«Jetisý – jer jánnaty». Bul tegin aıtylmaǵan teńeý. Birde Aqtóbe oblysynyń ákimi Berdibek Saparbaev Jetisý óńirine kelgen sońǵy saparynda oblys ortalyǵynyń kún sanap kórkeıip kele jatqany týraly «Mundaı qarqyndy qurylystyń júrýi – Taldyqorǵannyń tarıhynda bolmaǵan» dep tańdanysyn jasyrmaǵan. Aıtsa aıtqandaı-aq. Shaharymyz kún sanap kórkeıip, gúldenip keledi. Baspanaǵa muqtaj adamdardyń jyl saıyn sany kemip otyr. Bıylǵy jyly 698 otbasy baspanaly bolady dep kútilýde. Qazirde onyń 178-i qonys toıyn toılap úlgerdi. Bolashaqta Taldyqorǵan qalasynda jańa drama teatry, Saltanat saraıy boı kóteredi. Qazirgi kúni onyń ınjenerlik júıesi tartylýda.
Munarasy kók tiregen
Taldyqorǵandaǵy eń kórikti orynnyń biri – kógaldaǵy hokeı alańy. Bul respýblıkada tuńǵysh ret Jetisý jerinde oryn tepken sporttyq «Tamyry dúr shahardyń búlkildeıdi»nysan. Ol byltyrǵy jyly hokeıshiler men hokeı jankúıerlerine esigin aıqara ashqan bolatyn. Qalanyń shyǵys jaǵynda 3 gektar aýmaqty alyp jatqan alańda 1140 adam bir mezette hokeı oıynyn tamashalaı alady. Alańǵa tóselgen kógal Golandıadan arnaıy ákelingen. Jalpy, Almaty oblysynda sportqa qoldaý zor. Tek sońǵy úsh jyldyń ishinde oblys boıynsha 32 sporttyq nysan qoldanysqa berilgen. Munyń ózi Elbasynyń buqaralyq sportty damytý talabyn oryndaýda oblystaǵy atqaminerlerdiń tıanaqty tirligin kórsetse kerek. Dál osy alańnyń irgesinde tórt joldyń túıisken Erkin aınalma joly ornalasqan. Munda Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan 40 metr bolatyn sáýlettik kompozısıa boı kóterýde. Konstrýksıa birneshe kompozısıadan turady. Iaǵnı qyryq metr bıiktiktegi munarany aınala on eki stella qorshap turady, ortasyndaǵy stella túsi ártúrli sıpatta ózgerip otyrady. Sondyqtan, onda arnaıy jaryq dıodty júıe ornatylmaq. Sondaı-aq konstrýksıaǵa sý burqaq ornatylyp, ol 550 baǵytta sý búrkip turady dep josparlanǵan.
Qarataldyń boıynda...
Erkin aınalma jolynan shahardyń ortalyǵyna qaraı tartsańyz, arqyrap aǵyp jatqan Qaratal ózenine, onyń jaǵalaýyna kózińiz túsedi. Abattandyrý jumysy bul jerde de qarqyndy júrgizilip jatyr. Josparlanǵan aımaqqa aǵashtyń túr-túri otyrǵyzylyp, shahardyń shyraıy kiretin kún de alys emes. Taldyqorǵandyqtardyń ózen boıyn jaǵalaı júrip serýendeıtin, sergıtin súıikti ornynyń biri – Qaratal ózeniniń jaǵasy bolmaq. Bul qala jastary úshin romantıkalyq oryn bolsa, úlkender úshin taza aýada, ózen jaǵasynda boı sergitýge taptyrmaıtyn nysan bolmaq.
Aqyndar aleıasynda
«Tamyry dúr shahardyń búlkildeıdi»«Jastar» mádenı demalys saıabaǵy – bolashaqta jastar bas qosatyn mádenı orynnyń biri bolmaq. Qazirgi kezde qurylysy qyzý júrip jatqan bul nysanda aqyndar aleıasy, arnaıy konserttik baǵdarlama ótetin sahna da qarastyrylǵan. Aqyndar aleıasyna kelip, óleń oqyp, jyr tyńdap, poezıa keshterin ótkizýge múmkindik jasalmaq. Bul Jetisý jeriniń rýhanı tirshiligi qyzatyn mekenge aınalady dep kútilýde. Saıabaq bastan-aıaq abattandyrylady, jaryqtandyrylady. Taldyqorǵan jastarynyń bas qosatyn rýhanı demalys saıabaǵy óz esigin ashatyn da ýaqyt alys emes. Jaqyn kúnderi ondaı qýanyshty jańalyqty da bólisemiz.
Shaǵynaýdannyń shyraıy kiredi
Taldyqorǵannyń kún saıyn kórkeıip, úlkeıip kele jatqanyn Batys shaǵynaýdanyndaǵy qurylystyń qym-qýyt tirliginen de baıqaýǵa bolady. Eki-úsh jyl buryn jazyq dala bolǵan bul jerde búginde kóp qabatty páter kóbeıip, myńdaǵan adam baspanaly boldy. Bıyl tek jas otbasylarǵa 128 páter kilti tabystaldy. Jyl sońyna deıin 10 kóp qabatty turǵyn úı baspanaǵa muqtaj jandarǵa berilmek. Bıyl oblys boıynsha 16 jańa mektep paıdalanýǵa berilgen bolsa, sonyń biri – Taldyqorǵan qalasyna qarasty Erkin aýylynda 300 oryndy mektepte mektepke deıingi shaǵyn ortalyq jumys isteıdi. Buryn Erkin aýylynyń qaradomalaqtary mektep bolmaǵandyqtan, Taldyqorǵanǵa sabylatyn bolsa, endi onyń da sheshimi tabyldy. Bolashaqta, Batys shaǵynaýdany adam tanymastaı ózgeredi. Óıtkeni, qazirdiń ózinde 320 oryndyq balabaqsha, tórt juldyzdy qonaqúı jáne oqýshylar saraıy salynyp jatyr. Kelesi jyldan bastap 500 oryndy drama teatrynyń, 2.0 gektar aýmaqty alyp jatqan kórme pavılony men «Saltanat» neke qıý saraıy, zamanaýı medısınalyq ortalyqtyń qurylysy bastalady.
