqstannyń», ile-shala «Soltústik Qazaqstan» gazetteriniń 95 jyldyq mereıtoılary laıyqty jetistiktermen atap ótilgenin, orystildi basylymdarǵa qaraǵanda tıraj jaǵynan ozyp turǵanyn, jyl ótken saıyn oqyrmandar qatary qalyńdap kele jatqanyn, munyń ózi ulttyq rýhtyń oıanýymen, qazaqsha gazet-jýrnaldarǵa degen qyzyǵýshylyqtyń arta túskenimen baılanystyrdy. Ol oqyrmandardy ashyq suhbatqa shaqyryp, ózderin tolǵandyratyn máseleler jaıly búkpesiz aıtýlaryn surady. Al balýandyqtardyń kókeılerinde júrgen túıtkildi jaılar az bolmaı shyqty.

Jekeshelendirý jańa bastalǵan kezde Jarasbaı aǵamyzdyń keńshardan bólinip shyǵyp, jeke kooperatıv qurý jaıly aıtqan usynysyn der kezinde tyńdaǵanymyzda jaǵdaıymyz basqasha bolatyn ba edi? Átteń, qolymyzdy mezgilinen kesh sermep, aqyry ortaq menshiktegi mal-múlik túgil enshimizdegi jerimizden de aıyrylyp qaldyq, dedi mektep dırektory Torǵyn Abdrahmanova. Sóıtse, áldekimderdiń aıla-sharǵysymen qoldan-qolǵa ótip ketken 4400 gektar jerge qazir kórshiles Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdannyń «Alma» fermerlik sharýashylyǵy ıelik etedi. Kóktemgi egis pen kúzgi oraq kezinde ǵana tóbe kórsetetin seriktestik basshysyna balýandyqtar ókpeli. Ózderine tıesili jerlerin zańdy jolmen qaıtaryp alýǵa qansha árekettense de, tegeýrindi qarsylyqqa kezdesip keledi. Jaqynda aýylǵa aýdannyń jańadan taǵaıyndalǵan ákimi Erbol Saǵdıev kelip, turǵyndardyń muń-muqtajdaryn tyńdaǵannan keıin «Jerlerińizdi paıdalanyp otyrǵan fermerdiń ústinen aýyzsha aıtqan aryzdaryńyzdy qaǵazǵa túsirip, qoldaryńyzdy qoıyp berińizder. Sonda ǵana ony zańdy qujat retinde qarastyrýǵa bolady», degen eken. Mundaı sózdi balýandyqtarǵa osydan birer jyl buryn halyq qalaýlysy da aıtqan edi. Alaıda, eshqaısysy aryz jazý jaýapkershiligin óz moınyna alǵysy kelmeıtin syńaıly. Al «Almanyń» basshylyǵy jer úlesteri úshin kúzde 1-2 qaptan un berýmen ǵana shekteletin kórinedi.

Aýyl turǵyny Qaırat Tánibaev syrttan kelip mal saý­dalaýshylar iri sıyrdy nebári 100 myń teńgege baǵalaıtynyn, al Balýandaǵy 20 shaqty úıden sút satyp alatyn Sergeevka sút zaýytynyń ókilderi birjarym aıdan beri ótkizilgen ónimniń aqysyn tólemeı otyrǵandyǵyn nazalana jetkizdi. Ol ózi ǵana 1,5 tonna óniminiń aqysyn ala almaǵandyqtan, atalmysh kásiporynǵa sút tapsyrýdy doǵarypty. Shaǵym aýdan basshysyna jetkennen keıin óz ortalarynan sút jınap, ótkizýmen aınalysatyn bir adam shyǵarý qajettigi jóninde keńes bergen. Osyndaıda alysqa barmaı-aq Sosıal aýylynyń bir azamaty óz aýyldastarynan mal ónimderin jınap alyp, ótkizýdi turaqty tabys kózine aınaldyryp júrgendeı nege is-áreket etpeske degen zańdy suraq týady. «Alma pis, aýyzǵa tústiń» kerimen otyra berse, turmystyń ońalmasy anyq.

