ءازىل - سىقىقتىڭ دارا ساربازى، جازۋشى وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ
تۋعانىنا -80 جىل
(ءازىل اڭگىمە)
مەنىڭ ءوز باسىم العاش رەت وسپانحان اۋباكىروۆ پەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتى 60-جىلداردىڭ اياعىندا كوردىم. ەكەۋىنىڭدە دەنەلى ءىرى بولاتىن، سوسىن ءبىر قىزىعى ەكەۋى دە قارا كاستيۋم، قارا شالبار كيىپ جۇرەتىن. سودان با، كەيدە وسى كىسىلەردى شاتىستىرىپ جۇرەتىنمىن. جانە دە سول كەزدە ماعان ولارعا جاقىنداۋدىڭ رەتى ەلمەدى. ءبىراق، باسقالاردىڭ ولار تۋرالى ايتقان اڭگىمەلەرىن زەر سالىپ تىڭدايتىن ەدىم. تومەندەگى سۇلتانعالي دوسىمنىڭ ءبىر وتىرىستا ايتقان اڭگىمەسى ەدى.
بۇل ءوزى ەرتەدە بولعان وقيعا. 80-جىلداردىڭ اياق كەزى بولاتىن. مەنىڭ سۇلتانعالي، ءابجان دەگەن دوستارىم كاز.گۋدىڭ جۋرناليستىك فاكۋلتەتىندە سىرتتان وقيتىن كەزى بولاتىن. سونىڭ قىسقى سەسسياسى باستالاتىن بولىپ، ەكەۋى الماتىعا كەلەدى. گورباچيەۆتىڭ اراق -شاراپتى ساتۋعا شەكتەۋ قويعان كەزى.سەسسياعا بۇلار كەيدە قاتىسىپ، كەيدە قاتىسپاي، قالاعان جاعىنا قىدىرىپ كەتەتىنى بار- تىن. ەكەۋىدە ەرىگىپ، كوڭىلدەرىنىڭ «جىرتىعىن جامايىن» دەسە ەش دۇكەندە اراق شاراپ جوق. سودان دىمدارى ءبىتىپ، «ستوليچنىي» اتتى دۇكەنگە جاقىنداسا، ماڭىندا ىعى جىعى ادام، ءبارى شۇبالىپ اراققا كەزەكتە تۇر ەكەن. «ەندى قايتتىك» دەپ ەكەۋى ۇزىن شيرەتتىڭ و جاق بۇ جاق بەتىنە شىعىپ قاراسا، ساتۋشىعا جاقىنداپ قالعان ونشاقتى ادام ىشىنەن قارا پالتو كيگەن ءىرى دەنەلى ادامنىڭ قاراسى بۇلاردىڭ كوزىنە تۇسەدى. سۇلتانعالي سوعان جەتىپ بارىپ قاراسا، بۇرىننان ءجۇزى تانىس اقىن اعاسى وسپاحان اۋباكىروۆ ەكەن! بىلاي جاقىن تانىستىعى جوق. ءبىراق، ونىڭ سىقاق ولەڭدەرىنىڭ ءبارىن جاتقا بىلەتىن. «اراق» دەگەندە جان قالا ما، سۇلتانعالي:
«قىز كەلىنشەك كورسە ول قىزىعادى،
كىشىپەيىل مامان بوپ سىزىلادى.
سالەم بەرمەي استە ءبىر وتكەن ەمەس،
ادەيىلەپ الىستان بۇرىلادى...».
وسەكەڭ اۋەلدە تۇسىنبەي قالىپ، «مىناۋ نە دەپ تۇر» دەگەندەي، سۇلتانعاليعا سوستيا قارايدى. ۋجە بەتى اشىلعان سۇلتانعالي وعان توقتاي ما، ودان ءارى:
«بۇل دۇكەنشى بىلگەنى -اۋ ساۋدانى دا،
كاكىر شۇكىر نارسەنى العانىمدا.
وتىز سوم اقشامدى جەپ قويىپتى،
قاراماي اق، بۋحگالتەر بولعانىما!...». وسەكەڭ الدىندا تۇرعان جىگىتتىڭ ءوزى جازعان ءازىل -سىقاقتارىن وقىپ تۇرعانىن سوندا ءتۇسىنىپ، سۇلتانعاليعا ءىشى جىلىپ قويا بەرىپتى. سوندا وسەكەڭ:
«مەنىڭ ولەڭدەرىمدى جاتتاپ العان سەندە قۋ بالا ەكەنسىڭ، كەل، تۇر مەنىڭ جانىما!» دەپتى. وعان سۇلتانعالي: «ويباي، اعا، مەن ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدىڭ ءبارىن جاتقا بىلەم!» دەگەن كورىنەدى.سودان دۇكەننەن وسەكەڭ، سۇلتانعالي، ءابجان ۇشەۋى «ولجالى» شىعىپ، قىسقى سەسسيانىڭ ستۋدەنتتەرى جاتقان جاتاحقاناعا بەتتەيدى عوي. سىرتتان وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ اراسى «بەرەكەلى» بولعاسىن وسەكەڭ وسى جاتاقحانادا ءۇش كۇن قونىپ قاپتى. ءۇشىنشى كۇنى وسەكەڭ سۇلتانعالي مەن ءابجانعا: «نۇرسۇلۋ دەگەن جەڭگەلەرىڭ مەنى ىزدەپ جاتقان شىعار، سەن ەكەۋىڭ مەنى قۇتقارۋعا تيىسسىڭدەر» دەپتى. مىنا ەكەۋى وعان تاڭدانىپ: «قالاي» دەپ سۇرايدى عوي. ولارعا: «سەن ەكەۋىڭ ارقالىقتان كەلدىڭدەر، سوندا وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولىپ، جەڭگەلەرىڭنىڭ ءبىر قۇربىسى قىزمەت ىستەيتىن ەدى. سەندەر ءبىزدىڭ ۇيدەگى جەڭگەلەرىڭە: «سول كىسىنىڭ ارنايى سالەمىن ايتا كەلدىك» دەيسىڭدەر»دەپتى. وسەكەڭ اعالارىنىڭ تاپسىرماسى اسا قيىن بولماعاندىقتان، سۇلتانعالي مەن ءابجان كەلىسىپ، ۇشەۋى وسەكەڭنىڭ ۇيىنە كەلەدى.ەسىكتى جەڭگەي اشادى، وسەكەڭ ۇيگە ءبىرىنشى بولىپ كىرىپ، جۇبايى نۇرسۇلۋعا: «مىنا بالالار ساعان ارقالىقتاعى قۇربىڭنىڭ سالەمىن ايتا كەلىپتى» دەپتى. قۇربىسىنىڭ اتىن ەستىگەسىن، نۇرسۇلۋ جەڭگەلەرىنىڭ شىنىندا قاباعى جىلىپ، جاستارعا «تورگە شىعىڭدار» دەگەن ەكەن. سوسىن ول وسەكەڭە: «مىنا قوناقتارعا ەندى نە بەرەمىز، توڭازىتقىشتا كولباسادان باسقا ەشتەڭە جوق» دەپتى. وسەكەڭ: «سول كولباسامەن ءشاي بەرە بەر، بالالار سوعان دا ىرزا بولادى» دەسە كەرەك. جاس قوناقتاردا ەرىك بولا ما، بۇلار وعان: «ءيا، ءيا، سول بىزگە بولادى»دەيدى. سودان ءشاي ءىشىلىپ، جىگىتتەر كەتپەك بولعاندا، وسەكەڭ نۇرسۇلۋ جەڭگەيگە: « مىنا بالانىڭ كەشە جاتاقحانادا قۇلاقشىنىن ۇرلاپ كەتىپتى، شيفونەردە مەنىڭ ءبىر قۇلاقشىنىم بار ەدى، سونى سۇلتانعاليعا بەرشى» دەپتى. ال جەڭگەي: «سەن ونى وتكەن جولى بىرەۋگە بەرىپ جىبەرگەنسىڭ» دەيدى. سوندا وسەكەڭ: «وندا مەن ءبىر امالىن تاپتىم، سول جاشىكتىڭ ىشىندە مەنىڭ قارا قالپاعىم بار، سونى اپەرشى، ايتپەسە، مىنا بالانىڭ باسىنا قىستى كۇنى سۋىق تيەر» دەيدى عوي. ال جەڭگەي جاشىكتەن الگى قارا قالپاقتى الىپ كەلەدى. وسەكەڭ ونى ءسۇلتانعاليدىڭ باسىنا كيگىزەدى. سويتسە قالپاق وتە ۇلكەن ەكەن، سۇلتانعاليدىڭ موينىنا دەيىن باسىن جاۋىپ كەتەدى. سوندا وسەكەڭ: «تۇك تە ەتپەيدى، بۇل قالپاقتىڭ رازمەرىن سەنىڭ باسىڭا كەلتىرەم» دەپ، شيفونەردىڭ ۇستىندە تۇرعان گازەتتەردىڭ ەكى ۇشەۋىن الىپ، ونى شلياپانىڭ ىشىنە جۇدىرىعىمەن تىعىنداپ، سوسىن ونى سۇلتانبەكتىڭ باسىنا قايتا كيگىزىپتى دە، وسەكەڭ: «ءا، مىنە ەندى باسىڭا شاق كەلدى» دەگەن ەكەن. ءسويتىپ، سۇلتانعالي سول وسەكەڭنىڭ قالپاعىمەن قىسقى سەسسيادان امان شىعىپتى.
بۇل شاعىن ءازىل ەستەلىك ارقىلى وسپانحان اۋباكىروۆ قازاق ادەبيەتىندەگى ءازىل -سىقاق جانرىن جان جاقتى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان تۇلعا بولۋىمەن قاتار، جانى جايساڭ ازامات ەكەنىن ايتۋ ەدى.
جۇمات انەس ۇلى
پىكىر قالدىرۋ