Fort-SHevchenko qalasyndaǵy orta mektepte bilim alǵan Ataǵozy Botaǵaraev 15 jasynda oqýdy támamdady. Birge oqyǵan synyptastary arman qýyp, Atyraý, Almaty qalalaryndaǵy joǵary oqý oryndaryna túsip jatqanda, onyń jasy jeke kýálik alýǵa jetpegendikten, aýylda qalyp qoıdy. Keıipkerimizdiń balalyq shaǵy el tarıhynyń aýyr kezeńimen tuspa-tus keldi. Qabyrǵasy qataıyp, buǵanasy bekimegen bozbala jumys isteýge, eńbektenýge talpyndy. Búginde jetpistiń qyrqasyna jaqyndaǵan Ataǵozy aǵa ótken kúnnen qalǵan estelikti eske túsirip, baıandap berdi.
Ataǵozy Botaǵaraev «Túbekte sol kezde jalǵyz zaýyt Baýtındegi keme jóndeıtin kásiporyn bolǵan edi. Basshylary da, jumysshylary da mamandyq alyp, oqyp-toqyǵandar. Mamandyǵym bolmasa da, sonda baryp jumys suraýǵa bekindim. Mektep bitirgendigimdi rastaıtyn atestatymdy kórsettim, basshylyq meniń jaqsy oqyǵanyma kóz jetkizip, jumysqa qabyldady. Zaýytta jumys istegen eki jyl ishinde temir jonatyn stanokta aldymen úırenýshi shákirt boldym, bilimimdi jetildirgen soń, razrád aldym. Sol jyldary jastardyń basym kópshiligi munaıshy bolýǵa bet burǵanda, men Almaty polıtehnıkalyq ınstıtýty energetıkalyq fakúltetiniń «qalalar men óndiris oryndaryn elektrmen jabdyqtaý» mamandyǵyna tańdaýym tústi. Ol kezde oqý júıesi boıynsha óndiristik jumysqa jiberetin. Men bir jyldan asa Rýdnyı qalasyndaǵy «Sokolov-Sarybaı» ken baıytý kombınatynda jumysqa turdym. 5 jyldyq oqýymdy oıdaǵydaı aıaqtap, dıplommen aýylǵa keldim». Keıipkerimiz odan ary áńgime jelisin eńbekke aralasqan kezeńge burdy.
Elge joǵary bilimdi maman bolyp oralǵan A.Botaǵaraev jastyq jigermen Baýtınde ornalasqan keme jóndeý zaýytyndaǵy jumysyn jalǵastyrdy. Jas mamannyń qarym-qabiletin baıqaǵan Atash kentindegi balyq-konservi kombınatynyń bas ınjeneri Lazyr Týmyshev Aqtaý qalasynda kóptegen zaýyt pen óndiris oryndary salynyp jatqanyn alǵa tartyp, mamandyǵyna saı jaqsy jumys tabýǵa jol nusqapty. Kórgeni kóp, kóńiline túıgeni mol azamattyń aqyl-keńesinen baǵyt alyp, talaptanǵan Ataǵozy Botaǵaraev 1969 jyldyń kúzinde qalaǵa kelip jumys izdeı bastady. Osy kezeńde qarapaıym jumysshydan úlken basshyǵa deıingi baspaldaqtarda bedeli bıiktep, laýazymy joǵarylap, qyzmette ósý múmkindigine jol ashyldy. Munaıshynyń mundaı tuǵyrǵa kóterilýine adal eńbekke umtyldyrǵan ynta-yqylasy, mindettelgen jumysty mejeli ýaqytynda oryndaý jaýapkershiligi jigerin janyp, senim bıigi alǵa jetelepti.
