ءقازىر كوپتەگەن ءدىنتانۋشىلار مەن عالىمدار، ساياساتتانىشۋلار مەن جۋرناليستەر ەلىمىزدە ءسالافيزمدى ناسيحاتتاپ جۇرگەن سايتتاردىڭ كەدەرگىسىز ءارى باقىلاۋسىز جۇمىس ىستەۋىنە الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىرىپ، ولاردى شەكتەۋ قاجەتتىگىن كوتەرىپ جۇرگەنى بەلگىلى. ءبىز بۇل وزەكتى ماسەلە توڭىرەگىندە تاۋەلسىز قازاق ءدىني جۋرناليس­تيكاسىنىڭ ارداگەرى، «يمان» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى وڭعار قاجى ومىربەكپەن سۇحباتتاسقان ەدىك. 

– البەتتە، سول ءدىنتانۋشىلار مەن عا­لىمداردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنەمىن ءارى تىيىم سالۋ قاجەت دەگەن پىكىرلەرىن قول­دايمىن، – دەپ باستادى اڭگىمەسىن وڭعار ومىربەك: – سەبەبى قازاق ۇلت بولىپ ۇيىس­قالى بەرى مۇسىلمان. ونىڭ ىشىندە ءبىر عانا حانافي ءمازھابى مەن ءماتۋريدي اقيداسىن ۇستانعان. سول ۇستانىمنىڭ ارقاسىندا عانا قازاقستان مەن ورتا ازيادا سان عاسىردان بەرى ءدىني الاۋىزدىق ورىن الماعان. ەندى تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى ءارى حالقىمىزدىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعى بەرىك، يمانى كامىل، ءدىنىمىز ودان ءارى نىعايا ءتۇسسىن دەسەك، وعان سىزات تۇرماق، كۇمان تۋعىزاتىن اعىمدار مەن توپتارعا جول بەرمەۋگە ءتيىسپىز. مۇنى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى دە تالاپ ەتەدى. 

– وزدەرىن العاشقى سالافتارمەن باي­لانىستىرىپ جۇرگەن سالافيلەردەن كەلەتىن قاۋىپ-قاتەر قانداي؟ 

– سالافيلەردىڭ تانىم-تۇسىنىگى قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلاردان بەرى قالىپ­تاسقان مۇسىلماندىق تۇسىنىگىنە مۇلدە كە­راعار. ولاردىڭ سەنىم تۇعىرناماسىندا جالپى قازاقشىلىققا، ەلدىككە، وتانشىل­دىققا ورىن جوق. بۇلاردى ءوز تامىرىنان جەرىنگەن ءدىني كوسموپوليتتەر دەۋگە بولا­-دى. حالقىمىزدا قالىپتاسقان، ءتۇبى مۇسىل­مانشىلىقتان ءوربيتىن اتا-انانى قادىرلەۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ، ءوزارا تۇسىنىستىك، ىنتىماق، بيازىلىق، سىپايىلىق سياقتى اسىل قا­سيەت­تەردى مانسۇق ەتەدى. سوندىقتان دا ءسا­لافيلىك – قازاق ۇلتىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن وت الا كەلگەن اسا قاتەرلى ءدىني اعىم. بۇلاردىڭ ۇستانىمدارى شىنايى مۇ­سىلمانشىلىقپەن دە، ءداستۇرلى قازا­قى­لىقپەن دە سايكەسپەيدى.

– بۇل تەرىس سايتتار حالىققا قانشالىق­تى ىقپال ەتە الادى؟

– عالامتوردا الۋان ءتۇرلى پىكىرلەرگە جول بەرىلگەن. سولاردىڭ ىشىندەگى قازىرگى قازاق جاستارىنا ەڭ ءقاۋىپتىسى – وسى تەرىس اعىم­داردىڭ ۇگىت-ناسيحاتى.
اسىل ءدىنىمىزدى سول سايتتاردان ۇيرەنگەن جاستارىمىز سالافيلەردىڭ قاتارىن تو­­لىقتىرىپ، مەشىتتە نامازدى سولاردىڭ ۇستا­­نى­مىمەن وقيدى. يمامداردىڭ ەمەس، ۇيالى تە­لەفوننان ءوز شەيحسىماقتارىنىڭ ۋاعىزىن تىڭدايدى. 

