Sybaılas jemqorlyq áleýmettik qubylys retinde qazirgi ýaqytta saıası damýǵa qaramastan álemniń barlyq derlik elderinde, onyń ishinde Qazaqstanda da ómir súrýin jalǵastyrýda. Sybaılas jemqorlyq áleýmettik-ekonomıkalyq damý, naryqtyq ekonomıka qurý, ınvestısıalar tartý prosesin tejeıdi. Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres Qazaqstandaǵy memlekettik saıasattyń negizgi basymdyqtarynyń biri retinde aıqyndalǵan.
Sybaılas jemqorlyq termıni latyn tilinen shyqqan "corrumpere" sózi maǵynasy boıynsha "para berý" termıniniń maǵynasy retinde "memleket aǵzasyn, qoǵamdyq qatynastardy buzý" degendi bildiredi - bul termın ádette sheneýniktiń óziniń bılik ókilettikterin jáne oǵan senip tapsyrylǵan quqyqtaryn jeke paıda úshin, aldaý, bopsalaý, zańnama men moraldyq normalarǵa qaıshy keletin áýre-sarsańdar arqyly qoldanýyn bildiredi.
Qazaqstan úshin sybaılas jemqorlyqty eńserý memlekettik saıasattyń basty baǵyttarynyń biri bolyp tabylady. Sybaılas jemqorlyqtyń jiktelýi Qarapaıym tilmen aıtqanda, sybaılas jemqorlyq - bul qyzmettik jaǵdaıdy jeke maqsatta paıdalaný. Sybaılas jemqorlyqtyń bir kórinisi-para. Para degenimiz ne? Bul laýazymdy tulǵanyń basqa adamnan ózi atqaratyn laýazymǵa baılanysty qandaı da bir qyzmetter kórsetiletin aqshany nemese ózge de ıgilikterdi alýy. Sonymen qatar, para alýshy bul aqsha men ıgilikterdi árdaıym jeke ala bermeıdi, kóbinese ony jaqyn adamdaryna nemese jalǵan uıymdarǵa berýge bolady. Para bolýy múmkin:
- Aqsha, onyń ishinde valúta, banktik chekter men baǵaly qaǵazdar, baǵaly metaldar men tastardan jasalǵan buıymdar, avtomobılder, páterler, saıajaılar men saıajaılar, azyq-túlik, turmystyq tehnıka men aspaptar,
- Basqa da taýarlar, jer ýchaskeleri jáne basqa da jyljymaıtyn múlik. Qyzmetter men artyqshylyqtar-emdeý, jóndeý jáne qurylys jumystary, sanatorıı jáne týrısik joldamalar, shetelge saparlar, oıyn-saýyq jáne basqa shyǵyndardy aqysyz nemese tómen baǵamen tóleý.
Sybaılas jemqorlyqqa qarsy turýǵa bola ma?
Qazirgi álemde sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúresti kúsheıtý jumystary úzdiksiz júrgizilýde jáne únemi jetildirilýde. Álemde barlyq elder úshin ońtaıly sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres tetikteriniń biregeı jıyntyǵy joq. Árbir el qabyldaıtyn sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres ádisteri jıyntyǵynyń ereksheligi biregeı jáne tek saıası jáne ekonomıkalyq turaqtylyqqa ǵana emes, sonymen qatar ádet-ǵuryptar men dástúrlerge, dinı erekshelikter men quqyqtyq mádenıet deńgeıine, sondaı-aq alyp jatqan aýmaqtyń aýdanyna, tyǵyzdyǵyna, halyq sanyna baılanysty.
