ءدىن – قوعام ءومىرىنىڭ اجىراماس بولىگى. ادامگەرشىلىك پەن تاربيە ماسەلەسى تۋرالى ءسوز ەتكەندە ءدىن جايىن اينالىپ وتە المايمىز. يماندىلىق پەن ادامي قاسيەتتەردى ءسوز ەتۋ دە تەك ءدىن قىزمەتشىلەرىنىڭ قۇزىرىنداعى ءىس ەمەس. ەلگە ۇلگى بولارلىق ءىسى بار، اۋزى دۋالى ازاماتتىڭ ءارقايسىسى ءدىن اينالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەلەرگە قاتىستى پىكىر بىلدىرۋگە حاقىلى. وسى رەتتە ەلگە تانىمال ايتىسكەر اقىن، ى. التىنسارين اتىنداعى مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ پەداگوگيكا جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى ايبەك قالييەۆتىڭ e-islam.kz سايتىنا بەرگەن سۇحباتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
– ايبەك كيىك ۇلى، مۇسىلماننىڭ بەس پارىزىنىڭ ءبىرى قاجىلىققا بارىپ پارىزىڭىزدى وتەپ، قۇرمەتتى قاجى اتاندىڭىز. ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س) قاجىلىق پارىزىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى زور ءارى ماراپاتىنىڭ شەكسىز ەكەنىن ءوز حاديستەرىندە ەسكەرتكەن. ادامدى انادان جاڭا تۋعانداي پاك، تازا كەيىپكە بولەندىرەتىن قاجىلىق نەندەي قۇلشىلىق؟ ونىڭ ماڭىزدىلىعى مەن ءمانى نەدە؟ ءوز اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز...
– اللا ءناسىپ ەتىپ، مەككە مەن ءمادينادا ءۇش رەت بولدىم. ەكى مارتە ۇمرا، ءبىر مارتە ۇلكەن قاجىلىق وتەدىم. اللاعا سانسىز شۇكىر، ءتىپتى، ءبىر جىلدا ەكى رەت بارۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ال، العان اسەرىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. قاعباعا قاراپ وتىرىپ وتكەن ومىرىمە كوز جىبەرسەم، وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇك بىتىرمەگەن ەكەنمىن، بولماشى نارسەگە بولا ءبىر-بىرىمىزدىڭ كوڭىلىمىزدى قالدىرىپ، تۇككە تۇرمايتىن نارسە ءۇشىن جانتالاسادى ەكەنبىز. نەگىزى ءبىر بايقاعانىم، قاجىلىققا بارىپ كەلگەن ادامنىڭ مىنەزىندە ءسال دە بولسا وزگەرىس بولادى. جان-جاعىنا، اينالاسىنا، دۇنيەگە باسقاشا كوزبەن قاراي باستايدى. ال، پارىز بەن جاۋاپكەرشىلىككە كەلسەك، قازاق حالقى قاجىلىق وتەپ كەلگەن كىسىلەردى قۇرمەت تۇتادى، ونى ۇلگى، ونەگە تۇتادى. سوندىقتان مۇنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە اۋىر. وسى تۇستا ايتا كەتەرلىك كەلەڭسىز جايتتار دا بار. كەيبىر كىسىلەر قاجى دەگەن اتتى اتاق-دارەجە كورەدى. قاراپايىم جۇرتقا قاجىلىققا بارعانىن مىندەت تۇتاتىن كىسىلەر دە بارشىلىق. ءقازىر قالتالى كىسىلەردىڭ اكە-شەشەسىن قاجىلىققا جىبەرۋى سانگە اينالا باستاعانداي. قاجىلىقتا، ءتىپتى، ناماز وقۋدى بىلمەيتىن كىسىلەردى دە كوردىك، تۋريستىك ساياحاتقا كەلگەندەي قوناق ءۇي مەن دۇكەندەردىڭ اراسىن جول قىلعان كىسىلەردى كورگەندە قاجىلىقتى ارمانداپ قولى جەتپەي جۇرگەن تالاي تاقۋالاردى ويلاپ قىنجىلاسىڭ، ال قاجىلىقتا ءاربىر مينۋتىن قۇر جىبەرمەي بار ۋاقىتىن قۇلشىلىققا ارناپ جۇرگەن قانداستارىڭدى كورگەندە قۋاناسىڭ. سوندىقتان دا قاجىلىق كومپانيالارى قاجىلىق ساپار الدىندا كۋرستار وتكىزىپ تۇرسا دەگەن تىلەك بار.
– جاڭا داۋىرگە قادام باسقان قازاق قوعامى دا يسلاممەن بىتە قايناسىپ، كۇن وتكەن سايىن كوركەيىپ كەلەدى. كەلەشەكتە مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەتاسى مىقتى بولىپ، الەمدەگى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنا يسلام ءدىنىنىڭ قوساتىن ۇلەسى قانداي بولماق؟
– اقش پەن باتىستىڭ يسلام مەملەكەتتەرىنە شۇيلىگۋىنىڭ استارىندا مۇناي عانا جاتقان جوق. ايتپەسە، مۇناي رەسەيدە دە، قازاقستاندا دا بار. ونىڭ تۇپكى ءمانى يسلام ءدىنى قانات جايعان ەلدىڭ ءوزى دە وركەندەپ، اقش سياقتى قۋاتتى ەلگە باعىنا قويمايتىندىعىندا بولىپ وتىر. تاريحتاعى اتىشۋلى كرەست جورىقتارى دا اندالۋسياداعى يسلام مادەنيەتى مەن عىلىمىنىڭ، ەكونوميكاسىنىڭ وركەندەپ، دامۋىن كورەالماۋشىلىقتان تۋىنداعان. ال يسلام – ەكى دۇنيەدە باقىتتى بولۋدىڭ جالعىز جولى.
– پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ا.س): «يمان كەلتىرگەندەر ءوزارا سۇيىسپەنشىلىكتەرىندە، قايىرىمدىلىقتارىندا جانە اياۋشىلىقتارىندا بەينە ءبىر دەنە ءتارىزدى. ەگەر ونىڭ ءبىر مۇشەسى اۋىرسا، باسقا مۇشەلەرى دە مازاسىزدىق تانىتىپ، قىزۋى كوتەرىلىپ ءبىر-بىرىن شاقىرىسادى» - دەپ ايتقان. دەمەك، جەكە ادام مەن وتباسى ساليحالى بولسا قوعامنىڭ دا ساليحالى بولارى داۋسىز. ەندەشە جاستار تاربيەسىندە قازاق تەمىرقازىق رەتىندە نەنى ۇستانعان ءجون؟
– قازىرگى تاڭدا جۇما نامازىنا جينالعان حالىقتىڭ كوپتىگىن، مەشىتكە سىيماي قالىپ جاتقانىن كورىپ جانىڭ جۇبانادى. ارينە، جەتپىس جىل بويى دىنىنەن اجىراپ قالعان حالىقتى جيىرما جىلدا يماندى بولىپ كەتپەدىڭ دەپ كىنالاۋعا بولمايدى، «مۇسىلمان بولۋ استە-استە» دەگەن ءسوز سونى مەڭزەسە كەرەك. الايدا، مەن ۇلتىمنىڭ بولاشاعىنا سەنەمىن. ويتكەنى، بىزدە وعان العىشارتتار جاقسى قالىپتاسىپ كەلەدى. تەك بىزگە باتىس الەمى قالىپتاستىرعان يسلامدى ەكسترەميزممەن، تەرروريزممەن بايلانىستىرىپ قارايتىن تۇسىنىكتەن ارىلۋ قاجەت. سەبەبى، ءقازىر بالاسى ناماز وقىسا ۇركە قارايتىن اتا-انالار قازاقتىڭ اراسىنان دا تابىلادى. ول تۇسىنىكتى دە، ويتكەنى، ەلىمىزدە تەرىس پيعىلداعى ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ جاتقاندار ءجيى كەزدەسەدى. جاس بۋىننىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى سىڭىرۋدە يسلامنىڭ ءرولى وتە زور. قازاقتىڭ ماقال-ماتەلدەرى قۇرانمەن، حاديسپەن ۇندەسىپ جاتۋى تەگىن نارسە ەمەس. سوندىقتان دا يماني تاربيە – قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاربيەسىمەن نەگىزدەس دەپ ەسەپتەيمىن.
