Taraz qalasyna jaqyn jatqan Jambyl aýdanynda «Amangeldi» óndiristik kooperatıvi bar. Bul oblystaǵy eń irgeli sharýashylyqtardyń biri. Kooperatıv tóraǵasy Qasymhan Qanaev bıyl 70 gektar jerge tamshylatyp sýarý ádisimen pıaz ektik deıdi. Kóktemgi qarbalas kezinde egistikke qolmen aryq qazyp jatsaq, Qytaı elinen kelgen mamandar «Ne istep jatyrsyńdar?» dep tańǵalady. «Aryq qazyp jatyrmyz» dedik. Sóıtsek qytaılar «Biz mundaı aryqty bala kezimizde kórgenbiz. Atalarymyzdyń osylaı jer qazyp jatatyny emis-emis esimizde qalypty. Al, qazir bizdiń elde mundaı aryq qazbaıdy. Barlyq egis tamshylatyp sýarylady», dep qazylǵan aryqqa qarap ań-tań bolady. Shynymdy aıtaıyn, qytaılardyń myna áńgimesine endi biz tańǵaldyq. Aryq-atyzy joq egis alqabyn kóz aldyńyzǵa elestete alasyz ba? Joq. Biraq qytaılardyń aıtyp turǵany ras edi.
Iá, shynynda, tirshiligi qym-qýyt Qytaı elinen bizdiń úırenerimiz, alarymyz kóp. Aspanasty eliniń jeri de, tirligi de alyp, orasan. Jaqynda ǵana ǵalamtor betinde Qytaı jerin spýtnıkten túsirgen sýretter jarıalandy. Jazyq jeri túgili taý basyndaǵy ashyq alańqaılardy da ıgerip, kádege jaratyp otyrǵan kórshi eldiń jeri jap-jasyl. Barlyq tusyna sý jetken. Árıne, munyń bári sol tamshylatyp sýarý júıesiniń arqasynda ekeni anyq.
Sodan bolar, sońǵy jyldary bizdiń elde de tamshylatyp sýarý júıesine degen qyzyǵýshylyq artyp keledi. Bul iske degen qyzyǵýshylyqty qyrǵyz elinen keletin aryqtaǵy sýdyń naýqan kezinde múldem azaıyp qalatyny da jedeldetip otyrǵany belgili. Jyl saıyn eginnen mol ónim bola ma, joq pa degen máseleni qashanǵy kórshi elden keletin aryqtaǵy sý sheshe beredi?! Árıne, jergilikti ákimdik qyrǵyz aǵaıyndarmen tyǵyz qarym-qatynas jasap, aǵyn sý máselesin birlesip sheship, dıqandarǵa qoldan kelgenshe kómek jasaýda. Áıtse de keı jyldary ózenniń basynda otyrǵan qyrǵyzdardyń ózderi de aǵyn sýǵa jarymaı qalatyny jasyryn emes.
Mamandar eseptep shyǵypty, mysalǵa, siz 1 gektar jerge júgeri egip, tamshylatyp sýarý júıesin engizseńiz, keminde 450-500 myń teńgeniń kóleminde tabys tabýǵa bolady. Qondyrǵylar men qurylǵylar, sýsorǵyshtar júıesin ornatýǵa jumsalǵan shyǵyndy bir jylda ótep tastaısyz. Baızaq aýdanyndaǵy Sharıpov sharýa qojalyǵy 5200 gektarǵa kókónis egip, sonyń 503 gektaryna tamshylatyp sýarý júıesin engizipti. Sonyń arqasynda gektarynan 100 tonnadan pıaz alyp otyr. Eskikóz mamandardan suradyq, Keńes Odaǵynyń kezinde pıaz egýshiler eń myqtaǵanda 35-50 tonnadan ónim alǵan eken. Jańa júıeniń taǵy bir tıimdi tusy – elektr energıasyn, sýdy jáne tyńaıtqyshty únemdeýge múmkindik beredi. Maqala basynda áńgime bolǵan «Amangeldi» ÓK de osyndaı jolmen mol tabysqa kenelip otyr.
Dál osy Baızaq aýdanyndaǵy «Nıet» sharýa qojalyǵy 5 gektar jerge qarqyndy alma baǵyn egipti. Bul baýdyń ereksheligi – 3 jylda ónim berýge jaraıdy. Ár gektarda 3750 túp bar. Gektaryna 14 tonnadan ónim alynady. 5 gektarǵa qojalyq ıesi barlyǵy 44 mln. teńge jumsapty. Onyń 30 paıyzy jergilikti «Taraz» áleýmettik kásipkerlik korporasıasy arqyly qarjylandyrylǵan. Úshinshi jyly máýeli baq 28-30 tonna ónim berse, ýaqyt óte kele tipten mol salyp, ónim kólemi ulǵaıa beredi.
Jalpy alǵanda, ótken jyly «QazAgro» AQ Jambyl oblysyndaǵy enshiles mekemeleri arqyly jalpy 8 mlrd. 949 mln. 500 myń. teńge quraıtyn ınvestısıalyq qarjy ıgergen bolsa, bıylǵy jyldyń alty aıynda bul kórsetkish 4 mlrd. 517 mln. teńge qurapty.
– Qordaı aýdany boıynsha tamshylatyp sýarý júıesi 4400 gektarǵa, Shý aýdany boıynsha 1610, Baızaqta – 700, Jambyl aýdanynda – 618,7, Merkide 357 gektarǵa ornatyldy. Bıyl sý únemdeý tehnologıasyn 190 gektarǵa engizýge «Orazbaı», «Talap», «Nıet» sharýa qojalyqtary jalpy quny 113,0 mln. teńge quraıtyn 3 jobany iske asyrdy. Jambyl aýdanynda «Azamat» sharýa qojalyǵy jalpy quny 137,2 mln. teńge quraıtyn 1 ga jerge óndiristik baǵyttaǵy jylyjaı kesheni qurylysyn iske qosý boıynsha jumystar júrgizýde. Merki aýdanynda «Aqaral» ÓK 46,1 ga jerge qarqyndy alma baǵyn jáne júzimdik otyrǵyzý jobasyn qolǵa aldy. Joba quny 34,0 mln. teńgeni quraıdy, – deıdi Jambyl oblystyq aýylsharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy Nurjan Nurjigitov.
Jalpy alǵanda, ótken jyly Jambyl oblysynda sý únemdeý tehnologıasy 5 myń gektarǵa ornatyldy. Al, bıylǵy jospar 7 myń gektar edi, tynymsyz eńbektiń nátıjesinde 8,1 myń gektarǵa ornatyldy. Endi kelesi jyly bul kórsetkishti 12 myń gektarǵa jetkizý josparlanyp otyr. Árıne, Qytaı sharýalary sıaqty ál-ázirge aryq-atyzymyzdy jaýyp tastaı almaımyz. Kóp sharýalardyń tabysy osy aryqqa baılanyp tur. Áıtse de jambyldyq dıqandardyń jańa tehnologıaǵa degen yqylas-yntasy erekshe ekenin aıta ketý kerek.
Derekkóz: Egemen Qazaqstan