T.Abdrahmanova aýylda jeke kásippen aınalysyp otyrǵan eshkim joqtyǵyn aıta kelip, «Aýdan ortalyǵyna barǵan saıyn aýyldastarymnyń suraýymen 30-40 bólke nan satyp ákelip berip júrmin. Naýbaıhana, dúken ashý jaıly talaı ret aıtylǵanymen, qulshynys tanytýshylar ázirge tabylmaı tur», dep qynjylys bildirdi. Onyń sózine qaraǵanda, endigi bar úmit – Petropavl qalasynan byltyr kóship kelgen Jánibek Isenovte. Ol jaqynda «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy-2020» baǵdarlamasy boıynsha beriletin jeńildikti nesıe arqyly iri qara satyp alýǵa ótinish beripti. Zaıyby Saıa Óksikbaeva «Dıplommen – aýylǵa!» jobasy aıasynda mektep dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary bolyp jumysqa ornalasqan. Jas otbasylar memleket bergen qarjyǵa aýyldaǵy bos turǵan bir úıdi satyp alypty. Mine, «qoly qımyldaǵannyń aýzy qımyldaıdy» degenniń jarqyn bir úlgisi osy! Joǵaryǵa alaqan jaıa bergenshe memleket jasap jatqan múmkindikter men jeńildikterdi qalt jibermegenniń aty ozary anyq.

– Aýylymyzda áli 10 shaqty úı buzylmaı bos tur. Basqa jaqtan kóship keletin aǵaıyndardy jiberýge járdemdesseńizder, qushaǵymyzdy jaıa qarsy alar edik, – dep zeınetker Esken Meńdibaev kókeıinde maza bermeı júrgen armanyn qulaqqaǵys etti.

Balýan – bolashaǵy bar aýyl. Óıtkeni, shaǵyn eldi mekende kópbalaly jas analar sany az emes. Olardyń 5-ýi keıingi jyldary oblystyq búdjet esebinen qarjylandyrylǵan «Urpaq qory» baǵdarlamasy boıynsha balalaryna arnaıy depozıt ashypty. Tórtinshi sábıin dúnıege ákelse de, qarjy jetpegendikten, kóp uzamaı jabylyp qalǵan baǵdarlamaǵa úlgermeı, renjip qalǵan analar da bar aralarynda. Eldi mekenniń irgesi sógilýiniń basty sebepteriniń biri – joldyń nasharlyǵy. Semıpolka aýyldyq okrýginen aýdan, oblys ortalyqtaryna qatynaý qıyn. Máselen, aýylǵa byltyr ǵana kóship kelgen Isenovter otbasy jeltoqsan aıynyń sońǵy kúninde Semıpolka aýylynan Balýanǵa shyǵatyn joldy qalyń jaýǵan qar basyp qalǵandyqtan, Jańa jyl meıramyn jol ústinde qarsy alýǵa májbúr bolǵan. «Týǵan aýylym!» dep atajurtyna oralǵan jastardyń sondaǵy kóńil-kúıleri aıtpasa da túsinikti. «Jol azabyn júrgen biler» demekshi, bıyl da qar basyp qalǵan jol mashaqatyn talaı kóripti. Jabyla kúrekpen tazalaǵan kúnderi de kezdesken. Osylaısha mashaqat shegip, unjyrǵalary túsip júrgen aýyl azamattarynyń «shabadandyq» kóńil-kúılerin aýdannyń jańa ákimi Erbol Saǵdıev bir kóterip tastapty. Ol jergilikti bılik tizginin qolyna alysymen sharýashylyq qurylymdaryn aýdannyń ishki joldaryn qalpyna keltirýge jumyldyrǵan. Osylaısha Balýanǵa baratyn jol da birshama túzelip qalypty. Aýdan basshysy aýyl turǵyndarymen ótkizgen kezdesýinde aldaǵy qysta jol azabyn kórmeıtindikterine sendiripti. Buǵan qosa, aýyldaǵy birneshe jyldan beri jóndeý kórmeı jatqan sý qubyryn jóndetip beripti. Osyndaıda «bári de basshyǵa baılanysty» degen qaǵıdanyń durystyǵyna kóz jetkizgendeı bolasyń.

Kezdesýge qatysqandar ulttyq basylymdarǵa bir kisideı jazylamyz degen berik ýádemen tarasty.

"Qamshy"silteıdi

Derekkóz: "Egemen Qazaqstan"