«ءماجىلىس سايلاۋى» اتالاتىن ساياسي دودانىڭ العاشقى كەزەڭى – ۇمىتكەرلەردى ۇسىنۋ پروسەسى دە اياقتالىپ قالدى. ەلىمىزدەگى رەسمي تىركەلگەن 7 ساياسي پارتيانىڭ التاۋى بۇگىندە ءوز ۇمىتكەرلەرىنىڭ ءتىزىمىن جاساپ، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا تاپسىردى. ەندى 20 اقپان كۇنى ساياسي ۇگىت جۇمىستارى باستالماق.
ۇمىتكەرلەر اراسىندا ساياسي ۇگىتتى قىزدىراتىن، سايلاۋشىلاردىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا وڭ ىقپال ەتەتىن ساياسي ءادىستىڭ ءبىرى – ۇمىتكەرلەر اراسىندا وتكىزىلەتىن پىكىر تالاستار. سايلاۋلار قارساڭىندا جەكەلەگەن ۇمىتكەرلەر مەن ساياسي پارتيا سەركەلەرى اراسىندا پىكىر تالاستار ۇيىمداستىرۋ تاجىريبەسى الەمدىك ساياساتتا مىقتاپ ورنىققان ءداستۇر. مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى اقش-تان باستاپ، ەۋروپانىڭ دامىعان ەلدەرى پرەزيدەنتتىك، پارلامەنتتىك سايلاۋلار الدىندا ءتۇرلى تاقىرىپتاردا پىكىپ-سايىستار ۇيىمداستىرىپ تۇرادى. بۇل ءداستۇر ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن دە جات ەمەس. پرەزيدەنتتىك سايلاۋلاردا وپپوزيسيالىق پارتيالار اتىنان تۇسكەن كانديداتتار باستى قارسىلاستارىن بىرنەشە مارتە تەلەدەباتقا شاقىرعان ەدى. پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەرلەر اراسىنداعى پىكىر تالاسپەن ماقتانباساق تا، ءماجىلىس سايلاۋلارىنىڭ الدىندا قازاقستاندا بىرنەشە رەت تەلەدەباتتار ۇيىمداستىرىلعانىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك. ەڭ العاشقىسى، قاتەلەسپەسەك، 2007 جىلعى پارلامەنت سايلاۋىنىڭ قارساڭىندا «حابار» ارناسىنان ەكى تىلدە كورسەتىلدى. بۇل ءداستۇر 2012 جىلعى ءماجىلىس سايلاۋىندا دا جالعاسىن تاپتى. 
الايدا، ول پىكىر تالاستاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋ ساپاسى، قاتىسۋشىلارعا بەرىلەتىن مۇمكىندىكتەر، كورسەتىلىم ۋاقىتى مەن مەرزىمى سىندى ماسەلەلەر ءوز الدىنا بولەك تالداۋدى قاجەت ەتەدى. بىزدەگى تەلەدەباتتاردىڭ كەمشىلىكسىز ەمەس ەكەنىن ولاردىڭ تىكەلەي ەفيردە ءتۇسىرىلىپ، كورسەتىلمەيتىنىنەن-اق بىلۋگە بولادى. 
سونىمەن، بيىلعى دودادا دا بيلىك ساياسي تەلەدەبات ۇيىمداستىرا قالسا، ساياسي پارتيالار ول پىكىر تالاستارعا كىمدى قوسادى؟ قانداي ماسەلەلەردى كوتەرەدى؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە وي ءوربىتىپ كورەيىك. سايلاۋ ناۋقانى جاريالانا سالىسىمەن ءبىرىنشى بولىپ، سەزد وتكىزگەن، ەڭ كوپ ۇمىتكەر ۇسىنعان باس پارتيا «نۇر وتاننان» باستايىق. الدىڭعى ءماجىلىس سايلاۋىندا پارتيادان ءتوراعانىڭ سول كەزدەگى ورىنباسارى نۇرلان نىعماتۋللين قاتىستى. «اق جولدان» ازات پەرۋاشيەۆ، جسدپ-دان جارماحان تۇياقباي، «اۋىلدان» عاني قالييەۆ، قحكپ-دان ۆلاديمير كوساريەۆ، «ادىلەتتەن» سول كەزدەگى ءتوراعا ورىنباسارى ءۋاليحان قايسار، پاتريوتتار اتىنان وك مۇشەسى گۇلدانا نۇرپەيىسوۆا قاتىسقان ەدى. بيىلعى سايلاۋعا ەلدەگى ساياسي پارتيالار ءبىرشاما وزگەرىسپەن كەلىپ وتىر. پاتريوتتار مەن «اۋىل» بىرىكتى، «ادىلەت» پەن «رۋحانيات» پارتيالارى «بىرلىك» بولىپ قۇرىلدى. ياعني، الدىڭعى تەلەدەباتتان بۇل جولعىنىڭ قاتىسۋشىلار قۇرامىندا ءبىراز ايىرماشىلىق بولادى دەگەن ءسوز. «نۇر وتاننىڭ» تىزگىنىن ۇستاعان اسقار مىرزاحمەتوۆ ەل اراسىندا سالماقتى ساياساتكەر. ەكى تىلدە دە ەركىن سويلەي الادى. ءبىراق، بيلىك پارتياسى قازاقى كەيىپكە ەنىپ، تەلەدەباتقا ءانشى بەكبولات تىلەۋحاندى دا قوسىپ جىبەرۋى مۇمكىن. الدىڭعى تەلەدەباتتارعا بەكبولات جىراۋدىڭ قاتىسقانىن ەسكەرسەك، بۇل جورامالدى جوققا شىعارا المايسىز. 