Qoqys ta kádege jarady
Sońǵy kezderi qalanyń aımaǵynda óńdeletin jáne óńdelmeıtin qoqysty bólip salatyn eki qaltaly jańa qoqys jáshigi ornatylǵan. Jáshiktiń bir jaq qaltashasyna óńdelmeıtin qoqysty tastaıtyn bolsa, ekinshi jaǵyna óńdeýge jaramdy qoqys salynady. Jáshik tolǵan kezde ony birden arnaıy kólik alyp, árqaısysyn arnaıy qobdıshaǵa salyp alyp, qoqys óńdeıtin zaýytqa tapsyrady da, óńdelmeıtinin qoqys alańyna tastaıdy. Qazirgi kezde qalada 180 qoqys jáshigi ornatylǵan bolsa, ony tasıtyn óz elimizde qurastyrylǵan Hyundai qoqys kóliginiń úsh danasy satyp alynǵan. Onyń árqaısysy 10 mıllıon teńge turady. Bul otandyq ónimdi qoldaýdyń taǵy bir mysaly. Janar-jaǵarmaıdyń shyǵynyn jáne jumysshylardyń jalaqysyna jumsalatyn qarajatty óteımiz. Bul bir jaǵynan otandyq óndiristi qoldaý.
Qalanyń mańdaıshasy...
Taldyqorǵan qalasynyń «qaqpasy» Almaty-Óskemen tasjolynyń boıynda ornalasqandyqtan, onda kelip-ketýshiler de kóp bolary sózsiz. Shaharǵa kirip kelgen jolaýshyǵa alǵashqy áser beretin de qalanyń kireberisi, mańdaıshasy. Osyny eskergen óńir basshysy qalaǵa kireberisti jańartýdy da josparlap qoıǵan. Áýeli, respýblıkalyq mańyzy bar bul joldyń jıegin abattandyrýdy, kógaldandyrýdy qolǵa almaq. Sodan keıin Taldyqorǵanǵa kireberis mańdaıshasy da ózgertiledi. Joldyń eki betine «Jetisý» jáne «Taldyqorǵan» dep jazylady dep josparlanǵan. Endi, birneshe jylda Taldyqorǵan qalasy sáýleti men sáni kelisken ádemi qalalardyń birine aınalady.
Sondaı-aq qalada jańa ashylǵan aýdandar men jańa úlken ǵımarattardy sý, jylý, elektr energıasymen qamtamasyz etý jospary da óz deńgeıinde júrip jatyr.
Taldyqorǵan qalasyna qarasty ǵımarattardy sýmen qamtýǵa 264832 myń teńge bólinip, ıgerilgen. Jylýmen qamtamasyz etýge 113788 myń teńge bólingen. Bul qarajat shyǵys shaǵynaýdanynyń qurylýyna jáne Taldyqorǵan qalasynyń jylý júıesine kúrdeli jóndeý júrgizýge jumsalǵan. Al Elektr energıasymen qamtamyz etý maqsatynda 757239 myń teńge ıgerilgen.
Jetisý óńiri arqyrap aqqan jeti ózenimen, ásem tabıǵatymen erekshelenedi. Osyndaı ásem tabıǵattyń arasynan oryn tepken Taldyqorǵan da kórikti bolmaýǵa haqy joq. Aqyn óleńderinde jazylǵandaı «Tamyry dúr shahardyń búlkildeıdi».
Áset Shaıahmetov,
Taldyqorǵan qalasy qurylys bóliminiń basshysy:
– Bıyl 1364 páterli 17 turǵyn úıdiń qurylysy júrip jatyr. Jyl sońyna deıin 698 páterli 13 turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý josparlanǵan. «Tamyry dúr shahardyń búlkildeıdi»Qazirde 178 páter qoldanysqa berildi. Sonymen qatar Taldyqorǵan qalasyndaǵy «Arman» zaýytynyń ǵımaratyn qaıta jabdyqtaý arqyly shaǵyn otbasylaryna arnalǵan 88 páterli kóp qabatty turǵyn úı boldyrý qurylysy júrilip jatyr. Ol úshin búdjetten 386,912 mıllıon teńge bólinip, qazirde onyń 163,963 mıllıon teńgesi ıgerildi.
160 myńnan astam halyq mekendep jatqan Taldyqorǵan qalasy kún ótken saıyn kórkeıip keledi. Halyqtyń bilim alýy, turǵyn úımen qamtylýy baǵytynda aýqymdy jumys atqarylýda. Qalanyń mádenı salasyn damytý maqsatynda Batys shaǵynaýdanynda «Etno-aýyl», «Jastarǵa qyzmet kórsetý ortalyǵynyń» qurylysy júrip jatyr. Elbasynyń jergilikti jerdiń orta bilim jáne mektepke deıingi bilimmen qamtý týraly tapsyrmasy boıynsha Erkin aýylynda 100 oryndy shaǵyn ortalyǵy bar 300 oryndy mektep ashylsa, 320 jáne 280 orynǵa laıyqtalǵan balabaqsha qoldanysqa berildi.
Derekkóz: "Jas qazaq"
