بيىل تۇڭعىش عارىش راكەتاسىنىڭ ۇشىرىلعانىنا 60 جىل. وسى ارالىقتا امەريكا قايتا قوناتىن زىمىرانتاسىعىش جاسادى. ال بايقوڭىردىڭ بۇگىنگى تىرشىلىگىندە وزگەرىس از، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى informburo.kz مالىمەتىنە سۇيەنىپ.
قالاعا كىرۋگە رۇقساتىڭىز بولماسا، "تەسىكتەن" وتەسىز
قالاعا كىرۋگە رۇقسات الۋ ءۇشىن كەمىندە ءبىر جۇما بۇرىن ءوتىنىش تاپسىرۋىڭىز كەرەك. ناقتى كەلۋ ماقساتىنا قاراي ەكى-ۇش كۇنگە، ءتىپتى ءبىر ايعا دەيىن مەرزىمدىك رۇقسات بەرەدى.
بايقوڭىر قالاسىنىڭ سولتۇستىگى مەن باتىسى بەتون دۋالمەن قورشالعان، ال شىعىسى مەن وڭتۇستىگىن سىرداريا وزەنى ءبولىپ تۇر. قالاعا كىرۋ ءۇشىن رەسەيدىڭ ءۇش جەردەگى تەكسەرىپ-وتكىزۋ بەكەتىنىڭ بىرىنەن وتەسىز.
كەيبىر شۇعىل جاعدايلاردا بارۋ كەرەك بولسا، جەرگىلىكتى جۇرت دۋالدان سەكىرۋگە ءماجبۇر بولادى. ءبىراق، رەسەي ساقشىلارى بايقاپ قالسا، سۇراققا تارتىپ، بارماق تابىن الادى، حاتتاما تولتىرتىپ، قالادان شىعارىپ جىبەرەدى.
بۇنى جەرگىلىكتى جۇرت "تەسىكتەن ءوتۋ" دەپ اتايدى ەكەن. جول بويى بايقوڭىرعا بۇرىلعان ءبىز دە سول بەتون دۋالدان سەكىردىك.
بايقوڭىر عارىش ايلاعى 100 مىڭداي حالىقتى "باعىپ وتىر"
بايقوڭىر قالاسىندا شامامەن 75 مىڭ، قالا ماڭىنداعى تورەتام مەن اقاي اۋىلدارىندا ۇزىن سانى 30 مىڭداي ادام تۇرادى.
تالعات لەكەروۆ، ەلەكتريك، قالا تۇرعىنى: "بايقوڭىر حالقىنىڭ 70 پايىزى – قازاقستاندىقتار، 30 پايىزى – رەسەيلىكتەر. جۇمىس ىزدەگەن جاستار دا عارىش ايلاعىن توڭىرەكتەپ، تانىس-تامىر ىزدەيدى. ەگەر قالاداعى مەملەكەتتىك مەكەمەگە، عارىش ايلاعىنا جۇمىسقا كىرە السا، ءۇي ماسەلەسى دە شەشىلەدى. ونىڭ ۇستىنە جالاقى رەسەي رۋبلمەن تولەنەتىندىكتەن، تەڭگەگە شاققاندا اجەپتاۋىر اقشا بولادى".
بايقوڭىر قالاسى «بايقوڭىر عارىش ايلاعى» كەشەنىمەن بىرگە جالپى اۋدانى 6717 شارشى شاقىرىم اۋماقتى الىپ جاتقان الەمدەگى ەڭ ءىرى جەر بەتى عىلىمي عارىش پوليگونى بولىپ تابىلادى.
بايقوڭىر قالاسىمەن سىناق جانە ۇشۋ كەشەندەرىنىڭ ارالىعى 30، 40، 50، 60، 70 شاقىرىمعا دەيىن سوزىلعان. وعان ءار كۇنى تاڭەرتەڭ 50-دەن استام موتوۆوزبەن، 40-تان استام اۆتوبۋسپەن جانە جەكە كولىكتەرىمەن عارىش ايلاعى مەن قالا ارالىعىنا قاتىنايدى.