«اقجولدان» پارتيا جەتەكشىسى ازات پەرۋاشيەۆتىڭ جارىس سوزگە شىقپاي قالۋى مۇمكىن ەمەس. ونىڭ قازاقشا ەركىن سويلەي المايتىن ولقىلىعىن پارتيا تىزىمىنە قوسىلعان اقىن قازىبەك يسا تولتىرا سالادى. جسدپ سەركەسى جارماحان تۇياقباي ەكى تىلدە ەركىن سويلەيتىن ساياساتكەر. ءبىراق، قازاق تىلىندە كوسىلىپ سويلەۋگە، ەفيرگە بەرىلگەن از ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن پارتيا ۇمىتكەرلەرىنىڭ ءبىرى، جۋرناليست ەرمۇرات باپي قولايلى بولاتىن سياقتى. ءتىپتى، جارماحان تۇياقباي جولىن ءۋاليحان قايسارعا بەرىپ، تەلەدەباتقا ەرمۇرات باپي ەكەۋىن شىعارسا، ءتيىمدى ساياسي ءجۇرىس بولار ەدى. بىرىككەن قۇرامدا ءماجىلىس سايلاۋىنا العاش قاتىسقالى وتىرعان «بىرلىك» پەن «اۋىلدان» تەلەدەباتقا كىم شىعىپ، نە ايتسا دا ەشكىمدى ەلەڭ ەتكىزە قويمايتىن سياقتى. سەبەبى، ول پارتيالاردىڭ ءوزى دە، جەتەكشىلەرى دە ەل اراسىندا ۇلكەن تانىمالدىققا يە دەي المايمىز. بۇل پارتيالاردىڭ قۇرامىندا زور ساياسي حاريزما يەلەرى بولماسا دا ەل اندا-ساندا تەلەديداردان كورىپ تۇراتىن عاني قاسىموۆ پەن التىنشاش جاعانوۆا دا جوق ءقازىر. الايدا، سپيكەرلەردىڭ قاراسىن كوبەيتۋ ءۇشىن ساياسي تەحنولوگتار باسقا دا جاراپازانشىلاردى قوسا سالۋى قيىن شارۋا ەمەس.
وتە قالعان جاعدايدا ول تەلەدەباتتاردىڭ تاقىرىبىن، پىكىر تالاستىرۋ ەرەجەلەرىن بيلىك ءوزى بەكىتىپ بەرەتىنى ءسوزسىز. تاقىرىپ اۋانىن دا شامامەن بولجاپ وتىرمىز. عالامدىق داعدارىس، ودان شىعۋ جولدارى، «نۇرلى جولدى» جۇزەگە اسىرۋ، ءتىپتى، يماندىلىق پەن ادەپ ماسەلەلەرى دە ءسوز بولىپ كەتۋى مۇمكىن. ولاي دەيتىنىمىز، تىكەلەي ساياسي وزەكتىلىگى بولماسا دا وتكەن تەلەدەباتتىڭ ءبىر كەزەڭى «ادام كاپيتالى» دەگەن تاقىرىپقا ارنالعان ەدى. سوندىقتان، ساياسي قۇرال رەتىندە بۇل دەباتتان دا تاقىرىپتىق تۇرعىدا كوپ دۇنيە كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك، سۇراق-قويۋ، جاۋاپ بەرۋ ساتتەرىندە ەرمۇرات باپي، ءۋاليحان قايسار سىندى «قىڭىر-قيسىق» ۇمىتكەرلەر ويىنداعىسىن ايتىپ، ءسوز جارىستا بيلىككە قولايسىز «ويران» سالۋى مۇمكىن. 

جومارت ابدوللا ۇلى