Qazaqstan Respýblıkasy­nyń Tuńǵysh Prezıdenti – El­basy kitaphanasynda Qazirgi za­man­daǵy halyqaralyq qaýip­sizdiktiń ózekti máse­leleri taqy­rybynda jıyn uıym­­das­tyrylyp, onda Reseı­diń Halyqaralyq zertteý­ler ǵylymı ortalyǵy (PIR-ortalyq) daıarlaǵan ıadro­lyq qaýipsizdik jáne kı­ber­qaýip­sizdik máseleleri boı­yn­sha saraptamalyq baıanda­malardyń tusaýkeseri ótti.

Jıyndy ashqan atalǵan kitaphana dırektorynyń orynbasary Tımýr Shaımergenov ıadrolyq qaýipsizdik jáne kıber-qaýipsizdik máseleleri qazirgi tańda álemdik qoǵamdastyqtyń kún tártibinde turǵandyǵymen ózekti ekenin atap óte kele, jıynda osy jaıynda mańyzdy oı-pikirler ortaǵa salynatynyn jetkizdi. Qazaqstan Prezıdenti Keńsesi bastyǵynyń orynbasary Baqytjan Temirbolat ıadrolyq qarýsyzdaný jáne kıberqaýipsizdik máseleleri Qazaqstan úshin óte mańyzdy ekenin jetkizdi.

«Bul konferensıa BUU Bas Assambleıasynyń 70-shi sesıasynan keıin ótkizilip otyrýymen de aıryqsha. Onda Elbasy Nursultan Nazarbaev ıadrolyq qarýdy taratpaý máselesi tóńireginde birqatar jańa bastama kótergen bolatyn. Solardyń bastysy – BUU-nyń Iadrolyq qarýdan azat álemge qol jetkizý jónindegi jalpyǵa ortaq deklarasıasyn qabyldaý. Demek, osyndaı sıpattaǵy konferensıalardyń Qazaqstanda ótkizilýi tańǵa­lar­lyq jaǵdaı emes. Sebebi, sizder qazaq jerinde 40 jylǵa jýyq ýaqyt boıy ıadrolyq synaqtar júzege asyrylǵanyn bilesizder. Semeı ıadrolyq polıgony 18,5 myń sharshy shaqyrym aýmaqty alyp jatty. Birinshi synaq 1949 jyldyń 29 tamyzynda júzege asyryldy. 1953 jyldyń 12 ta­myzynda polıgonda alǵashqy termoıadrolyq qurylǵy iske qosyldy. Semeı polıgonynda 1949-1989 jyldar aralyǵynda 468 ıadrolyq jarylys jasaldy. Adamzat úshin ıadrolyq qarýdyń qandaı qaýip tóndiretinin osydan da ańǵarýǵa bolady. Alaıda, ıadrolyq polıgon Qazaqstan Prezıdentiniń bastamasymen jabyldy. Budan keıingi jyldary Elbasy qanshama bastama kóterdi.

Máselen, Elbasynyń bas­tamasymen Ortalyq Azıany ıadrolyq qarýdan azat aımaq jasaý týraly kelisimge qol qoıyldy. Almaty qala­syn­da Irannyń ıadrolyq baǵ­dar­lamasy jónindegi kelissózder júrgizildi. Munyń barlyǵy úlken jáne mańyzdy qadam», – dedi B. Temirbolat.

Reseıdiń PIR-ortaly­ǵy­nyń dırektory Albert Zýl­harıev 1994 jyly qurylǵan ortalyq búginde halyqaralyq qaýipsizdik, ıadrolyq qarýdy taratpaý jáne qarýsyzdaný salasynda jumys isteıtin úkimettik emes uıym bolyp sanalatynyn jetkizdi. «PIR-ortalyǵynyń negizgi ǵylymı-zertteý baǵ­dar­lamasy – ıadrolyq qarýdy taratpaý baǵdarlamasy. Ortalyq bul baǵdarlama aıa­synda birqatar ǵylymı-qol­danbaly jobalardy júzege asyrýda. Máselen, Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasynyń damý jaǵdaıy, Taıaý Shyǵysta atom energetıkasynyń damý bolashaǵy syndy máseleler zerttelip jatyr. Sońǵy jyldary ortalyqtyń basqa da jobalary jalǵasyn tabýda. Solardyń ishinde halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdik pen ınternettiń jahandyq deńgeıde basqarylýyna arnalǵan jobada bar», – dedi óz sózinde A.Zýlharıev.

Jıyn barysynda PIR-ortalyǵynyń «Internettiń ja­handyq deńgeıde bas­­qarylýy jáne ha­lyq­ara­lyq aqparattyq qaý­ips­iz­dik» baǵ­darlamasynyń úıles­tirý­shisi Aleksandra Kýlıkova «Aqparattyq-kommý­nı­ka­sıa­lyq tehnologıalar­dy qol­daný aıasyndaǵy qaýip­sizdik má­seleleri: álemdik qoǵam­das­tyqtyń aldynda tur­ǵan qaýip-qaterler» taqyry­bynda baıandama jasady. Onyń aıtýyn­sha, qazirgi tańda ın­ter­nettiń jahandyq deńgeı­de bas­qarylýy, adam quqy­ǵyn qorǵaý salasyndaǵy mem­le­ke­ttik jáne korporatıvti saıa­sat, kıberkeńistiktegi derbes de­rekterdi qorǵaý óte ózekti má­se­leler bolyp otyr­ǵanyn, son­dyqtan bul oraı­da, halyq­aralyq kıberstra­tegıa­lyq bas­tamalar durys jolǵa qoıy­lýy qajettigin jetkizdi.

Al PIR-ortalyǵynyń «Reseı jáne ıadrolyq qarýdy ta­ratpaý» baǵdarlamasynyń úı­lestirýshisi Andreı Bak­lıskıı atom salasynyń damý problemalary jáne ıadrolyq qarýdy taratpaý tóńireginde óziniń oı-paıymymen bólisti. «Jalpy alǵanda, ıadrolyq qarýdy taratpaý baǵytyndaǵy rejim tetigi iske qosylyp tur. Alaıda, eshkim buǵan kepildik bere almaıdy. Iaǵnı, bul – eger, bir memleket ıadrolyq qarýdy qoldanbasa, ony basqa elder de qoldanbaıdy degen sóz emes. Sondyqtan, qazirgi ýaqytta atomdyq qaýipsizdik máselesi túbegeıli jańa tásilderdi qajet etedi», – dedi A.Baklıskıı.

Derekkóz: Egemen Qazaqstan