اۋماقتىڭ كەڭدىگى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە 75، باتىستان شىعىسقا 90 شارشى شاقىرىمعا جۋىقتايدى. ايلاقتىڭ جەر بەتىندەگى ينفراقۇرىلىمى توعىز ۇشۋ كەشەنىن، عارىش اپپاراتتارى مەن زىمىران تاسىعىشتار قۇراستىرىپ، سىناقتان وتكىزىلەتىن 11 عيماراتتى، عارىش اپپاراتتارى مەن ەكپىندى بلوكتارعا وتىن جانە سىعىلعان گازدى قۇيۋعا ارنالعان ءۇش ستانسانى، ەكى اەرودرومدى جانە ولشەۋ كەشەنىن قامتيدى.
قالادا قازاقستاندىق جەكە كاسىپكەرلىك تىركەۋىمەن ساۋدا جاساي المايسىز
اينۇر وسپانوۆا، جەكە كاسىپكەر: "جەكە كاسىپ اشىپ، جۇمىس ىستەي باستاعانىما جارتى جىل بولدى. تۇراقتى تىركەۋىم قالادا بولماعاندىقتان بايقوڭىرداعى بازاردان ورىن الا الماي وتىرمىن. ول ءۇشىن ءسوزسىز رەسەيدىڭ تىركەلگەن كاسىپكەرلىك كۋالىگى بولۋ كەرەك. مەن قازاقستاندىق جەكە كاسىپكەر كۋالىگى (يپ) ارقىلى جۇمىس ىستەمەكپىن. بۇيىرتسا، تورەتامنان اشىلاتىن بازاردان ورىن الامىن."
اينۇردىڭ ايتۋىنشا، قالادا رەسەي سالىق مەكەمەسى جۇمىس ىستەيدى. كاسىپكەرلەر دە رەسەيگە سالىق تاپسىرادى.
قالادا تۇراقتى تىركەۋىڭىز بولسا، 18 جاستان ۇيگە يە بولاسىز
رايسا الدامجاروۆا: "قالاعا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ وتە قيىن. تەك مەملەكەتتىك جۇمىسقا قابىلدانعان سوڭ ءۇي كەزەگىنە تۇراسىز، سوسىن ءبىر جىلدان كەيىن عانا كوممۋنالدىق مەنشىكتەگى ۇيگە جانە تۇراقتى تىركەۋگە يە بولا الاسىز".
ەگەر، تۇراقتى تىركەۋىڭىز بار بولسا، 18 جاستان اسقاننان كەيىن جەكە ءۇي الىپ، بولەك شىعۋعا قۇقىڭىز بار. ياعني، قالا اكىمشىلىگى ءسىزدى ۇيمەن قامتاماسىز ەتەدى. قالا تۇرعىنى بولعىسى كەلەتىندەرگە تۇراقتى تىركەۋى بار اداممەن نەكەلەسسە جەتىپ جاتىر.
رايسا الدامجاروۆانىڭ ايتۋىنشا، تۇراقتى تىركەۋى بولماعان وتباسىلاردىڭ بالالارى ەمحاناعا قارالا المايدى جانە مەكتەپكە دە قابىلدانبايدى. ول ءۇشىن تۇراقتى تىركەۋى مەن قامسىزداندىرۋ ءپوليۋسى بولۋ كەرەك. سول ءۇشىن تۋىسقاندارىنىڭ پاتەرىندە تۇرىپ جاتقاندار دا ەمحاناعا نەمەسە بالاباقشا ءۇشىن كورشى تورەتام نەمەسە اقاي اۋىلدارىن جاعالايدى.
العان تۇرعىن ءۇي بەس جىلدان كەيىن عانا ءوز اتىڭىزعا اۋدارىلادى. الايدا كوشسەڭىز، ساتا المايسىز
قالاداعى بارلىق ءتۇرعىن ۇيلەر كوممۋنالدىق مەنشىكتە. بۇل جەردە جەكە مەنشىك تۇرعىن ءۇي اتىمەن جوق. وسى قالادا جانە عارىش ايلاعىندا جانە باسقا دا عارىشقا نە قالاعا قاتىستى مەكەمەلەردە، كومپانيالاردا جۇمىس ىستەيتىندەرگە قىزمەتتىك پاتەر رەتىندە بەرىلىپ، تەك قانا كوممۋنالدىق اقى الىنادى. بەس جىل تۇرعان سوڭ اتىڭىزعا جازىلعانىمەن، ساتا المايسىز. تۇرعىن ۇيلەردىڭ ينفراقۇرىلىمدارى ءار ەكى-ۇش جىل سايىن جاڭالانىپ وتىرادى.
بۇرىنعى اسكەري بولىمدەردەن قالعان ۇيلەر دە جوندەۋدەن ءوتىپ، حالىققا بەرىلە باستادى
جاڭا قۇرىلىستار سالىنباعان. الايدا بۇرىنعى اسكەري ءبولىمنىڭ ۇيلەرى قايتا جوندەلىپ، حالىققا بەرىلىپ جاتىر ەكەن.
سوعان قاراماستان كوممۋنالدىق شىعىندار رەسەي ستاندارتى بويىنشا تولەنەدى ءارى رۋبلمەن. مىسالى، 48 شارشى مەتر ۇيدە تۇراتىندار ءۇشىن قىسى-جازى 20-22 مىڭ تەڭگە اينالاسىندا. بۇل قازاقستانداعى باعادان 30 پايىزعا قىمبات.
رەسەي ازاماتتىعىن العىسى كەلەتىن قازاقتار دا كوپ
شىنىن ايتقاندا، جاقسى تۇرمىس كەشۋ ءۇشىن رەسەي ازاماتى اتانعىسى كەلەتىندەر دە كوپ ەكەن. 90 جىلدارى رەسەي ازاماتتىعىن الۋ وڭاي بولىپتى. بايقوڭىر ازاماتتارى رەسەي ازاماتتىعىن السا، ماسكەۋ وبلىسىنان جەر نەمەسە ۇيمەن قامتىلۋعا قۇقىلى. سول سەبەپتى، كوپتەگەن ازاماتتار رەسەيگە كوشىپ كەتكەن.
ءقازىر كوبىنەسە جۇمىس بابىمەن جۇرگەندەر باسىم.
ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن رەسەيلىكپەن ۇيلەنۋ كەرەك نەمەسە رەسەيگە بارىپ كەمىندە 6 اي تۇراقتى تۇرۋ كەرەك. سول ارقىلى قوسىمشا تەكسەرىستەردەن كەيىن عانا ازاماتتىققا يە بولا الاسىز.
كەيبىر قازاقتار رەسەي ازاماتى اتانۋ ارقىلى ولارعا بەرىلەتىن قوماقتى جاردەماقىلار مەن جورگەك پۇلعا يە بولعىسى كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ولارعا جۇمىس تابۋ دا، تولەنەتىن جالاقى دا كوبىرەك.
قالادا قازاقستاندىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەر دە جۇمىس ىستەپ تۇر
قالادا حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى، مەكتەپ، بالاباقشا جانە بانك سەكىلدى مەكەمەلەر جۇمىس ىستەپ تۇر. مىسالى، جالاقىنى قازاقستاندىق مەكەمەدەن الساڭىز، كوبىنەسە حالىق بانكىنىڭ اۆتوماتتارىنان الاسىز. ال رەسەيلىك جۇمىس ورنىنىڭ قىزمەتكەرلەرى رەسەي بانكوماتتارىنان اقشا شىعارىپ الادى.
بايقوڭىردان وقىعاندارعا جۇمىس تەز تابىلادى
داۋلەت بەرىك ۇلى، ەلەكتر تەحنيكالىق كوللەدج تۇلەگى: "اعالارىمىزدىڭ بالالارىنىڭ ءبارى وسى بايقوڭىرداعى كوللەدجدە وقىدى. مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيا ماماندىعىن ءبىتىردىم. ءقازىر جەكە ساۋدا ورتالىعىندا جۇمىس ىستەيمىن. كورشى اۋىل، اۋداندارداعى مەكتەپ بىتىرۋشىلەر بايقوڭىرعا كەلىپ وقىعىسى كەلەدى. ونداعى سەبەپ، كەيىن وسىندا قالىپ جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بار".
قالادا ماسكەۋ اۆياسيا ينستيتۋتىنىڭ فيليالى، ەلەكتر تەحنيكالىق كوللەدجى، ءىرى ەسەپتەۋ ورتالىعى، اسكەري اۋرۋحانا، ەمحانا، اۋەجاي، ەلەكتر ستانساسى، سىرا زاۋىتتارى، ءتۇرلى مادەنيەت وشاقتارى، كوپتەگەن ساۋدا، تۇرمىس قاجەتىن وتەيتىن كاسىپورىندار جۇمىس ىستەيدى.
ويىن الاڭدارىنا اينالعان عارىش كەمەلەرى
قالادا ەكى جەردەگى پارككە ۇلكەن عارىش كەمەسى مەن زىمىران تاسىعىش قويىلعان. بالالار ۇستىنە شىعىپ، تىپتەن ىشىنە كىرىپ ويناۋدى ۇناتادى ەكەن. عارىش كەمەلەرىنىڭ ءىشى تولعان كابەلدەر. وتىراتىن، سىرتقا كوز سالاتىن جەرلەرى دە بار. سوڭعى جىلدارى اكىمشىلىك ونى دا شەكتەپ، ەسىكتەرىن جاۋىپ تاستاپتى.
پاترۋلدىك كەزەكتە جۇرگەن رەسەي ساقشىلارى
قالاداعى ەسكەرتكىشتەر مەن قۇرباندار زيراتىنا كەلىپ جىلاپ قايتاتىندار كوپ
قالانىڭ دەمالىس ساياباعىندا زىمىرانداردى سىناقتان وتكىزۋ كەزىندە قازا بولعانداردىڭ (200-دەن استام) باۋىرلاستار زيراتى بار. ءار جىلى ساياحاتشىلارمەن قوسا عارىش سالاسىنىڭ ارداگەرلەرى دە وسىندا كەلىپ باۋىرلاستارىن ەسكە الادى.
قالا حالقى ءار كۇنى تاڭەرتەڭ وسى جەردەن جۇمىسقا كەتەدى
بايقوڭىرلىقتار قايدا دەمالادى؟
قالا تۇرعىندارى كوبىنەسە سىرداريا وزەنى جاعاسىندا، قالاداعى تۇزدى بۇلاقتاردا، "جيگۋلي" دەمالىس ورتالىعىندا دەم الادى. ەندى ءبىر بولىگى قالادان 120 شاقىرىم الىستاعى قامباش كولىنە دە بارادى.
سونىمەن بىرگە جۋىقتا عانا جاڭا كينوتەاتر اشىلىپتى.
بۇرىنعى لەنين قالاسىنىڭ باستى بەلگىسى ءالى تۇر
بارلىق جەردە وسىنداي پلاكاتتار
وندا تازالىقتى، قوعامدىق تىنىشتىقتى ساقتاۋ تۋرالى ايتىلعان جانە سوڭىندا جەدەل جاردەم، ءورت قاۋىپسىزدىگى، رەسەي ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ انىقتاما تەلەفوندارى كورسەتىلگەن.
تورەتام – بايقوڭىر قالاسىنا كىرەتىن قاقپا
بيىل تۇڭعىش عارىش راكەتاسى ۇشىرىلعانىنا 60 جىل
1957 جىلى ءتورتىنشى قازاندا بايقوڭىردان تۇڭعىش عارىش راكەتاسى ءساتتى ۇشىرىلدى. ول دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءبىرىنشى جەردىڭ جاساندى سەرىگىن وربيتاعا شىعاردى.
بايقوڭىر ودان كەيىن دە عارىش كەڭىستىگىن يگەرۋدە كوپتەگەن جاڭاشىل باستامالاردىڭ ستارتتىق ورنىنا اينالدى. بايقوڭىردان كۇننىڭ، ايدىڭ، شولپاننىڭ العاشقى جاساندى سەرىكتەرى، «ۆوستوك»، «ۆوسحود»، «سويۋز»، «پروگرەسس» عارىش كەمەلەرى، «ساليۋت»، «مير» وربيتالىق ستانسيالارى، جۇمىستار جۇرگىزۋگە ارنالعان «پروتون»، «زوند»، «پروگنوز»، بايلانىس ماقساتى ءۇشىن پايدالانىلاتىن جانە مەتەورولوگيالىق باقىلاۋلار جۇرگىزۋگە ارنالعان «مولنيا»، «ەكران»، «گوريزونت»، «رادۋگا»، «مەتەور»، ت.ب. جەردىڭ جاساندى سەرىكتەرى ۇشىرىلدى.
ايدى، مارستى جانە شولپاندى زەرتتەۋگە ارنالعان عارىش اپپاراتتارى دا بايقوڭىردان اتتاندىرىلدى.
بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىڭ قۇنى قانشا؟
1994 جىلدان باستاپ جالعا بەرۋ اقىسىنا جىلىنا اقش-تىڭ 115 ملن. دوللارى بولىپ بەلگىلەنگەن. تابيعاتتى پايدالانۋ تولەمى دە قوسىلعان. ءبىراق قورشاعان ورتانى قورعاۋ قورىنا ودان ءبىر تيىن دا تۇسپەي وتىر. 2017 جىلى جالعا الۋ مەرزىمى 2050 جىلعا دەيىن سوزىلعانى بەلگىلى.
ونىڭ ۇستىنە بايقوڭىر قالاسىنىڭ 70 مىڭنان استام تۇرعىنىن تولىق تۇردە قامتۋ قىزمەتى دە كوپ شىعىن اكەلەدى. ياعني، ءبىلىم بەرۋ، ەمدەۋ، قالا ينفرا قۇرىلىمىن دامىتۋ كەرەك.
ەكولوگيا جانە تابيعاتتى قورعاۋ 1997 جىلى ءتورتىنشى قازاندا جاسالعان كەلىسىممەن جەكە رەتتەلەدى.
عارىش ايلاعى وبەكتىلەرىنە بوگدە ادامدى كىرگىزۋ كوزدەلمەگەن. بۇل ماسەلە 1999 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاراشاسىنداعى جەكە ەرەجەمەن كەيىننەن رەتتەلگەن.
رەسەي بايقوڭىردان كەتە المايدى
سوڭعى جىلدارى رەسەي "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعىن ىسكە قوسسا، "بايقوڭىر" عارىش ايلاعى جابىلۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتىلعان بولاتىن. الايدا "بايقوڭىردىڭ" جۇمىسى ودان ءارى قاراي جاندانىپ جاتىر.
سەبەبى "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعى جوبالانعان دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتە الماي وتىر:
بىرىنشىدەن، ايلاق سازدى، نۋ ورماندى جەردە بولعاندىقتان، اۋىر رەكاتالاردىڭ قىسىمىنان ۇشىرۋ تۇعىرلارى قيسايادى.
ەكىنشىدەن، ۇشىرۋ بارىسىندا وربيتاعا جەتۋ ءۇشىن الىس جول ءجۇرىپ وتەدى.
ۇشىنشىدەن، ورماندى، ءشوپتى جەرگە قۇلاعان زىمىران قالدىقتارىن تابۋ قيىنعا سوعادى جانە ءورت ءقاۋپى كۇشتى.
تورتىنشىدەن، گەپتيل سەكىلدى ۋلى وتىن مۇقيتقا قۇلاسا، الەمگە اۋىر اپات اكەلەرى حاق. سەبەبى، ۋلى زاتتار تەڭىزدە تەز تارالادى.
ەڭ ماڭىزدىسى، اۋىر ءتيپتى زىمىرانداردى ۇشىرۋعا قاۋقارسىز نەمەسە تىم قىمباتقا تۇسەدى.
2017 جىلى ماۋسىم ايىندا "بايقوڭىر" عارىش ايلاعىن جالعا الۋ مەرزىمى تاعى دا ۇزارتىلدى. بۇل ءبىر جاعىنان، كوپ قارجى كەتىپ جاتقان "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعىنىڭ شىعىنىن ازايتۋ ءۇشىن كەرەك بولسا، ەكىنشى جاعىنان "بايقوڭىر" عارىش ايلاعىن باتىس ەلدەرىنىڭ پايدالانعىسى كەلەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. ول رەسەيدىڭ ساياسي-ستراتەگيالىق مۇددەسىنە قايشى.
يلون ماسك زىمىراندارى رەسەيدىڭ مىسىن باستى
يلون ماسكتىڭ قايتا پايدالانۋعا بولاتىن زىمىرانتاسىعىشتارىنىڭ پايدا بولۋى رەسەيدىڭ عارىشتىق ستراتەگياسىن وزگەرتۋگە ماجبۇرلەپ وتىر.
رەسەي 2020 جىلعا دەيىن 8 ميلليارد اقش دوللارىن جۇمساۋ جوسپارلانعان "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعىنىڭ بۇكىل جوباسىن وزگەرتە باستاعانىن كورىپ وتىرمىز. سەبەبى، اقش-تىڭ NASA عارىش ايلاعىنىڭ قايتا پايدالانۋعا بولاتىن زىمىرانتاسىعىشىن سىناقتان وتكىزدى. زىمىران تاسىعىش رەكاتالاردى كوپ رەت پايدالانۋعا بولاتىندىعىن كورسەتتى.
رەسەي عارىش سالاسىنا دا جاڭا وزگەرىستىڭ كەرەكتىگى تۇسىنىكتى بولدى. ولار "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعىن سالۋعا كەتەتىن قارجىنى جاڭا باسقا باعىتتارعا، جاڭاشا زىمىراندار جاساۋعا جۇمساۋى كەرەك.
سول ارقىلى وربيتاعا "جاساندى سەرىك جەتكىزۋ" جانە "تۋريستەر جەتكىزۋ" سەكىلدى كومەرسيالىق قىزمەتتەردەن تۇسەتىن پايدانى ساقتاپ قالۋى ءارى زىمىران تاسىعىشتاردىڭ شىعىنىن قىسقارتۋدى ويلاستىرۋى ءتيىس. ويتپەگەندە، شىعىنى از زىمىراندارمەن جاراقتانعان NASA عارىش ايلاعىمەن باسەكەلەسە المايدى.
بايقوڭىر عارىش ايلاعى – ازىرگە الەمدەگى ەڭ سەنىمدى عارىش ايلاق رەتىندە تانىمال. قانشا دارىپتەگەنمەنەن "ۆوستوچنىي" عارىش ايلاعىنىڭ بۇنىڭ ورنىن باسا المايتىندىعى دا تاعى ءبىر دالەل.
Falcon سەكىلدى رەكاتالاردى بايقوڭىردا پايدالانۋ – ارمان
يلون ماسكتىڭ قايتا پايدالانۋعا بولاتىن زىمىرانتاسىعىشىنىڭ جارىققا شىعۋى – رەسەيدىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان زىمىرانتاسىعىشتارىنىڭ زامانى كەتكەنىن بىلدىرەدى. رەسەيدىڭ بۇل سالادا ەشقانداي جاڭا جەتىستىكتەرگە جەتپەۋى وتە وكىنىشتى.
جەرگىلىكتى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەگەر يلون ماسكتىڭ زىمىرانتاسىعىشتارى بىزدە دە پايدالانىلسا ەكولوگيانى قورعاۋعا وتە پايدالى بولار ەدى. سەبەبى، زىمىران قالدىقتارى مەن زىمىران جانارمايلارى جەرگە توگىلىپ-شاشىلمايدى. شىعىن دا ازايادى.
الايدا، رەسەيدىڭ بۇنداي جاڭا زىمىرانداردى زەرتتەپ، جاساپ جاتقاندىعى تۋرالى دەرەك جوق. جاساعان كۇننىڭ وزىندە سىناقتان وتكىزىپ بولعانشا ونداعان جىل كەتەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان بۇنداي رەكاتالاردى بايقوڭىردا پايدالانۋ قازىرشە ارمان بولىپ وتىر.
"بايقوڭىر" عارىش ايلاعىن بۇتىندەي قايتارىپ الۋ ازىرشە قازاقستانعا ءتيىمسىز
قالاي بولماسىن جەر دە، ايلاق تا قازاقستاندىكى. ونى رەسەي الىپ قويادى دەپ قورقۋعا بولمايدى. ەگەر رەسەي پايدالانۋدان باس تارتقان جاعدايدا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ايلاق تالان-تاراجعا ءتۇسىپ، ساتىلىپ، قۇرىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ونى قورعاۋعا ءقازىر قازاقستان قاۋقارسىز دەپ سانايتىندار كوپ.
قالاي بولماسىن، عارىش ايلاعى دا، قالا دا ون مىڭداعان قازاقستاندىقتى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعانى بەلگىلى. سوندىقتان عارىشتى يگەرۋگە ءالى دايىن ەمەسپىز.
بايقوڭىر ءۇشىن ەڭ ۇلكەن ماسەلە – ەكولوگيالىق اپات
"بايقوڭىر" عارىش ايلاعى پايدالانۋعا بەرىلگەن ۋاقىتتان بەرى، ودان 1300-دەن استام زىمىران ۇشىرىلعان.
اقتوعاي اۋدانى جەرىنىڭ 37 %-ى، شەت اۋدانى جەرىنىڭ 93 %-ى، جاڭاارقا اۋدانى جەرىنىڭ 37 %-ى، ۇلىتاۋ اۋدانى جەرىنىڭ 74 %-ى "پروتون" زىمىرانتاسىعىشىنىڭ وتىنى – گەپتيلمەن لاستانعان.
گەپتيل – ادام جانە جانۋارلارعا كانسەروگەندىك جانە مۋتاگەندىك اسەرى بار ۋلى زات.
"پروتون" زىمىرانتاسىعىشىنىڭ العاشقى ساتىسىنا (5 ساتىلى) 500 توننا گەپتيل وتىنى تولتىرىلسا، ونىڭ ءبولىنىپ، جەرگە قۇلايتىن بولشەگىندە 10-30 توننا وتىن جانباي قالادى.
گەپتيلدىڭ كونسەنتراسياسى ءبىر تەكشە مەتر اۋادا – 0،001 مگ.، ال 1 كگ توپىراقتا 0،1 مگ بولعاندا عانا زيانسىز.
«قازمەحونوبر» كاسىپورنىنىڭ 1994 جىلى جاساعان ەسەبىنە قاراعاندا، زىمىراننىڭ ءبىرىنشى ساتىسى قۇلايتىن جەرلەردەگى مالدىڭ ەتى مەن سۇتىندەگى گەپتيل مولشەردەن ونداعان ەسە اسىپ كەتكەن.
رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى 47 ايماققا زىمىران قالدىقتارى تۇسەدى.
بۇل ماسەلەلەر قاعاز جۇزىندە رەسەيمەن كەلىسىلگەن. الايدا تۇيتكىلدى ماسەلەلەر ءالى كوپ.
P.S.
2017 جىلى شىلدەنىڭ 28ء-ى كۇنى استانا ۋاقىتىمەن ساعات 21:43 كەزىندە بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان "سويۋز مس-05" عارىش كەمەسى "سويۋز-فگ" زىمىران تاسىعىشى ارقىلى وربيتاعا جەتكىزىلدى.
التى ساعاتتان كەيىن حالىقارالىق عارىش ستانسياسىمەن ءساتتى تۇيىسكەن عارىش كەمەسىندە رەسەيلىك عارىشكەر سەرگەي ريازانسكيي، امەريكالىق استروناۆت رەندولف برەزنيكي جانە يتاليالىق پاولو نەسپولي بار.
بەيسەن احمەت ۇلى
پىكىر قالدىرۋ