– سوڭعى جىلدارى ءبىزدىڭ قوعامدا جانتۇرشىكتىرەر وقيعالار از بولعان جوق. ءۇيدىڭ جوعارعى قاباتىنان بالاسىن لاقتىرعان انا، وز-وزىنە قول جۇمساعان جاستار، بالاسىن تىرىدەي تاستاپ كەتىپ جاتقان كوكەك انالار... جالپى قوعامدا ازعىندىق جولىنا تۇسكەندەردىڭ جيىلەپ، رۋحاني قۇلدىراۋدىڭ بەلەڭ الۋىنا ەڭ نەگىزگى سەبەپ نە دەپ ايتار ەدىڭىز؟
– ونىڭ سەبەبى كوپ، سونىڭ ەڭ باستىسى تەلەارنالارداعى ازعىندىقتى ناسيحاتتايتىن كورسەتىلىمدەردىڭ كوپتىگى، اقپارات اعىمىنا توسقاۋىلدىڭ جوقتىعى، عالامتور جۇيەسىنىڭ قاداعالانبايتىنى سياقتى ماسەلەلەر. ماسەلەن، الماتىداعى الپىسقا جۋىق كوگىلدىرلەر كلۋبىن جاپتىرۋعا نە كەدەرگى؟ تۇنگى كلۋبتار نەگە قاداعالاۋعا الىنبايدى؟ ۇلكەن-ۇلكەن ساۋدا ورىندارىندا قىزدارىمىزدىڭ جارناما ءۇشىن جالاڭاشتانۋىنا نەگە جول بەرەمىز؟ قازاقستاندا تارايتىن وزگە ەلدەردىڭ تەلارنالارىندا جارنامالاناتىن ايەلدەردىڭ گيگيەنالىق قۇرالدارى مەن يمپوتەنسياعا قارسى دارى-دارمەكتەردىڭ جارناماسىن توقتاتۋدىڭ ورنىنا قازاق تىلىنە اۋدارىپ تۇرىپ ناسيحاتتايمىز. نەگە؟ ءقازىر اتا-اناڭمەن، بالاڭمەن بىرگە وتىرىپ تەلەديدار كورە المايسىڭ. ايتا بەرسە، سەبەبى كوپ. ال بۇدان قۇتىلۋدىڭ جولى – يمانعا كەلۋ.
– ءبىر سۇحباتىڭىزدا «ۇلكەن - بۋىن جاعىمپاز، ورتا بۋىن - جاسىق، كىشى - بۋىن جالتاق بولىپ كورىنەدى» دەگەن ەكەنسىز؟ نە سەبەپتى بۇلاي دەدىڭىز؟
– وعان ەشقانداي دالەلدىڭ قاجەتى جوق، بۇگىنگى قوعامعا كوز سالساڭىز، ءوز ماڭايىڭىزدان دا تاۋىپ الاسىز.
– ايبەك مىرزا، ۇستازدىقپەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىڭىزعا دا جيىرما جىلعا تاياپ قالىپتى. دەمەك، ءسىزدىڭ قولىڭىزدان دا ءبىر بۋىن وسىپ-جەتىلگەنىن بىلەمىز. جاستاردىڭ بويىنا يماندىلىقپەن قاتار پاتريوتتىق نەگىزدە تاربيە بەرۋدە ارنايى مەتوديكاڭىز بار ما؟
– مەن ۋنيۆەرسيتەتتە ەربول تىلەشيەۆ، ديحان قامزابەك ۇلى، ءىلياس قۇرمانعالييەۆ سياقتى ۇستازداردان ءتالىم الدىم. ول – بۇل كىسىلەردىڭ قىلشىلداپ تۇرعان كەزى ەدى. تاۋەلسىزدىككە ەندى قول جەتكىزگەن شاق بولاتىن، ول كىسىلەردەن ۇلتجاندىلىق قاسيەت ءسىڭدى. اكادەميك رىمعالي نۇرعاليدىڭ تاربيەسىن كوردىم، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، قويشىعارا سالعارا، مىرزاتاي سەرعالييەۆ سياقتى كىسىلەرمەن، امانجول ءالتاي، جانات اسكەربەك قىزى، بالعىنبەك، داۋلەتكەرەي، جىبەك، سەرىكزات سياقتى اعا-اپكە، قۇرداستارىممەن بىرگە قىزمەت ىستەدىم. مەن ەشقانداي مەتوديكا ويلاپ تاپقان جوقپىن، سول كىسىلەردەن العان تاربيەمدى شاكىرتتەرىمە بەرۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىن.
– ءار ەر ازاماتتىڭ ەلگە، ونىڭ ىشىندە تۋعان توپىراققا ەڭبەك ەتۋى – پەرزەنتتىك پارىزىنىڭ ءبىرى. تۋعان ولكەڭىزگە نەندەي ەڭبەگىڭىز ءسىڭىپ جاتىر؟
– 2009 جىلدان بەرى ى.التىنسارين اتىنداعى ارقالىق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ پەداگوگيكا جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانىمىن. ەندى مەن تۋعان جەرگە كەلىپ مىنانداي نارسە تىندىرىپ تاستادىم دەۋىم ارتىقتاۋ بولار، ونىڭ باعاسىن ەل بەرەدى. قولىمىزدان كەلگەنشە، شامامىزدىڭ جەتكەنىنشە ەڭبەك ەتىپ جاتىرمىز.
سۇحباتتاسقان گۇلجاز قىدىقبەكوۆا
دەرەككوز: e-islam.kz
پىكىر قالدىرۋ