– جالپى، ءدىني باسقارما ءدىن تاقى­رى­بىندا اقپارات تاراتاتىن باق-تاردى قان­شالىقتى قاداعالاۋعا قاۋقارلى؟

– ءدىني باسقارما – قوعامدىق ۇيىم. ونىڭ تۇراقتى ءتۇسىمدى بيۋدجەتى، قارجىلىق مۇمكىندىگى، زاڭدىق قاداعالاۋ قۇقىعى جوق. سوندىقتان تەك ۇسىنىستار مەن تىلەكتەردى جەتكىزۋمەن شەكتەلەدى. دەگەنمەن، باسقارما تاراپىنان ءدىني تاقىرىپقا قالام تارتىپ جۇرگەن تىلشىلەردىڭ باسىن قوسىپ جيىن­دا­رىن وتكىزىپ تۇرۋ، ولارعا دۇرىس ءدىني تۇسىنىك­ءتى ناسيحاتتاۋدا باعىت-باعدار، كەڭەس بەرۋ شارالارى ۇيىمداستىرىلۋدا. جالپى ءار ءىستى سول سالانىڭ ءوز مامانىنا تاپسىرعان ءجون. سوندىقتان دا مۇسىلمانشىلىق با­عىتتاعى ءدىني اقپاراتتاردىڭ انىق-قانى­عىن ءدوپ باسىپ ايتىپ بەرە الاتىن ەلىمىزدەگى بىردەن-بىر مەكەمە – ءدىني باسقارما.

– ءبىزدىڭ ءمازھابىمىزعا قارسى اقپارات­تار قانشالىقتى ءجيى جاريالانادى؟

– جات اعىمدار اتا-بابامىزدىڭ ءتول ءمازھابى – ءابۋ حانيفا جولى مەن ما­تۋ­ريديلىك ءدىني تانىم مەكتەبىنە قارسى جانە دە قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتا­رىنا قارسى ۇزدىكسىز ۇگىت جۇرگىزىپ كەلەدى دە­سەك، اسىرا ايتپاعان بولارمىز. ونىڭ دالەلى – سوڭعى ۋاقىتتارى اتا-اناسىن، اعايىن-تۋىسىن «كاپىر»، «ءدىنسىز» دەپ ايىپتاپ، ءوز قۇ­دىعىنان جەرىگەن جارتىباس ءدىندارسى­ماقتاردىڭ كوبەيۋى. بۇلاردىڭ بارلىعى­-نىڭ تانىمى ءبىر. ولار ۋاحابيلىك، ءسالافي­لىك كەرىتارتپا يدەولوگيانىڭ جان­دايشاپتارى.

– قاراپايىم حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتى جوعارى بولماعان سوڭ، تەرىس سايتتاردان دا اقپارات الادى. تەرىس پيعىلدى سايتتاردى قالاي تانۋعا بولادى؟ ولاردىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟

– ءقازىر ەلىمىزدە تەرىس پيعىلدى سايت­تاردىڭ ءبىرازى بۇعاتتالعان. دەي تۇرعان­-مەن، كەيبىر سايتتار ءالى دە جۇمىس جاساپ تۇر. جات اعىمداردىڭ سايتتارى نەگىزىنەن ءوز ۋاعىز­شىلارىنىڭ، شەتەلدىك ۇگىتشىلەردىڭ دارىستەرىن عانا ناسيحاتتايدى. قازاق­ستان­داعى ون ەكى ميلليوننان استام مۇسىلمان­داردىڭ باسىن قوسىپ وتىرعان ءدىني باس­قارمانىڭ ۇستانعان باعىتىنا ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى. سولاردىڭ سايتتارىندا ءدىني باس­قار­مانىڭ يمامدارى مەن ۇستازدارىنىڭ ۋاعىزدارىنا جول جابىق. ولار قازاق قو­عا­مىندا قالىپتاسقان جايتپەن مۇلدە ساناس­پايدى. بۇلىككە الىپ باراتىن ۇگىتتەرىن جال­­عاستىرادى، ۇلتتىق ءارى ءدىني ەرەكشە­لىكتەرگە توزىمسىزدىكپەن قاراپ، ءتۇبى قاقتى­عىسقا، الاۋىزدىققا ۇلاستىراتىن، قوعامى­مىز ءۇشىن اسا قاتەرلى تەرىس پيعىلدى ۋاعىز­دار جۇرگىزەدى.

عالامتوردا سالافيلىكتى اشىقتان-اشىق ناسيحاتتاپ، سولاردىڭ سويىلىن سوعاتىن مىنا سايتتار ءالى جۇمىس جاساپ تۇر: www.sun­napress.kz، www.islamic.kz، www.abu­ha­nifa.kz ، http://www.shyn.kz/ ، http://anti-ir­hab.kz/ ، 

سول سياقتى الەۋمەتتىك جەلىدە ءسالا­فيلىكتى قولداپ، ۇزدىكسىز ناسيحاتتاپ وتى­راتىن ءارى باسقالارعا دا ىقپال ەتەتىن بەل­سەندىلەرى دە بار. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بەلسەن­ءدى ءسالافيت قانداسىمىز الماتىدا بولعان سوڭعى قانقۇيلى وقيعانىڭ سالافيتتەرگە ەشبىر قاتىسى جوقتىعىن، ونى كۇشتىك قۇ­رىلىمدار وزدەرى ويلاپ تاپقاندىعىن اي­تىپ، بەينەتاسپا جاريالادى. (http://abai.kz/post/view؟id=8920)

– باس ءمۇفتي ءدىني سالادا «اقپاراتتىق سوعىس» ءجۇرىپ جاتقانىنان حاباردار ما؟ ونىڭ ۇستانىمى قانداي؟

– باس ءمۇفتي جالپى اقپارات سالاسىن، مەرزىمدى باق-تى ۇزبەي قاداعالاپ وتىرا­-دى. وعان ءوزىمىز كۋامىز. اسىل دىنىمىزگە كۇيە جاعاتىن جالعان اقپاراتتاردىڭ الدىن الۋعا ەرەكشەمان بەرەدى. سونىمەن قاتار تەرىس اعىمداردىڭ جۇگەنسىز ارەكەتتەرىن اۋىزدىقتاۋعا دا كۇش سالۋدا. بۇرمالانعان مالىمەتتەردى تۇزەتۋگە تىرىسادى. باس ءمۇفتي باستاعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءبىرتۇتاس ۇستانىمى – قازاق جەرىندە قالىپتاسقان ءداستۇرلى ءدىني مەك­تەپتەردى، ءمازھابىمىزدى تۇعىرلاۋ، نى­عاي­تۋ. جات اعىمداردىڭ تەرىس ۋاعىزدارىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ۇگىت-ناسيحات سالاسىندا دۇرىس ءدىني دارىستەرمەن بىرگە حالقىمىز­-دىڭ يگى داستۇرلەرى مەن قۇندىلىقتارىن قاتار ناسيحاتتاۋ قولعا الىنعان. 

– بايقاۋىمىزشا، ءقازىر اقپارات سالا­سىندا سالافيتتەر، گۇلەنشىلەر مەن يسما­تۋللاشىلار (زىكىرشىلەر) اسا بەلسەندى. الەۋ­مەتتىك جەلىلەر مەن سايتتاردا وتىرىپ ءوزارا قىرقىسادى. قازاقتى ءبولىپ وتىرعان مۇنداي كەرىتارتپالىقتاردى قالاي تۇبەگەيلى شەشۋ­-گە بولادى؟

– اتالعان توپتار قازاق ەلىندە تاۋەل­سىزدىك العاننان كەيىن پايدا بولعان اعىم­دار. ياعني، ولار بۇرىن بولماعان، ءدىني ۋاعىز-ناسيحاتتىڭ كەمشىن تۇسىندا قاۋلاپ كەتكەن. ءقازىر ءدىني باسقارما ءوزىمىزدىڭ ءتول ءمازھابىمىزدى جەرگىلىكتى جەردىڭ ىڭعايى­نا قاراي ادەت-عۇرىپ پەن قالىپتاسقان جاع­دايدى ەسكەرە وتىرىپ، ۋاعىز جۇرگىزۋدى مىق­تاپ قولعا الدى. ناتيجەسىندە، اناعان دا، مىناعان دا بۇرا تارتپايتىن ۋاعىزشىلار پايدا بولدى. ەندى جاستار، مۇسىلمان جا­ماعاتى ءدىني باسقارمانىڭ بەكىتكەن ۋاعىز­شىلارىنىڭ ۋاعىزدارىن تىڭداۋعا ويىس­-تى. ءدىني الاۋىزدىقتىڭ الدىن الۋدىڭ ءبىر­دەن-بىر جولى – مەملەكەت تاراپىنان موي­ىندالعان ەل مۇسىلماندارىنىڭ جال­عىز ءدىني ۇيىمى – ءمۇفتياتتىڭ ۇگىت-ناسي­حاتىنا قۇلاق اسۋ. ءدىني باسقارمادا ءدىننىڭ ءتۇرلى سالاسىنىڭ بىلگىر ماماندار توبى قىزمەت ەتۋدە. 

– ءدىن تاقىرىبىندا اقپارات تاراتاتىن باق-تاردى ءدىني باسقارمانىڭ ءدىني ساراپ­تاما بولىمدەرىنە تاۋەلدى ەتۋ قاجەت پە؟ 

– قازاقستان – دەموكراتيالىق زايىر­لى مەملەكەت. سوندىقتان ءقايسىبىر ادام­نىڭ پىكىر ەركىندىگىنە شەكتەۋ قويۋ قيىن. دە­گەنمەن، ءدىن تاقىرىبىنداعى جازىلىپ ءارى بەرىلىپ جاتقان اقپاراتتاردى ءدىني باس­قارمانىڭ ساراپتاماسىنان وتكىزگەن دە دۇرىس پا دەيمىز. سەبەبى، اسىرەسە، الەۋمەتتىك جەلىدە ءدىني باسقارمانى ءجون-جوسىقسىز ايىپتاپ، تەرىس اعىمنىڭ سويىلىن سوعا­تىندار كوبەيدى. ءدىني باسقارمانىڭ عا­لامتور ءبولىمى ولاردىڭ ءبىرازىن بىلەدى، ءارى ولاردىڭ توپتارىنان دا حاباردار. بۇيرەك­تەن سيراق شىعاراتىن سونداي توپتاردى شەكتەۋ قاجەت پە دەگەن وي تۋادى. ايتپەسە، كۇنى بويى عالامتوردا وتىراتىن سارىاۋىز بالاڭ جاسوسپىرىمدەر سالافيلەردىڭ جەتە­گىنە ەرىكسىز ەرىپ كەتىپ جاتىر. ول ءدىني ماع­لۇماتتاردىڭ ءوزىمىزدىڭ ءتول ءمازھابىمىزعا، ءداستۇرلى ءدىني تانىمىمىزعا سايكەستىگىن اجى­راتىپ بەرە الاتىن ماماندارىمىز، يمامدارىمىز بار.

– سالافيزمگە بەرىلىپ، كەيىن تازا يسلام­-عا ورالعان 800-دەن استام ازاماتتىڭ بارىن بىلەمىز. بۇل تەك ءبىر جىلدىڭ جەتىستىگى ەكەن. بۇل باعىتتا ءدىني باسقارما تاراپىنان تاعى قانداي شارالار ۇيىمداستىرىلىپ جاتىر؟

– قۇدايعا شۇكىر، ءقازىر اداسقانىن ءتۇسىنىپ، ورتامىزعا قايتا ورالىپ جاتقان باۋىرلارىمىز دا بارشىلىق. بۇل دا بولسا ءمۇفتيات تاراپىنان جاسالعان قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى. ءدىني باسقارما ءوزىنىڭ قار­جىلىق جانە اقپاراتتىق مۇمكىندىگىنىڭ شەك­تەۋلىگىنە قاراماستان، بۇل باعىتتا كوپ­تەگەن شارالار جاساپ جاتىر. سونىڭ بىردەن- ءبىر مىسالى باسقارما تاراپىنان قۇرىلعان رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق-ناسيحات توبى (رانت) جانە جەرگىلىكتى وكىلدىكتەردىڭ جانى­نان ۇيىمداستىرىلاتىن جەرگىلىكتى اقپاراتتىق-ناسيحات توپتارى (جانت). بۇل توپتاردىڭ قۇرامىندا ەلىمىزگە بەلگىلى ءدىن ماماندارى، يمامدار، تەولوگتار، ساراپ­شىلار بار. ولار ەل اۋماعىندا ءتۇرلى كەز­دەسۋلەر وتكىزىپ، دۇرىس ءدىني قۇندىلىقتار­-دى ۋاعىزدايدى، جاستاردىڭ ارانداپ قال­­ماۋى ءۇشىن ولارعا جات اعىمداردىڭ قاۋىپ-قاتەرلەرىنىڭ جاي-جاپسارىن ايتىپ بەرەدى. جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ورىندارىمەن كەلىسە وتىرىپ، وقۋ ورىندارىندا، مەكەمەلەردە، ۇيىمداردا ءتۇرلى سالالاردىڭ وكىلدەرىمەن جولىعىپ، كەلەلى اڭگىمە وتكىزەدى، ولاردى تولعاندىراتىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. وزەكتى ماسەلەلەردى تالداپ، شەشىمىن دە ايتادى. سونىمەن قاتار، ءدىني باسقارما اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ۇگىت-ناسيحاتىن كۇشەي­ءتىپ كەلەدى. باسقارمانىڭ ءوز باسپا ءسوز قىز­مەتى، مەرزىمدى باسىلىمدارى بار. عالام­توردا دا ءدىني باسقارماعا قاراستى ونداعان سايتتار («muftyat.kz»، «muslim.kz»، «islam.kz»، «azan.kz» ت.ب.) تۇراقتى جۇمىس ىستەيدى.

– قمدب جانىنان شىعاتىن «يسلام جانە وركەنيەت» گازەتى مەن «يمان» جۋرنالى­نا جازىلۋ بارىسى قالاي؟

– قۇدايعا شۇكىر، بۇل ەكى باسىلىمنىڭ دا ءوز وقىرمانى بار. جىل ساناپ تارالىمى دا ءوسۋ ۇستىندە. گازەتتىڭ تارالىمى 50 مىڭ دانادان اسسا، ال «يمان» جۋرنالى 20 مىڭعا جۋىقتادى. حالقىمىز اتا-بابامىزدىڭ اسىل دىنىنە جاپپاي بەت بۇرىپ جاتقانىنا قاراپ، ءدىني باسقارمانىڭ ءتول باسىلىمى­نىڭ تارالىمى مۇنان الدەقايدا وسە تۇسە­تىنىنە سەنەمىن. 

– سۇحباتىڭىزعا راقمەت! 

اڭگىمەلەسكەن 
كامشات تاسبولات ، "ايقىن"