سوڭعى كەزدەرى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تەررورلىق ارەكەتتەر مەن يسلامدى بايلانىستىرىپ كورسەتىپ، تەرروريستەردىڭ قانتوگىس ارەكەتتەرىن يسلامعا تاڭۋ كەڭىنەن ورىن الۋدا. يسلامدى تەرروريزممەن بايلانىستىرۋ، ءتىپتى بۇل ەكى ۇعىمدى قاتار اتاۋدىڭ ءوزى - ۇلكەن قاتەلىك، ياعني يسلام دىنىنە جاعىلعان كۇيە دەسەك تە بولادى. مۇنى ۇعىنۋ ءۇشىن وسى ەكى ۇعىمنىڭ نەگىزگى مانىنە توقتالا كەتسەك دەپ جازادى qamshy.kz.

تەرروريزم سوزدىكتە «قورقىتۋ»، «ۇرەي سالۋ»، «شوشىتۋ» دەگەن ماعىنالاردى بەرەدى. تەرروريزم - ساياسي-يدەولوگيالىق ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن حالىقتى ءولتىرۋ، قىرىپ-جويۋ ارقىلى قورقىتۋ، ۇيىمداسقان تۇردە جازىقسىز ادامداردىڭ ومىرىنە قول سالۋ. ولاي بولسا بەلگىسىز ماقساتتا بەيكۇنا جانداردى اياۋسىز قىرىپ جاتقان تەرروريستەر ارەكەتىنىڭ ادامگەرشىلىك پەن ىزگىلىككە شاقىراتىن يسلام دىنىمەن قانداي بايلانىسى بولۋى مۇمكىن؟

يسلام ءدىنى ەشقاشان دا بىرەۋدىڭ قانىن توگۋگە، سوعىسۋعا جول بەرمەيدى. ونىڭ بەيبىتشىلىك سيپاتقا يە ەكەنى بارشاعا ايان، ويتكەنى، «يسلام» ءسوزىنىڭ ءوزى «بەيبىتشىلىك»، «تىنىشتىق» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. يسلام سيپاتتارىن بويىنا سىڭىرگەن مۇسىلمان ادام -وسى بەيبىتشىلىكتى ءوز بويىنا سىڭىرگەن ادام.  يسلامدا ادامنىڭ ءومىرى ەڭ قۇندى نارسە بولىپ باعالانادى. سوندىقتان ادامنىڭ ءومىر مەن ار-وجدانىنا، ەركىندىگى مەن سەنىمىنە، اقىل جانە مۇلكىنە ەشكىم قول سۇعا المايدى. يسلامدا جازىقسىز ادام ءولتىرۋ ۇلكەن قىلمىس، اۋىر جازا بولىپ سانالاتىندىعى تۋرالى قۇراندا كوپتەگەن دالەلدەر بار. مىسالى، ءمايدا سۇرەسىنىڭ 32-اياتىندا جازىقسىز ادامدى ولتىرگەن ادامنىڭ بۇكىل ادامزاتتى ولتىرگەنمەن تەڭ سانالىپ، ءبىر ادامدى ولىمنەن قۇتقارعان ادامنىڭ بارشا ادامدى قۇتقارعانمەن تەڭ سانالاتىندىعى باياندالعان. يسلام عالىمدارى بۇل اياتتى: «ياعني، جازىقسىز بەيكۇنا ادامنىڭ ءومىرىن قيعان بۇتىندەي ادامداردى ولتىرگەندەي اۋىر كۇناعا باتادى، ال ءبىر ادامدى ءولىم اۋزىنان قۇتقارعان جان كۇللى ادامزاتتى قۇتقارعانداي ساۋاپقا كەنەلەدى» دەپ تۇسىندىرگەن. سونىمەن قاتار جەر بەتىندە ورىنسىز شەكتەن شىعۋعا بولمايتىندىعى، زۇلىمدىق جاساپ، ناقاقتان ادام ولتىرۋشىلەردىڭ جازاعا تارتىلاتىندىعى تۋرالى بۇدان باسقا قۇراندا [شۋرا، 42؛ ءانعام، 151؛ نيسا، 29-30؛ نيسا، 90] كوپتەگەن دالەلدەر كەلتىرىلگەن.

نەگىزىندە يسلامنىڭ تەرروريزممەن قاتار ايتىلىپ، ەكى ۇعىمنىڭ بايلانىستىرىلۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى «جيھاد» ۇعىمىنىڭ بۇرمالانۋى بولىپ سانالادى.

