قىتايداعى قانداسىمىز، شىڭجاڭ پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى بولاتبەك كەرىم لاتىن ءالىپبيىنىڭ جاڭا جوباسىن جاساپ شىقتى. جاڭا لاتىن ءقارىپىن جاساۋدا قانداي زاڭدىلىقتارعا سۇيەنگەنىن بىلگىمىز كەلىپ، تەلەفوندى بولاتبەككە جالعادىق.

 بۇل جوبا قازاق ءالىپبيىنىڭ بۇرىنعى قايداروۆ لاتىن ءقارپىنىڭ نۇسقاسى نەگىزىندە جانە اعىلشىن تىلىندەگى 26 ءارىپتىڭ حالىقارالىق فونەتيكالىق زاڭدىلىقتارىنا ساي جاسالدى،- دەپ ءسوزىن جالعادى جوبا اۆتورى – «تۇرىك اعايىندار ءبىر جاعىنان نۇكتەلەر، ۇتىرلەر قويىپ جاتىر. بىزدە ونداي كۇردەلىلىك بولماۋعا ءتيىس»،- دەپ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ اتاپ وتكەنىندەي قازاق تىلىندەگى 26 ارىپتەن اسىپ قالعان دىبىستار بەلگىلى زاڭدىلىقتار بويىنشا ارىپتەردىڭ قوسارلانۋى ارقىلى تاڭبالاندى.

بۇل جوباعا وزگە ۇلت تىلدەرىنەن ەنگەن “ف، ۆ، ح، ھ، س” دىبىستارى دا تولىق قامتىلعان ەكەن. ال، ءوز تىلىمىزدە دايىن دىبىستالۋ نۇسقاسى بار “ە” بولسا “ە” ارپىمەن ۇقساس تاڭبالانىپتى. «ي، ي» ارىپتەرىنىڭ ورنىنا «J» ءقارپىن قولدانعان جاس ءتىل مامانى «I»ء-نى جىڭىشكەلىك بەلگىسىنىڭ ورنىنا الىپتى. ياعني، «ءا-ia، ءو-io، ءۇ-iu دەپ قولدانساق ىڭعايلى بولاتىن سياقتى»،- دەيدى ول. «ع» ءارپى دىبىستاعاندا، ءتىل ورنى «گ» دىبىسىنا سالىستىرمالى ءسال ارتتا جانە ءسال جوعارى، «ھ» دىبىسىنا سالىستىرمالى ءسال الدىدا جانە ءسال تومەن بولعاندىقتان، قوسارلانعان “gh” ارىپتەرىمەن تاڭبالانىپتى. بولاتبەكتىڭ ايتۋىنشا بۇنداي تاڭبالاۋ اعىلشىن تىلىندە دە كەزدەسەدى ەكەن. «ج» ءارپى جۇڭگو تىلىندەگى دىبىستاۋمەن، «ش، چ» قارىپتەرى اعىلشىن تىلىندەگى دىبىستاۋلارمەن ۇقساس جەكە-جەكە «Zh، Sh، Ch» ارقىلى الىنىپتى. بولاتبەك بۇل ءادىس سايكەستى «ز، س، س» ارىپتەرىن جەكە-جەكە «Z، S، C» دەپ قولدانۋدىڭ قولايلى ەكەنىن دە ەسكەرىپتى. جاڭا جوبادا «ق، ح، ھ» ارىپتەرى اعىلشىن ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دىبىستالۋىنا قاراي «Q، X، H» بولىپ تاڭبالانسا، «ڭ» ءارپى اعىلشىنشا دىبىستالۋى نەگىزىندە “ng” دەپ الىنىپ، «ڭ» مەن «گ» قاتار كەلگەن كەزدە ورتاسىنا «’» بەلگىسىن قوسۋ ارقىلى تاڭبالاناتىنى كورسەتىلگەن . مىسالى، سانگەر-sian’ger.

الەمدەگى بارشا قازاقتىڭ رۋحاني تۇتاستىعىنا كوپىر بولاتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى – بىركەلكى ءالىپبيدىڭ قولدانىسقا ەنۋى ەكەنىن قۇپتايتىن ازاماتتىڭ ارمانى ءوزى جاساعان الفاۆيت نۇسقاسىنىڭ ءبىر كادەگە جاراۋى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.

مايگۇل سۇلتان

baq.kz