Maýsym aıynyń sońynda Qazaqstanda sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigin qaıta qurý týraly sheshim qabyldandy. Aldaǵy ýaqytta vedomstvo túpkilikti taratylady, onyń fýnksıalary ulttyq qaýipsizdik komıtetine beriledi.
Bul sheshim qoǵam men sarapshylardyń belsendi pikirtalastaryn týdyrdy. Basty másele – barlyq negizgi mindetterdi bir vedomstvoǵa berýdi eskere otyryp, reforma sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń tıimdiligine qalaı áser etedi. Onyń qalaı jumys isteıtinin bilý úshin, osy salada kóshbasshy bolyp sanalatyn kórshi elderden bólek Skandınavıa memleketterine deıingi basqa elderdegi sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres tájirıbesin zerdelendi, Sondaı-aq redaksıa bireýdiń tájirıbesin qazaqstandyqpen salystyryp, sybaılas jemqorlyqqa qarsy tıimdi strategıalardy, uqsastyqtar men alshaqtyqtardy anyqtady.
Resmı derek ne deıdi?
Qazaqstandaǵy sybaılas jemqorlyqtyń naqty sandardaǵy aýqymy qandaı ekenin túsingen jón. Ol úshin biz sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly Ulttyq baıandamany zerttedik, onda Antıkor jumysynyń barlyq negizgi aspektileri kórsetilgen. Mundaı sońǵy esep 2025 jyldyń 1 shildesinde jarıalandy, biraq baǵalaý ótken jyly berildi.
Vedomstvonyń málimetinshe, 2019 jyldan 2024 jylǵa deıin elde 11 052 sybaılas jemqorlyq qylmysy tirkelgen. Eń kóp taralǵandardyń arasynda:
para berý (2 272),
para alý (1 612),
alaıaqtyq (926),
ókilettikterdi teris paıdalaný (518),
senip tapsyrylǵan múlikti ıemdený nemese ysyrap etý (613).
Eger siz birneshe jyl ishinde kórsetkishter boıynsha júrseńiz, onda siz qyzyqty tendensıany baıqaı alasyz. Sybaılas jemqorlyq qylmystarynyń kóbi 2019 jyly, Antıkor qurylǵan kezde tirkeldi — 2 245 is. Bul eshqashan qol jetkizilmegen maksımaldy soma:
2020 jyl-2 193 is,
2021 jyl-1 557 is,
2022 jyl-1 724 is,
2023 jyl-1 692 is,
2024 jyl-1 641 is.
Osy derekterge súıene otyryp, Qazaqstandaǵy sybaılas jemqorlyqtyń jyl saıynǵy "aınalymy" orta eseppen 81,2 mıllıard teńgeden kem bolmaýy múmkin dep esepteýge bolady. Bul naqty qaıtarylǵan qarajat boıynsha baǵalanady. Alaıda, mundaı soma qańtardaǵy oqıǵalardan keıin aktıvterdi qaıtarý jumystarymen jáne birqatar mańyzdy istermen baılanysty bolýy múmkin ekenin eskerý qajet. Máselen, tek Boranbaev del boıynsha jáne 2023 jyly ǵana memleketke 90 mıllıard teńgege aktıvter qaıtaryldy, dep habarlady QR Qarjy monıtorıńi agenttigi.
Sońǵy segiz jylda Qazaqstan sybaılas jemqorlyqty qabyldaýdyń Halyqaralyq reıtıńterinde turaqty ósim kórsetti. Qurylymdyq reformalar júzege asyryldy, urlanǵan aktıvterdiń qomaqty somasy qaıtaryldy, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúreske saıası erik-jiger atap ótildi.
Halyqaralyq tájirıbeni taldaý UQK-de Antıkor fýnksıalaryn berý týraly sheshimniń áleýetti artyqshylyqtary (kúsh-jigerdi shoǵyrlandyrý, úılestirýdi jaqsartý, jedel aqparatqa qol jetkizý), sondaı-aq táýekelder (qupıa sıpat, azamattyq jáne parlamenttik baqylaýdyń bolmaýy, mamandanýdy joǵaltý) bar ekenin kórsetedi.
Osyǵan qaramastan, Qazaqstan úshin jaǵdaıdy jaqsartý jáne eldiń sybaılas jemqorlyqqa qarsy júıesin jańǵyrtý úshin áli de kóptegen múmkindikter bar. Basqa memleketterdiń oń modelderi men ádisteri bizdiń elimizge paıdaly bolýy múmkin.