ءدىني ۇعىمداردىڭ شىنايى ءمانىن بۇرمالاپ ءتۇسىندىرۋ تەرىس پيعىلدى اعىمدار ۇستاناتىن بۋكۆاليزم تۇسىنىگىنە نەگىزدەلەدى. بۋكۆاليزم - قۇران اياتتارى مەن حاديستەردىڭ مازمۇنىن تۇسىنبەستەن، ولاردى سول قالپىندا، سوزبە-سوز ءتۇسىنۋ، ولاردى اقىل قورىتىپ تۇسىنبەۋ دەگەندى بىلدىرەدى. اقىل قورىتىپ، وي جۇگىرتۋگە شەكتەۋ قوياتىندىقتان ولاردىڭ قاتارىنا جاڭادان قوسىلعان ادام ەركىن ويلاۋ قابىلەتىنەن ايرىلىپ ماڭگۇرتكە اينالادى. ويتكەنى، ونداي ادام اياتتىڭ، ءحاديستىڭ استارىنا ۇڭىلۋگە دارمەنسىز، ويتكەنى ونىڭ ءبىلىمى جەتكىلىكسىز. وسىنداي بۋكۆاليستىك يدەيالار سالدارىنان كوپتەگەن ءدىني ۇعىمداردىڭ نەگىزگى ماعىناسى بۇرمالانىپ ءتۇسىندىرىلىپ، سول ارقىلى قازىرگى كەزدە ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى ورشۋدە. تەرىس پيعىلدى اعىم وكىلدەرىنىڭ ءدىني ۇعىمدارعا بەرگەن قاتە تۇسىندىرمەسىن قابىلداعان كوپتەگەن ازاماتتار ءوز تۋعان جەرىن، ەلىن تاستاپ، اللا جولىندا «جيھادقا» اتتانادى.

ەلدىڭ ساناسىن ۋلاۋشى تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن جانە تاياۋ شىعىستا ءوزىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ جاريالاعان دايش ۇيىمى دا ءدال وسىلايشا ءوز ارەكەتتەرىن «جيھادقا» تەڭەپ، بۇعان دالەل رەتىندە ءدىني ماتىندەردى وزدەرىنىڭ ماقساتتارىنا سايكەستەندىرىپ بۇرمالاپ ءتۇسىندىرۋ ءارقىلىدىني تۇرعىدان ساۋاتسىز ادامداردى ءوز قاتارلارىنا قوسۋدا. وسىنداي راديكالدى اعىمداردىڭ ۇگىت-ناسيحاتتارىنىڭ ناتيجەسىندە سانالارى ۋلانعان ازاماتتار ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا «جيھادتى» جەلەۋلەتىپ قانتوگىس مايدانىنا اتتانۋدا. ولاردىڭ تۇسىنىگىندەگى «جيھاد» - وزدەرى «كاپىر» دەپ ساناعان ادامدارىن اياۋسىز قىرۋ، قاتار تۇرعىزىپ اتۋ، ايەلدەردى، بالالاردى قۇلدىققا سالۋ، ولاردى جان تۇرگىشەرلىك ازاپتارمەن قيناۋ سياقتى قاتىگەز، وزبىرارەكەتتەر، اللا جولىندا ءوزىن جارىپ جىبەرىپ، «ءشايىت بولۋ». ولاردىڭ قاتارىنا قازاقستاننان دا ءبىرقاتار ازاماتتاردىڭ قوسىلىپ، قانداستارىمىزدىڭ جالعان جيھاد الاڭى بولعان سيريا جەرىنە اتتانعانى جاسىرىن ەمەس. مۇنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ ورىن الۋىنىڭ باستى سەبەبى  ەڭ الدىمەن ءدىني ساۋاتسىزدىق دەۋگە بولادى. ياعني، جاستار «ناعىز يسلام ەلىن» اڭساپ، ءوز جاندارىن قۇربان ەتىپ، «ءشايىت» بولۋعا ساۋاتسىزدىق نەمەسە شالا ساۋاتتىلىق سەبەبىنەن اتتاندى.

ولاي بولسا، بۇل ۇعىمداردىڭ شىنايى ءمانى قانداي؟ شىن مانىندەگى جيحاد ۇعىمى وزگە ءدىن وكىلدەرىنە، ناماز وقىمايتىندارعا قارسى سوعىس دەگەندى بىلدىرە مە؟ ءشايىت بولۋ - تەرروريستىك ىس-ارەكەتتى جاساۋ جولىندا جان تاپسىرۋ ما؟

يسلامدا بىرەۋدىڭ ومىرىنە، جانىنا قول سۇعۋ بىلاي تۇرسىن، ادامنىڭ ءوز جانىنا، ءتىپتى مالعا دا زارار كەلتىرۋگە جول بەرىلمەيتىنلىگى تۋرالى جوعارىدا ايتتىق. يسلامداعى جيھاد – «بەلگىلى ءبىر ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەرىن سالۋ، كۇرەسۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن ءسوز. ال شاريعاتتاعى ماعىناسى – اقيقات ءۇشىن كۇرەسۋ، يسلامعا شاقىرۋ، يسلام ءدىنىنىڭ تۋىن جوعارى كوتەرۋ، ءدىندى، جاندى، وتاندى، مال-مۇلىكتى ت.ب. قورعاۋ ءۇشىن مالىمەن، جانىمەن كۇرەسۋ. ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن، جۇرەگىن تازارتۋى. ياعني، ءوز بويىنداعى جامان قاسيەتتەردەن ارىلۋعا، كوركەم مىنەزدى بولۋعا كۇش سالۋى دەگەن ءسوز.

قورىتا ايتقاندا جيھادقا بىرەۋدى تۇزەتۋ ءۇشىن وعان قارسى سوعىسۋ ەمەس، ءوزىڭدى تۇزەتۋ ءۇشىن ءناپسىڭدى تاربيەلەۋ دەگەن انىقتاما بەرۋگە بولادى. ءشايىت ۇعىمى لاڭكەس ۇيىمداردىڭ ۇرانداتۋىمەن جارىلعىش زاتتى تاعىنىپ، ءوزى مەن مەن اينالاسىنداعىلاردىڭ جانىن قيۋدى بىلدىرمەيدى، يسلام دىنىندە بۇل كەرىسىنشە اۋىر كۇنا بولىپ سانالادى. ءشايىت - ەلىنىڭ دامۋى جولىندا تەر توگىپ ەڭبەك ەتىپ، وتانىن جاۋدان قورعاۋ ءۇشىن جانىن قۇربان ەتكەن ادام. 

         مىنە، وسىلايشا ءدىني ۇعىمداردى بۇرمالايتىن تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ كوزدەگەنى ەلدىڭ ىشىندە جىك تۋدىرىپ، حالىقتىڭ ءوز ىشىندە ىدىراۋىنا جول اشۋ عانا. ساۋاتى جەتكىلىكسىز ادامنىڭ بۇل ۇعىمداردىڭ ءمانىن وسىنداي كەرى تۇسىنىكتە قابىلداپ، ساناسىنىڭ ۋلانۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان دا حالىقتىڭ، اسىرەسە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءدىني مالىمەتتى تەك سەنىمدى قاينار-كوزدەردەن الۋىنا جاعداي جاساۋ - قازىرگى كۇننىڭ باستى تالابى بولىپ وتىر. بۇل جولدا مەملەكەت تاراپىنان اۋقىمدى ىستەردىڭ اتقارىلىپ، وڭدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلىپ جاتقانى دا بەلگىلى.

تەرىس پيعىلدى اعىمدار ءوز تۇسىندىرمەلەرىندە دالەلدەردى قولدانۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋداراتىندىقتان ولاردىڭ يدەولوگياسىنا، جالپى ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى تۇرۋدىڭ ءبىر جولى - قۇران مەن سۇننەتتەن دالەلدەر بەرە وتىرىپ، ماتىندەردى دۇرىس ءتۇسىندىرۋ ارقىلى يسلامدا قانتوگىستىڭ جوق ەكەنىن، ولتىرمەك تۇرماق، ەشقانداي جاندىعا زارار كەلتىرۋگە بولمايتىنىن، يسلام مەن تەرروريزمنىڭ بىر-بىرىنە كەرەعار ۇعىمدار ەكەنىن ۇعىندىرۋ. بۇل دەگەنىمىز -حالىققا شىنايى مۇسىلماننىڭ ەش ۋاقىتتا تەررورلىق ارەكەتكە بارمايتىنىن، باسقالارعا ىسىمەن دە، تىلىمەن دە زارار، زيان كەلتىرمەيتىنىن  يسلامنىڭ قاينار-كوزدەرى - قۇران مەن حاديس ماتىندەرىن بەرە وتىرىپ ۇعىندىرۋ، ناسيحاتتاۋ. بۇل ماسەلەدە يسلام ءدىنى سالاسىنداعى ماماندارعا، تەولوگ ماماندارعا، يمامدارعا ارتىلار جۇكتىڭ باسىم ەكەنى ايقىن.

ەلىمىزدىڭ تاريح بەتىندە ۇلت رەتىندە ساقتالىپ، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءداستۇرلى دىنىنەن، تىلىنەن، دىلىنەن اجىراماۋى ءۇشىن سىرتتان كەلگەن جات نيەتتى اعىمداردىڭ تارالۋىنا توسقاۋىل بولىپ، ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ قالۋعا اتسالىسۋ بارشامىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز دەپ سانايمىن.

تەڭلىبايەۆا جانار قانتەمىر قىزى،

ق ر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى ءدىن ىستەرى كوميتەتى ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى