Ulttyq bank búginnen bastap teńge baǵamyn burynǵy kórsetkishte ustap turýdan bas tartyp, teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamyn 185 teńge dep belgiledi. Sóıtip, Qazaqstan valútasy taǵy da aıaq astynan devalvasıaǵa ushyrady.
Qyzý talqylanyp jatqan osy máselege oraı sarapshylardyń pikirin bilgen edik.
Jangeldi Shymshyqov, Ekonomıka ınstıtýtynyń Astana qalalyq fılalynyń dırektory:
- Teńgeniń qunsyzdanýy – Ulttyq banktiń satqyndyǵy. Óıtkeni, osydan bir apta buryn Ulttyq bank tóraǵasy Kelimbetov jasaǵan málimdeme de «alańdaýǵa negiz joq» degenge saıatyn pikir aıtqan bolatyn. Biz bolsaq, alańdaýǵa negiz bar ekenin burynnan aıtyp kelemiz.
Teńgeniń qunsyzdanýy, birinshiden, bizdegi dollarǵa degen suranystyń óte joǵary bolýynan bolyp tur. Al, usynys az.
Usynys qaıdan keledi?
Dollardyń usynysy - Shetelge jumys istep jatqan, eksportqa ónim shyǵaratyn, negizinen shıkizat (munaı-gaz, túrli tústi metal, qara metal) óndiretin óndiris salalarynan keledi. Sol shıkizatty dollarǵa satamyz, dollar bizge kelip túsedi. Bul – valúta keletin negizgi kóz.
Suranysqa kelsek. Import, ıaǵnı, shetelden taýar satyp alý úshin bizge dollar kerek. Eger biz shetelden kóp taýar satyp alyp, syrtqa az taýar shyǵaratyn bolsaq, dollar jetpeıdi. Sóıtip, dollardyń jetispeýshiliginen dollar baǵasy kóteriledi.
Dollarǵa degen suranystyń artýynyń taǵy bir sebebi, urlyqshy, jymysqy bıznesmender de. Olar bar aqshalaryn shetelge salmaqshy. Mine, solarǵa dollar kerek. Olar satyp alady da, ony shetelge aýdarady. Óıtkeni olardyń Otanǵa degen senimi joq. Aqshalaryn shetelde saqtaǵysy keledi. Teńgeni mensinbeıdi. Mundaı bıznesmender óte kóp.
Bir qyzyq aıtaıyn. TMD elderi boıynsha syrttan ınvestısıa tartýdan birishi oryndamyz dep maqtandyq qoı. 2003 jyldan bastap eseptegende, 184 mlrd. dollar tikeleı ınvestısıa tartsaq, osy eki arada bizdiń 146 mlrd. dollar aqshamyz shetelge ótip ketken. Ol aqshalar ártúrli ofshorlyq zonalarǵa, basqa da elderdi aıtpaǵanda, bir Nıderlandıanyń ózine 80 mlrd. dollar ketken eken. Adam tańqalady. Ol jaqta qaıbir zaýyt salyp kórkeıtip jatyr deısiń, barlyǵy urlyq-qarlyq.Osylaısha dollar ketip jatty, biz máz bolyp ózgelerden alyp jattyq. Aradaǵy balansty saqtaı almaý – úkimettiń kinási. Iaǵnı, úkimet óz jumysyn durys atqara almady nemese úkimettiń menedjementi jumys istegen joq.
Eger teńgeniń qunsyzdanýy jalǵasa beretin bolsa, onda 2014 jyly jan basyna shaqqandaǵy İJÓ-di 14,500 dollarǵa jetkizemiz degen maqsattardyń bári aıdalada qalady. Sondyqtan bul máselege úkimet jaýap berý tıis bolmasa otstavkaǵa ketýi kerek.
Ulttyq bank 1 dollardyń teńgege shaqqandaǵy baǵamy 185 teńge (+-3) teńge dep sendirmekshi bolyp otyr ǵoı. Al, bizdiń qolymyzǵa jańa túsken derekke súıensek, Almatydaǵy valúta aıyrbastaý pýnktterinde 1 dollar – 200-250 teńge deıin kóterilip ketipti.
Taǵy bir másele – halyqtyń qarjy júıesine,Úkimetke degen seniminiń joqtyǵy. 2009 jyly Marchenko bir túnde teńgeni qunsyzdandyryp jiberdi de halyqqa qıanat jasady. Sodan keıin halyq bankterge senimin joǵaltty. Sóıtip, byltyrǵy jyldyń toǵyz aıy boıy el jappaı dollar satyp ala bastady. Bastapqyda 150 teńge bolyp turdy da, jyl aıaǵynda 154 ke kóterildi. Bul da dollardyń ósýine alyp keldi desek bolady. Al, teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamyn turaqty ustap turý úshin Ulttyq bank 3 mlrd. 600 myń dollar rezervin jumsaǵan. Ulttyq bank teńgeni qashanǵa ustap turady. Rezervi de taýsylady ǵoı.
Qosymsha taǵy da mynany aıtýǵa bolady. Eger ishte ınfılısıa bolmasa, teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamy anaǵurlym jaqsy bolar edi. Biz dúnıejúzine 4,8 paıyz ǵana ınflásıa boldy dep jar saldyq qoı, onyń bári jalǵan. Sebebi, qarapaıym adamnyń ózi tutyný taýarlary, elektr energıa, azyq-túlik, sý, jol aqylary qanshaǵa qymbattaǵanyn biledi. Demek, ıa esepteý durys emes ıa Prezıdenttiń aldynda jaqsy kóriný úshin halyqty kópe-kóriný aldap otyrǵan qıturqy saıasat dep oılaımyn.
Rasýl Jumaly, saıasattanýshy:
- Teńgeniń qunsyzdanýy – ókinishti jaǵdaı. Bul – Ulttyq banktiń, Úkimettiń qarjy sektoryna jaýapty vedomstvalary jumysynyń álsizdiginiń kórinisi. Jalpy, ulttyq valútanyń aıaq astynan quldyraý bir bul emes. Budan bes-alty jyl buryn da osylaı bolǵan. Alaıda, valútanyń kútpegen jerden 15-20 paıyzǵa bir-aq quldyraýy álemniń eshbir elinde kezdespeıtin jaǵdaı. Tipti eń kedeı elderdiń ózi aqshanyń qunsyzdaný prosesin birden emes, birneshe aıǵa sozyp jasaıdy. Ondaǵy maqsat – halyq óz salymdaryn ózge valútaǵa aıyrbastap bolmasa ózgede saqtyq sharalaryn qoldanýyna mursat berý.
Qazaqstan konstıtýsıa boıynsha áleýmettik memleket. Bul turǵydan qaraǵanda, teńgeniń bira-aq kúnde qunsyzdanyp shyǵa kelý ata zańǵa qaıshy.
Teńgeniń qunsyzdaný – halyqty bir sátte 15-20 paıyzǵa kedeılendirip jiberdi. Bar salmaq pen aýyrtpashylyq halyqqa túsedi.
- Valútanyń qunsyzdaný áleýmettik narazylyqtar alyp kelmeı me?
- Áleýmettik narazylyqtar burynnan bar. Biraq, bizdiń halqymyzdyń kez kelgen jaǵdaıǵa «shúkir, táýba» dep otyra beretin minezi men bılikke, úkimetke zańdy talaptaryn bildirip, óz quqyn qorǵaı almaıtyn qoǵamda ishki áleýmettik qarsylyqtyń syrtqa shyǵý ekitalaı.
Abai.kz
(Taqyryby ózgertilip berildi)