«Sol kezde strategıalyq mańyzy zor ýran óndirý, baıytý isimen shuǵyldanatyn Kaspıı taý ken-metallýrgıalyq kombınatyna (PGMK) sheber bolyp jumysqa turdym. Eki jyldan keıin «Ózenmunaı» munaı-gaz óndirisi basqarmasynyń elektr sehy bastyǵy qyzmetine shaqyrtý aldym. Onda Almaty, Ashhabad, Máskeýden kelgen jas energetık jigittermen qyzmet babynda aralas-quralas boldyq. 1971 jyly elimizde eń alǵashqy gaz óńdeıtin zaýyttyń irgetasy Ózende qalanyp, qurylysy bastaldy. Qazaq gaz óńdeý zaýyty bastapqy qurylǵan jyldarynda propan, býtan, ızobýtan, t.b. ónimderin aldyq. Mamandardyń basym kópshiligi Tatarstannan, Reseıden keldi. Otbasylyq jaǵdaıyma Qara altynnyń» tasqaıraǵy baılanysty zaýyttaǵy jumysymdy «Jetibaımunaı» munaı-gaz óndirisi basqarmasyna aýystyrýǵa týra keldi» degen bilikti mamannyń ken ornynda naǵyz qıyn shaqta «qara altyn» ıgerýge mańdaı teri sińgen eken.
Bul kezderi jer asty baılyǵyn barlaý, óndirý qarqyny tómendep, munaı nasospen alyndy. Jerdiń qysymyn ustap turý úshin sý jiberildi. Osy prosesti qalypty deńgeıde saqtaý úshin elektr kózi qajet boldy. Aqtaýdan tań sáride shyqqan jumys toby kúni boıy tynym tappastan eńbek etip, ýaqytpen sanaspaı, júktelgen jumysty tolyǵymen atqarǵannan keıin ǵana úıge qaıtýǵa bet alatyn. Ken ornynda munaı ónerkásibiniń turaqtalýy, órleý kezeńinde «qara altyn» ıgerýdiń tıimdi ádil-tásilin tájirıbege engizý kezinde óndiristiń basy-qasynda bolǵan Ataǵozy Botaǵaraev ótkenge sheginis jasap, munaıshylar moıymaı kótergen qıyndyqty áńgimeledi.
Ataǵozy Botaǵaraev «Túbekte «Qarajambasmunaı» ken orny ashylǵanda Krasnodarǵa qaraıtyn edi. Men basqarma bastyǵynyń orynbasary qyzmetine taǵaıyndaldym. Qarajambas munaıynyń quramy bólek bolatyn. «Qara altyndy» ıgerý ádisi jer astyna aýa, joǵary temperatýradaǵy jylý aıdaý arqyly júzege asatyn. Óndiris basynda jumysshylarǵa jaǵdaı qarastyrylmaǵan, jataqhana joq, oǵan qosa maman tapshylyǵy edáýir qıynshylyq ákeldi. Osy ken orny «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ quramyna kirgennen keıin bul qıyndyq birtindep sheshile bastady. Búginde alpaýyt aksıonerlik qoǵam elimizdegi jetekshi kompanıaǵa aınalyp, shetel naryǵyna shyqty. 1985 jyldyń basynda «Mańǵyshlaqmunaı» óndiristik birlestiginiń bas energetık qyzmetine keldim. 1987 jyly Qarajambas pen Qalamqasta qysta aýa raıy kúrt ózgerip, kerneýi 110 kV bolatyn magıstraldi elektr symyna muz qatyp qalǵanda sym úzilip, baǵana qulap, apatty jaǵdaı oryn aldy. Óndiris oryndarynda jumys toqtady. Máskeýden munaı ónerkásibi mınıstriniń orynbasarynyń jetekshiligimen arnaıy shtab qurylyp, jedel iske kiristi. Eki apta boıy jan-jaqtan kómek komanda kelip, barlyq kúsh jumyldyrylyp, jaǵdaıdy qalpyna keltirdik. Mine, munaıshy ómiriniń ótkelinde «qara altyn» ıgerýmen qatar osyndaı aýyrtpashylyq kezdeskende tosyrqap qalmaı, qıynshylyqqa tótep bere bilýi kerek», – deıdi mártebeli mamandyq ıesi.
Sırıa Arab respýblıkasyna jumysqa suranǵan A.Botaǵaraev sheteldik munaı kompanıasynda eki jyl jınaqtaǵan tájirıbesin, túıgenin el ıgiligine jaratty.
– 1986 jyly Qyzylorda oblysyndaǵy «Qumkól» ken ornyn ıgerý týraly KSRO Munaı óndirisi mınıstrliginiń buıryǵy shyqty. «Aqtóbemunaı» munaı birlestigi ken ornyna jaqyn bolǵanymen, bazasy áli talapqa saı jaraqtandyrylmaǵandyqtan, ken ornyn iske qosý jumysy «Mańǵyshlaqmunaı» óndiristik birlestigine senip tapsyryldy. Osy senimniń údesinen shyǵý maqsatynda 1996 jyly birlestik basshylary, bas maman Qyzylorda oblysyna keldik. Onda eshqandaı óndiris orny joq eken. Jalǵyz qamystan karton shyǵaratyn zaýyt bar. Ol da shıkizat jetispegendikten, toqtap qalǵan. «Qumkól» ken ornynyń aınalasynda 200 shaqyrymǵa deıin eldi meken joq. Ken ornyn iske qosý úshin joǵary kerneýli, qýaty mol elektr jelisi jáne transformator stansasyn salý kerek boldy. Ondaı toq kózi 290 shaqyrymda jatqan Jezqazǵanda boldy. Mańǵystaýdaǵy munaı ken oryndaryn ıgerý úshin terıtorıalyq óndiristik komplekske Máskeýde KPSS jáne Mınıstrler keńesiniń birlesken qaýlysy shyǵyp, ár mınıstrlikke qandaı jumysty atqaratyny jóninde sheshim shyqqan bolatyn. Al Qumkóldi ıgerýge joǵaryda aıtylǵandaı basshylyqqa alatyn qujat bolǵan joq. Kóp ýaqytqa deıin joǵarydaǵy basshylardyń qaısysyna barsaq ta, Qumkólge energıa berý máselesi sheshilmedi. Osy kúrmeýli másele týraly Qyzylorda oblysynyń basshysy Erkin Áýelbekov pen Qazaq KSR Mınıstrler keńesi tóraǵasynyń birinshi orynbasary Qadir Baıkenov habardar bolǵannan keıin oń sheshim tabýy úshin naqty tapsyrma berdi. Osy basshylardyń qoldaýymen, sheshimimen Jezqazǵannan Qumkólge deıin kerneýi 220 kV bolatyn elektr jelisi, úsh ortalyq stansa salynyp, ken ornyn elektr energıasymen jabdyqtaý máselesi tolyqtaı sheshildi. Maıtalman munaıshy, kóp jyldar Mańǵystaýda munaı óndirisin basqarǵan Murat Salamatov Qumkóldi basqarýymen, Qyzylorda oblysynyń basshysy Erkin Áýelbekovtiń qoldaýymen, tikeleı aralasýymen jáne «Mańǵyshlaqmunaı» óndiristik birlestigi bas mamandarynyń 4 jyl boıy tynymsyz eńbeginiń nátıjesinde 1990 jyldyń aıaǵynda «Qumkól» ken orny ashylyp, «qara altyn» ıgerile bastady. 1991 jyly óz aldyna derbes «Ońtústikmunaıgaz» munaı birlestigi bolyp otaý tigip, enshisi «Mańǵyshlaqmunaıdan» bólinip shyqty, – deıdi ken ornynyń ashylýyna atsalysqan aǵamyz.
Elbasy N.Nazarbaevtyń «Qazaqstan joly-2050: bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq» Joldaýynda munaı men gaz sektorynyń eksporttyq áleýetin saqtaı otyryp, óndirý men óńdeýdiń jańa tájirıbelerin engizýge basymdyq beriledi. Kezinde ekonomıka jaǵynan da, ekologıalyq turǵydan da tıimdi dep baǵalanǵan Mańǵystaý munaı óńdeý zaýytynyń qurylysy qarqynmen bastalyp, keıin turalap qaldy. Bul jyldary Mańǵystaý munaı óńdeý zaýytynyń dıreksıasynda bas energetık, dırektordyń orynbasary qyzmetin atqarǵan Ataǵozy Botaǵaraev sol kezdegi jaǵdaıdy bylaısha baǵamdady.
Ataǵozy «Atyraý, Pavlodar, Shymkent oblystaryndaǵydaı bizdiń ólkede de munaı óńdeý zaýyty iske qosylǵanda, elimizdi munaı ónimderimen tolyqtaı qamtamasyz etýge, janar-jaǵarmaı máselesin túbegeıli sheshýge múmkindik týar edi. Zaýyt qurylysyna qarjy quıatyn japondyq kompanıa bizdiń el úkimetinen salymyn qaıtarýǵa kepildik surady. Táýelsizdik alǵan jyldardan keıin eldiń turmysy táýir emes edi, toqyraý kezeńinde úkimet kepildik bere almady. Sondyqtan, zaýyt salynbaı, qurylysy turalap qaldy. 1945 jyly iske qosylǵan Atyraý munaı-gaz Qara altynnyń» tasqaıraǵy óńdeý zaýytynyń qural-jabdyqtary eskirip, munaı óńdeý qondyrǵylary tozyp, shyǵarylatyn ónimniń sapasy tómen bolǵandyqtan, qaıta jańǵyrtý qajet boldy. Qurylys jumysyn qaıta jandandyrý máselesimen aınalysatyn Aqtaýda birneshe partıalardan delegasıa qurylyp, Almatyǵa bardyq. 1994 jyly Joǵary keńestiń tóraǵasy Ábish Kekilbaev, vıse-prezıdent Erik Asanbaev, Premer-mınıstr Ákejan Qajygeldınmen keńestik. Biraq ol kisiler zaýyt salý máselesin sheshe almady. 1997 jyly zaýyt qurylysy tolyqtaı toqtady. Syrtqy ınfraqurylymnyń kóbi (asfált, elektr jelisi, tehnıkalyq qubyr, mehanıkalyq jóndeý sehy) salynyp bitken edi. Respýblıkalyq basylym betterinen osy zaýyt qurylysyn qaıta qolǵa alý, jalǵastyrý jóninde másele kóterilip, usynys aıtylyp júr. Menińshe, bul zaýytqa degen suranys ózektiligin joıǵan joq».
1997-2010 jyldary «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ bas energetık qyzmetin atqara júrip, jaýapkershilik júgin zeınet demalysyna shyqqansha bosańsytqan joq. Parasattylyq pen qaısarlyqtyń bıik ónegesin tanytyp, munaı-gaz ónerkásibiniń alǵa jyljýy, energetıka salasynyń damýy jolynda eline eseli eńbegi sińgen Ataǵozy Botaǵaraev qoǵamdyq jumystan da shet qalmady. «Jetibaımunaı» ken ornynda qyzmet etken jyldary joldastyq sot tóraǵasy boldy. Eńbek kezinde qandaı da bir kelispeýshilik týyndasa, qyzmetine nuqsan keltirmeı máseleniń oń sheshim alynýyna yqpal etti. «Mańǵyshlaqmunaı» óndiristik birlestiginde halyq baqylaýshysy tóraǵasy bolǵanda, mekeme basshylary, jumysshylar tarapynan tártip buzýshylyq baıqalsa, der kezinde retke keltirýge kiristi. 2000-2005 jyldary oblystyq máslıhat depýtaty bolyp saılanǵan Ataǵozy Botaǵarauly óndiris salasyndaǵy máselelerdiń tıimdi sheshilýine úles qosty.
Adal eńbektiń arqasynda el qurmetine bólengen maıtalman munaıshy eleýli eńbegi úshin oblys ákimdiginiń jáne munaı kompanıalarynyń Qurmet gramotalarymen, «Qazaqstan Táýelsizdigine-10 jyl» merekelik medalimen marapattaldy. 42 jyl otasqan jary Qansulý Botaǵaraeva 20 jyldan astam ýaqyt «OSK» JSHS oqý óndiristik kombınatynda dırektor, kadr bóliminiń basshysy qyzmetin atqardy. Eki ul, bir qyz súıip, laıyqty tálim-tárbıe berip ósirdi. Otbasynda meıirimdi de ónegeli áke, nemereleriniń qýanyshyna bólengen ulaǵatty ata. Ardaqty jannyń ǵıbratty ǵumyrynan tálim alǵan balalary áke jolyn tańdap, munaıshy mamandyǵyn aldy. Uldary Sáken men Qanat ınjener-munaıshy mamandyǵy boıynsha abyroımen eńbek etýde, qyzy Arý – dáriger.
Derekkóz: Jas qazaq gazeti
