ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇكىمەتكە ءبىرىڭعاي زەينەتاقى جيناقتاۋشى قورىنا شوعىرلانعان زەينەتاقى سالىمدارىن ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋعا باعىتتالعان شارالارعا جۇمساۋعا، تۇرالاپ قالعان بانكتەردى قولداۋعا باعىتتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەلى ەل ىشىندە الاڭداۋشىلىق پايدا بولدى. قاراپايىم سالىمشىلار دا، بىلىكتى ەكونوميستەر دە زەينەتاقى جيناقتارىن ۇكىمەتتىڭ بۇلاي وڭدى-سولدى جۇمساۋىنىڭ اقىرى اۋىر زارداپتارعا اكەپ سوعادى دەپ دابىل قاقسا، ۇكىمەت اينالاسىنداعىلار مۇنى بۇرىن-وڭدى بولماعان كورەگەن شەشىم دەپ اقتاۋدا.

بزجق-دان بيزنەس پەن بانكتەر ءۇشىن بولىنگەلى وتىرعان 200 ميلليارد تەڭگەنىڭ ەندىگى تاعدىرى تۋرالى Halyk Finance كومپانياسىنىڭ باسقارما مۇشەسى مۇرات تەمىرحانوۆ «كاپيتال» ىسكەر اقپارات ورتالىعىنا پىكىرىن ءبىلدىرىپتى. م. تەمىرحانوۆ زەينەتاقى جيناقتارىن بيزنەس پەن بانكتەرگە باعىتتاۋ ولار ءۇشىن ءبىرشاما ءتيىمدى شەشىم بولعانىمەن، سالىمشىلاردىڭ وزىنە ءتيىمسىز بولادى دەپ وتىر. «قامشى» پورتالىنىڭ وقىرماندارى ءۇشىن ساراپشىنىڭ ايتقاندارىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

- مۇرات، ۇلتتىق بانكتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى جاقىندا بزجق جيناقتارىن باسقارۋ ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىن باسقارۋ تەتىگىنە بالاما تۇرىندە جۇزەگە اساتىنىن ايتقان ەدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قور جۇمىسىن باسقارۋدا قانداي وزگەرىستەر ورىن الماق؟

نەگىزگى وزگەرىس رەتىندە ەندىگى ۋاقىتتا بزجق جيناقتارىن ينۆەستيۋيالاۋمەن ۇلتتىق بانك ەمەس، ۇلتتىق قوردى باسقارۋ جونىندەگى كەڭەس اينالىساتىنىن ايتۋعا بولادى. وسىعان وراي 2015 جىلدىڭ قاراشاسىندا ەلباسىنىڭ ءتيىستى جارلىعى شىقتى جانە وسى جىلدىڭ باسىنان باستاپ زەينەتاقى قورى سالىمدارى بويىنشا شەشىمدەردى وسى كەڭەس قابىلدايتىن بولادى.

الايدا، بۇل زەينەتاقى قورىنىڭ اكتيۆتەرى ۇلتتىق قوردىكىندەي ينۆەستيسيالانادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. بۇل تۇرعىدا ەشتەڭە وزگەرە قويعان جوق.

ۇلتتىق قور مەن بزجق ينۆەستيسيالاۋ قاعيدالارى ءار ءتۇرلى. قاراپايىم تىلمەن تۇسىندەرەر بولساق، ۇلتتىق قور ءجۇمىسىنىڭ ماڭىزى مىنادا. مۇناي باعاسى جوعارى بولىپ تۇرعان كەزەڭدە قورعا تۇسكەن ارتىق قاراجات ەكونوميكادان شىعارىلىپ، شەتەلدىك ۆاليۋتالىق اكتيۆتەردە ساقتالادى. سوسىن سىرتقى فاكتورلار سالدارىنان ەلدە داعدارىس جاعدايى ورناعاندا الگى اقشا ەكونوميكاعا كومەك رەتىندە قايتا اكەلىنەدى. ۇلتتىق قور قاراجاتتارىنىڭ سەنىمدى قارجى قۇرالدارىنا سالىنۋىنا بايلانىستى مۇنداي اكتيۆتەردىڭ پايىزدىق جانە ديۆيدەندتىك كىرىسى تومەن بولادى. ماسەلەن، ءبىر جىلدان ارتىق مەرزىمگە سالىنعان اقش مەملەكەتتىك قۇندى قاعازدارىنىڭ كىرىسى 1 پايىز شاماسىن قۇرايدى.

ەندى زەينەتاقى جيناقتارىن ينۆەستيسيالاۋ تۋرالى ايتساق. بزجق اكتيۆتەرى تەك سالىمشىلاردىڭ مۇددەسىنە ساي ينۆەستيسيالىق كىرىسكە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قارجىلىق قۇرالدارمەن ساۋدا جاساۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى.

بۇل جەردە مەن «تەك سالىمشىلاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن» دەگەندى باسا ايتىپ وتىرمىن. ياعني، اقشانىڭ قايدا سالىناتىنى ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى ونىڭ ساقتالۋى جانە بارابار ينۆەستيسيالىق كىرىستىڭ بولۋى. ءبىزدىڭ جاعدايدا «بارابار» ءسوزى مۇنداي كىرىستىڭ زەينەتاقى جيناقتارى تۇتىنۋشىلىق مۇمكىندىكتەرىن جوعالتىپ المايتىنداي ينفلياسيا دەڭگەيىنەن جوعارى بولۋىن بىلدىرەدى.

-اقپان ايىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ ۇلتتىق قور بانكتەردىڭ 200 ملرد تەڭگە بولاتىن شارتتى وبليگاسيالارىن ورنالاستىرۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىراتىنىن ايتتى. 100 ملرد تەڭگە ەكونومكيانىڭ باسىم باعىتتارىنا، قالعانى ازىرگە بەلگىسىز باسقا سالالارعا باعىتتالاتىنىن ايتتى. سونداي-اق، بزجق سالىمدارىمەن قارىزداردى قايتا قارجىلاندىرۋ جانە اينالىمداعى قاراجاتتى تولىقتىرۋ جوسپارلانۋدا. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا بۇل سحەما قانشالىقتى ءتيىمدى؟

ۇكىمەتتىڭ بزجق بانكتەردىڭ وبليگاسيالارىن ساتىپ الادى جانە وسى قور قارجىسىنان شاعىن جانە ورتا بيزنەستى نەسيەلەندىرەدى دەگەن شەشىمى قوردىڭ ينۆەستيسيالىق ستراتەگياسىنىڭ ماقساتتارىنا ساي كەلمەيدى. قور سالىمشىلارى ءۇشىن بانكتەردىڭ العان اقشانى قالاي جۇمسايتىنى مااڭىزدى ەمەس. ولارعا مىنالار ماڭىزدى. بىرىنشىدەن، زەينەتاقى قورى اكتيۆتەرىنىڭ قانشا ۇلەسى بانكتىك وبليگاسيالاردى ساتىپ الۋعا جۇمسالادى (ياعني، بزجق پورتفەلى قانشالىقتى ديۆەرسيفيكاسيالانعان)؟ ەكىنشىدەن، بۇل بانكتەر قانشالىقتى سەنىمدى؟ ۇشىنشىدەن، وبليگاسيالار بويىنشا مولشەرلەمەلەر نارىققا قانشالىقتى ساي كەلەدى؟ سوڭعى پۋنكت بويىنشا سالىمشىلار ءۇشىن تاۋەكەلدەرگە بەرىلەتىن وتەماقىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. ياعني، بانكتىڭ نەسيەلىك رەيتينگى قانشالىقتى تومەن بولسا (سايكەسىنشە تاۋەكەل دە جوعارى)، مۇنداي بانكتەردىڭ وبليگاسيالارى بويىنشا كىرىس تە جوعارى بولۋى كەرەك.

-ەربولات دوسايەۆ كاسىپەرلەردىڭ بزجق-دان اقشانى الۋ ءتارتىبى تۋرالى دا ايتقان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، بانكتەر زەينەتاقى قورى اقشاسىنا نارىقتىق مولشەرلەمە بويىنشا ارالاساتىن بولسا، مەملەكەت مۇنداي مولشەرلەمەلەردى كاسىپكەرلەر ءۇشىن سۋبسيديالايتىنىن، تەنگەلىك رەسۋرستار كاسىپكەرلەر ءۇشىن 9-10 پايىز مولشەرىندە بولادى. وسى باستامانى ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز.

مينيستر مۇنى ايتقاندا، مىنانى ەسكەرگەن. ەگەر بانكتەر كاسىپكەرلەرگە نارىقتىق باعامەن نەسيە بەرسە، ونىڭ ءبىر بولىگىن مەملەكەت سۋبسيديالايدى، ياعني، نەسيە مولشەرلەمەسى شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن 10 پايىزدان اسپاۋى ءتيىس. مەملەكەت سۋبسيديانى تىكەلەي بانككە ەمەس، كاسىپكەرگە باعىتتاپ وتىرادى.

بۇل سحەمادا ۇكىمەت پەن زەينەتاقى قورى سالىمشىلارى اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىك تۋادى. وبليگاسيالار بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمە جوعارى بولعان سايىن سالىمشىلار ءۇشىن ءتيىمدى. ال، ۇكىمەت جوعارى مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن قوسىمشا قاراجات بولۋگە مۇقتاج بولادى.

ياعني، بزجق قارجىسىن ۇكىمەت قايدا جۇمسايتىنىن ءوزى شەشەتىن جاعدايدا سالىمشىلار ءۇشىن ءتيىمسىز شارتتار جۇزەگە اسادى.

قازىرگى جاعدايدا ءبىز سالىمشىلار ينۆەستيسيالىق تاۋەكەلدەر ءۇشىن وتەماقى الا المايتىنىن كورىپ وتىرمىز. ال، زەينەتاقى قورىن باسقارۋ ۇلتتىق بانكتەن ۇلتتىق قوردى باسقارۋ جونىندەگى كەڭەسكە كوشكەنى قور ينۆەستيسيالارىنداعى جاعىمسىز جاعدايدى وڭالتا قويمادى. جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتەتىن جول – زەينەتاقى جيناقتارىن باسقارۋدى بىرنەشە جەكە ينۆەستيسيالىق كومپانيالارعا بەرۋ. مەملەكەت باسشىسى بۇل تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن تەك ونىڭ ءالى كۇنگە جۇزەگە اسپاي وتىرعانى قىنجىلتادى.

جەكە ينۆەستيسيالىق كومپانيالار مەملەكەتتىك بيۋدجەت دەفيسيتىنە الاڭدامايدى، ءوندىرىستى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قارجىلاندىرامىز با، الدە، قۇرىلىسقا اقشا قۇيامىز با دەپ باس قاتىرمايدى. ولار ءۇشىن ەڭ باستىسى ينۆەستيسيالار تاۋەكەلى مەن ولاردىڭ كىرىستىلىگىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن ىزدەۋ. سول ارقىلى زەينەتاقى قورلارىنىڭ سالىمشىلارى جيناقتارىن جوعالتپايتىن جاعداي جاساۋ، ينۆەستيسيالىق كىرىسكە قول جەتكىزۋ.

دايىنداعان: دارحان مۇقانتەگى