وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن زەينەتاقى قورى ءازىربايجان بانكىنە 71 ملرد. 300 ملن. ينۆەستيتسيا قۇيىپ، قىرۋار قارجىنى قايتارا الماۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلعان. ءازىربايجان بانكى بانكروت بولىپ، قارىزدى قايتارا الماۋ تۋرالى پىكىرلەر ايتىلدى. بۇل حابار قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ، ب ا ق وكىلدەرى ونى جارىسا جازعان ەدى.

سودان بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى.  بانكروتقا ۇشارىدا دەگەن ءازىربايجان بانكى قارجىنى قاشان قايتارادى؟ قازاقستان جۇمسالعان قاراجاتتى قانداي جولمەن الماق؟ وسىعان بايلانىستى وتكەن جاعدايعا كوز جۇگىرتىپ اتالمىش ماسەلەنىڭ شىعۋ تەگىنە ءۇڭىلىپ، شەشىمى قانداي بولۋى مۇمكىن ەكەنىنە قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى بولجام جاساپ كوردىك.

زەينەتاقى قورى توڭىرەگىندەگى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ق ر پرەمەر-مينيسترى باقىتجان ساعىنتايەۆ ءازىربايجاننىڭ ۇكىمەت باسشىسىمەن كەزدەستى. ءىس بارىسىندا ءازىربايجان بانكىنىڭ  قازاقستانعا عانا ەمەس باسقا دا ەلدەرگە قارىز ەكەنى انىقتالدى.

ءازىربايجان بانكى قارىز ەلدەردىڭ وكىلدەرى لوندوندا كەزدەسكەن بولاتىن. وعان  ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ تە قاتىستى. لوندونداعى باس  قوسۋدان كەيىن  ءازىربايجان تاراپى قازاقستانعا قارىزىن قايتاراتىنىن ايتىپ، ءۇش ءتۇرلى جولىن ۇسىنعانىن جەتكىزدى.

اتاپ ايتساق، ءازىربايجان بانكى 250 ميلليون دوللاردى، قۇنى 200 ميللون دوللار بولاتىن ءازىربايجاننىڭ مەملەكەتتىك قۇندى قاعازدارىنا ايىرباستاۋدى ۇسىنعان. باستاپقى ۋاقىتتا 10 جىلدا قايتارامىز دەگەن ءازىربايجان بانكى وكىلدەرى، ەندى 12 جىلدا وتەپ بەرەمىز دەپ وتىر.  بۇل قاعازداردىڭ جىلدىق ستاۆكاسى 5% شاماسىندا. ەكىنشى نۇسقا دا تۋرا وسىنداي. ايىرماشىلىعى مەملەكەتتىك قۇندى قاعازداردىڭ باعاسى 250 ميلليون دوللارعا تەڭ. الايدا ونى قايتارۋ مەرزىمى 15 جىل جانە جىلدىق ستاۆكاسى بار بولعانى 3،5% دەيىن ازايادى.

قارىزدى قايتارۋدىڭ 3ء-شى جولى -  250 ميلليون دوللاردى، ءازىربايجان حالىقارالىق بانكىنىڭ قۇنى 250 ميلليون دوللار بولاتىن جاڭا وبليگاسيالارىنا ايىرباستاۋ. كورشىلەس ەل جىلدىق  ستاۆكاسى 3،5 % بولاتىن بۇل بەرەشەكتەرىن 7 جىلدا وتەپ بەرەمىز دەپ ۋادە ەتكەن بولاتىن.

ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ ۇسىنىلعان ءۇش جولدىڭ دا قازاقستان ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنىن ايتىپ، قارجىنى قايتارىپ الۋدىڭ وڭاي بولمايتىنىن دا ايتىپ وتىر.

ءتيىمدى ءارى سەنىمدى جولىن تاڭداۋ بارىسىندا ق ر قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ ءۇش ۇسىنىستىڭ قازاقستان ساراپشىلارى اراسىندا تالقىلانىپ جاتقانىن حابارلادى.

ساراپشىلار قازاقستان ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى جول رەتىندە ءازىربايجاننىڭ حالىقارالىق بانكى ۇسىنعان 3ء-شى جولدى تاڭداپ وتىر. ناقتىلاي تۇسسەك، 250 ميلليون دوللاردى، ءازىربايجان حالىقارالىق بانكىنىڭ قۇنى 250 ميلليون دوللار بولاتىن جاڭا وبليگاسيالارىنا ايىرباستاۋ. كورشىلەس ەل جىلدىق  ستاۆكاسى 3 جارىم پايىز بولاتىن بۇل بەرەشەكەتەرىن 7 جىلدا وتەيدى.

ءازىربايجان بانكى ۇسىنىپ وتىرعان ءۇش جولدىڭ قايىسىسى مەملەكەت ءۇشىن ءتيىمدى دەگەن ساۋالمەن "Pro gente" ەكونوميكالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ساراپشى رەتىندە پىكىرىن بىلگەن ەدىك. ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا، 250 ميلليون دوللاردى، ءازىربايجان حالىقارالىق بانكىنىڭ قۇنى 250 ميلليون دوللار بولاتىن جاڭا وبليگاسيالارىنا ايىرباستاۋ 3،5%-بەن  7 جىلدا قايتارىلۋى ءتيىمدى. حالىقتىڭ قارجىسى قانشالىقتى تەز قايتارىلسا، سوعۇرلىم جاقسى.

ق ر ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ ءازىربايجان بانكىنە 71 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيسيا 2014 جىلى سالىنعانىن ايتىپ، ول تۇستا ۇلتتىق بانكتى قايرات كەلىمبەتوۆ باسقارىپ تۇرعانىن جەتكىزدى. قىرۋار اقشانى زەينەتاقى قورىنان ينۆەستيسيالاۋ سول كەزدەگى باسشىلاردىڭ شەشىمى ەكەنىن ايتىپ وتكەن. ءبىر سوزىندە دانيار اقىشيەۆ: «مەنىڭ ءازىربايجان بانكىمەن بولعان كەلىسىمگە قاتىسىم بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەپ ات تونىن الا قاشقان.

ءبىر دەرەكتەردە ءازىربايجان تاراپى قارىزدى مەزگىلىنەن بۇرىن قايتارۋعا كەلىسپەگەنى تۋرالى ايتىلسا، «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ باسشىسى قايرات كەلىمبەتوۆ ءازىربايجان بانكى بجزق اقشاسىن تۇگەل قايتاراتىنىن جانە بۇل ماسەلە حالىقتىڭ بۇعان الاڭداماي-اق قويسا دا بولاتىنىن ايتتى.

قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ ايتۋى بويىنشا، شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا ءازىربايجان بانكى ۇسىنعان ءۇش ۆاريانتتىڭ ءبىرىن تاڭداۋ ءۇشىن جۇرگىزىلگەن سايلاۋ اياقتالىپ، بارلىق قارجى زەينەتاقى قورىنا قايتارىلادى.

سونىمەن قاتار، قايرات كەلىمبەتوۆ دامۋشى نارىققا ينۆەستيسيالانعان زەينەتاقى قورىنىڭ قارجىسىنا توقتالىپ ءوتتى. ولاردىڭ قاتارىندا ازىربايجانمەن قاتار رەسەي مەن تۇركيا دا بار. دامۋشى نارىققا قور قارجىسىن ينۆەستيسيالاۋ تابىستى جوعارىلاتادى دەپ جوسپارلانعان. اكتيۆتەردىڭ 80 پايىزى مەملەكەتتىك قىسقا مەرزىمدى وبليگاسيالارعا، بانك وبليگاسيالارىنا تەڭگە ەسەبىندە ينۆەستيسيالانعان بولاتىن. 2015 جىلى ينۆەستيسيالاۋ نەگىزىندە 15 % پايدا كىرگەن. ءازىربايجان بانكىنە ينۆەستيسيالانعان 45 ملرد. تەڭگەنىڭ (دوللار 180 تەڭگەگە تەڭ) 17 ميللياردى قايتارىلدى.

«ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» اق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ساۋلە ەگەۋبايەۆاىڭ مالىمدەۋىنشە، 2016 جىلدىڭ 1 ماۋسىمىندا پروبلەمالىق سالىمداردىڭ ۇلەسى نومينالدىق قۇنى بويىنشا 45 ملرد تەڭگە بولعان.

ال 2017 جىلدىڭ 1 ماۋسىمىنان باستاپ جالپى زەينەتاقى قورىنىڭ ولشەمى 6،99 ترلن تەڭگەگە جەتكەن. جىلدىڭ باسىنداعى ەسەپكە قاراعاندا 309،6 ملرد تەڭگەگە (4.6%) كوتەرىلگەن. ايلىق ورتا تولەم  ءبىر ادامعا 11 264 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. 

ايگەرىم تاۋباي