اسىل ءدىنىمىز يسلامدا ايەلگە ايرىقشا مارتەبە بەرىلگەن. يماندىلىق، ىزەتتىلىك، قايىرىمدىلىق، جاناشىرلىق جولىن ۇستانعان حالقىمىز قىز-كەلىنشەكتى قۇرمەتتەۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن. قىزدى قۇرمەتتەۋگە كەلگەندە ونى ءتىپتى تورگە شىعارعان، ال تاربيەسىنە كەلگەندە قىزدى قىرىق ۇيدەن تىيعان. وسى تىيىمنىڭ ءبارى ايەلدىڭ يمانى مەن قۇرمەتىن، ارى مەن ۇياتىن قورعايدى.

قاسيەتتى قۇراندا ايەلدەرگە ارنالعان ارنايى سۇرەلەر بار. ولار «نيسا»، «ءماريام» دەپ اتالادى. بۇدان بولەك، اللا تاعالا «تالاق»، «تاحريم»، «احزاب»، «نۇر»، «مۇمتاحينا» سۇرەلەرىندە دە ايەلدىڭ مارتەبەسىن، ونىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن اشىق بايانداعان. ءبىز بۇل سۇرەلەر مەن اياتتاردان يسلام ءدىنىنىڭ ايەل بالاسىنا قانشالىقتى كوڭىل بولەتىنىن انىق اڭعارامىز.

جاراتۋشى يەمىز «نيسا» سۇرەسىنىڭ 19-اياتىندا: «ايەلدەرىڭمەن جاقسى تۇرىپ، جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىڭدار»، – دەپ بۇيىرعان. ال سوڭعى پايعامبار مۇحاممەد (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «يمان تۇرعىسىنان مۇمىندەردىڭ ەڭ كامىلى – مىنەز-قۇلقى ەڭ جاقسى بولعاندار. سەندەردىڭ ەڭ ارداقتىلارىڭ − جارلارى مەن بالالارىنا جاقسى قاراعاندارىڭ. ارالارىڭدا جانۇياسىنا ەڭ جاقسى قارايتىن مەنمىن»،  – دەپ، سوزىمەن دە، ىسىمەن دە ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ كەتكەن.

وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ قوعامدا ايەلىنە قول كوتەرۋ، ونى شەتتەي بالا-شاعاسىمەن تاستاپ كەتە سالۋ، قىز-كەلىنشەكتەردىڭ قۇقىقتارىنا ءمان بەرمەۋ سەكىلدى ارەكەتتەر كورىنىس تاۋىپ جاتىر. ءتىپتى، وسىنداي وقيعالار كۇن سايىن ورىن الىپ، ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالىپ بارا جاتقانداي. ايەلىنە اۋىر سوققى بەرگەن كەيبىر ەر ازاماتتاردىڭ ەركەككە جاراسپايتىن ءالسىز ارەكەتتەرى ءبىزدىڭ دە جۇرەگىمىزدى اۋىرتادى. شىركىن-اي، سولار «ايەل – ەر-ازاماتقا امانات» دەگەن ۇعىمدى جۇرەگىمەن ۇعىنسا دەيسىڭ...

ادام بالاسى جاماندىق اتاۋلىنى وزىنە استە قالامايدى. مويىندايىقشى، ءوز قىزىمىزدىڭ تۇرمىستا قورلىق كورگەنىن قالامايمىز عوي؟ ولاي بولسا، قالايشا بىرەۋدىڭ ايالاپ وسىرگەن قىزىنا زيان تيگىزۋگە ارىمىز بەن ۇياتىمىز توسقاۋىل بولمايدى؟ ادىلدىك قايدا؟ حاكىم اباي قۇنانباي ۇلى: «ادىلدىك – ىزگىلىكتىڭ ىرگەتاسى. كىمدە-كىمنىڭ ادىلدىگى جوق بولسا، ونىڭ ۇياتى دا جوق»، – دەگەن ەكەن. دەمەك، حالقىمىز: «ۇياتى جوقتىڭ – يمانى جوق»، – دەپ بوسقا ايتپاعان...

اللا ەلشىسى: «ءمۇمىن ەر ادام ەش ۋاقىتتا ءمۇمىن ايەلدى جەك كورۋشى بولماسىن. ەگەر دە قانداي دا ءبىر ءمۇمىن ايەلدىڭ الدەبىر مىنەزى كوڭىلىنە جاقپاسا، باسقا ءبىر قاسيەتىن ۇناتار»، – دەيدى.

راسىمەن دە، ادامنان كەمشىلىك ىزدەۋ وڭاي. ال ونىڭ جاقسى جاعىن كورە ءبىلۋ – ادامگەرشىلىكتەن. بەينەلەپ ايتقاندا، ايەلىمىزدىڭ بولمىسىنان نەنى كورگىمىز كەلەدى، سونى ءارقاشان بايقاپ قويا بەرەدى ەكەنبىز. ال پايعامبارىمىز ايتقانداي، ونىڭ مىنەزىندە كوڭىلگە ۇنامسىز نارسە بولسا، ونىڭ باسقا سيپاتىن، قابىلەتىن، ۇستامدىلىعىن جاقسى كورىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان ايەلدىڭ جاقسى مىنەزىن كورە ءبىلىپ، ءالسىز تۇسىن ەمدەۋگە، تاربيەلەۋگە تىرىسۋىمىز ءتيىس.

تاعى ءبىر ايتا كەتەر جاعداي، قۇداي قوسقان قوساعىمىزدىڭ كەمشىلىگىن بەتىنە باسا بەرۋ دە – ۇلكەن قاتەلىك. كەمشىلىك ايتۋمەن كەتپەيدى ەكەن. ونى كەتىرەتىن نارسە – تاربيەلەۋ، جاقسى مىنەزىن كوبىرەك ايتۋ. ءيتىڭ جامان دەسە، رەنجىپ قالاتىن قازاق ەمەسپىز بە؟ بىرەۋگە مىنەزىڭ جامان دەسەڭ، كەرىسىنشە، ماسەلەنى ودان سايىن ۋشىقتىرىپ الامىز.

امر يبن ءال-احۋاس ءال-جۋشامي (ر.ا.) بىلاي دەگەن ەكەن: «پايعامبارىمىز قوشتاسۋ قاجىلىعىندا اللا تاعالاعا ماقتاۋ ايتىپ، شۇكىرشىلىك بىلدىرگەن سوڭ جاماعاتقا بىلاي دەپ ناسيحات ايتقانىن ەستىدىم: «ايەلدەرىڭە جاقسى قاراڭدار، ويتكەنى سەندەر شىن مانىندە ولارعا جاۋاپتىسىڭدار. انىق ارسىزدىق جاسامايىنشا (كۇيەۋىنە وپاسىزدىق جاسامايىنشا نەمەسە بويسۇنۋدان باس تارتپايىنشا)، ولارمەن تەك جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋعا تيىسسىڭدەر. سەندەر ءۇشىن بۇدان باسقا جول جوق...». بۇل ءحاديستى ءارى قاراي تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار.

ەل اراسىندا قالجىڭ رەتىندە ايتىلىپ جۇرگەن: «جامان ايەل جامان ەركەكتەن شىعادى»، – دەگەن ءسوز بار. راسىندا، ايەلدى جاقسىلىققا دا، جاماندىققا دا ۇيرەتەتىن – ءوزىمىز. ءوزىمىز قانداي بولساق، جارىمىز دا سولاي بولماق. عالىمداردىڭ ايتقان دانالىق ءسوزى بار: «بالا-شاعانى تۇزەۋدەن بۇرىن اۋەلى ءوزىڭدى تۇزە». سول سەكىلدى، ايەلدى تاربيەلەۋدەن بۇرىن اۋەلى ءوزىمىزدى تاربيەلەپ العانىمىز ابزال. وزگەدەن ءبىر نارسەنى تالاپ ەتۋدەن بۇرىن وعان ءبىرىنشى سول نارسەنى بەرۋ قاجەت دەگەن قاعيدا بار. دەمەك، تاربيە بەرۋشى ادامنىڭ ءوزى تاربيەلى بولۋ قاجەت، سول ىسكە ءبىرىنشى ءوزى ۇلگى بولۋى شارت.

بىزدەر، ەر كىسىلەر ايەلىمىزدىڭ مورالدىق ءھام ماتەريالدىق حاقىلارىن بەرمەسەك، ونىڭ قۇقىقتارىن قىزعىشتاي قورعاماساق، وزىنە جاراسا مارتەبەسىن ارداقتاماساق، وندا قالايشا ولاردان ءوز مىندەتتەرىن تالاپ ەتەمىز؟! ايەلدىڭ تابىسىنا ورتاقتاسۋدىڭ ءوزى – دەنى ساۋ ەر-ازاماتتارعا ۇلكەن سىن ەمەس پە؟ ويتكەنى، حاديستە: «...جۇبايلارىڭنىڭ سەندەردىڭ الدارىڭدا بەلگىلى مىندەتتەرى بولعانى سەكىلدى، سەندەردىڭ دە ولاردىڭ الدىندا اتقارار مىندەتتەرىڭنىڭ بار ەكەنىن ۇمىتپاڭدار. ولاردىڭ مىندەتى – جارىنا ادال بولۋى جانە سەندەر قالاماعان ادامدى بوساعادان اتتاتپاۋى. ال سەندەردىڭ مىندەتتەرىڭ – ولاردى كيىم-كەشەك جانە اس-اۋقاتپەن قامتاماسىز ەتۋ»، – دەپ ايتىلعان.

«سەندەردىڭ ايەلدەرىڭ سەندەر ءۇشىن كيىم سياقتى، ال سەندەر ولارعا كيىم سياقتىسىڭدار…» («باقارا» سۇرەسى، 187-ايات) دەگەن اللانىڭ ءسوزى ادام ءۇشىن قانداي عانيبەت دەسەڭشى؟! كيىم ادام ءۇشىن قانداي ماڭىزدى ءرول اتقارۋى مۇمكىن؟ بىرىنشىدەن، كىسىنىڭ اۋرەتىن جابادى، ەكىنشىدەن، جايلىلىق سىيلايدى، ۇشىنشىدەن، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى، تورتىنشىدەن، سۋىقتان، ىستىقتان قورعايدى، بەسىنشى، بوتەن كوزدىڭ سۇقتانۋىنان ساقتايدى... كيىم تۋرالى ايتا بەرسە اڭگىمە كوپ. ەرلى-زايىپتىلار ءبىر-بىرىنىڭ ارى مەن ۇياتى، قامقورشىسى، جاناشىرى، قورعانى، تاربيەشىسى، ت.ب.

حالقىمىز: «وتان – وتباسىدان باستالادى» دەگەن. كەز كەلگەن قوعامنىڭ ماڭىزدى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرى – وتباسى. ال وتباسى مەن قوعامنىڭ تۇراعى ول – ايەل. بالانىڭ يماندى، ەر-جىگىتتىڭ ۇستامدى بولۋىنا ايەلدىڭ اسەرى وتە كوپ. ەرتەڭ ەلدى باسقاراتىن، حالىقتى جاقسىلىققا باستاپ، يماندىلىققا ۇيىتاتىن تۇلعالاردىڭ ومىرگە كەلۋىنە ايەلدەر ۇلكەن سەبەپكەر بولادى.   

ال ابدۋللاھ يبن امر ءال-اس (ر.ا.) جەتكىزگەن حاديستە بىلاي دەلىنگەن: «اللا ەلشىسى: «بۇل دۇنيە (مەن ونىڭ ىشىندەگى نىعمەتتەردىڭ ءبارى دە) ۋاقىتشا بەرىلگەن. ونداعى نىعمەت اتاۋلىنىڭ ەڭ ابزالى – ساليقالى ايەل».

ايەل ساليقالى بولسا، وتباسى تۇزەلەدى. وتباسى تۇزەلسە، ەل تۇزەلەدى. ەل تۇزەلسە، يماندىلىق، ىزگىلىك، قايىرىمدىلىق، جاناشىرلىق، ادامگەرشىلىك سەكىلدى قۇندىلىقتار سالتانات قۇرادى. يماندىلىق سالتانات قۇرعان قوعامنىڭ بەرەكەسى مەن بىرلىگى، جاقسىلىعى ارتادى. جاقسىلىعى ارتقان ەل باقىتتى ءومىر سۇرەدى.

اللا تاعالا بارشامىزعا باقىتتى ءومىر ءسۇرۋدى ءناسىپ ەتكەي! ءامين!

ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى، 

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي