اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءرولىن قايتا قاراۋ جانە ولارعا ديپلوم بەرىپ قانا قويماي، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ناقتى جۇمىس ىستەيتىن نەمەسە عىلىممەن اينالىساتىن ماماندار دايىنداۋ — زامان تالابى.

ءقازىر جاڭا زامان تالاپتارىنا بەيىمودەلىپ، كەز-كەلگەن وزگەرىستى ءقابىلوداۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ۇلتتىق بولمىس پەن رۋحاني قۇندىلىقتاردى ساقتاي وتىرىپ، تەرەڭ ءبىلىم مەن زەردەلى عىلىمدى دامىتۋ شارت. الەمدە ورىن الىپ وتىرعان قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ اسەرىنە قاراماستان، ەلدە  يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق ءباعدارلاومالار قولعا الىنىپ، كوپتەگەن جوبالار كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل باعىتتا، اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ اۋىلدى ءدامىوتۋعا قاتىستى تىڭ باستامالارىنىڭ وڭ ناتيجە بەرە باستاۋى كوڭىل ءقۋانوتادى.

اۋىلدى كوركەيتۋ ەلىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەل حالقىنىڭ 43،0 پايىزى، ياعني 8،0 ملن. اسا ادامنىڭ اۋىلدىق جەرلەردە ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى اۋىل ەكونوميكاسى مەن ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ ءماڭىزدىولىعىن دالەلدەي تۇسەدى. اۋىل حالقى ءقازىر اگروونەركاسىپتىك سەكتوردى ءدامىوتۋدا قوماقتى تابىستارعا قول جەتكىزۋدە. مىسالى، سوڭعى 10 جىلدا اۋىل ءشارۋاوشىلىعىنىڭ ءوندىرىس كولەمى 4 ەسەگە، ال اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ 3 ەسەگە ءوستى. سونداي-اق، بىلتىر اگرووونەركاسىپتىك كەشەننىڭ ىشكى ءونىم كولەمى 4،0 ترلن. تەڭگەدەن اسىپ، قازاقستاننىڭ ءجىو-نىڭ 7،8 پايىزىن قۇرادى. استىق كولەمى 21،0 ملن. تونناعا جەتىپ، شەت ەلدەرگە ەكسپورتقا 7،0-8،0 ملن.توننا استىق شىعارىلادى. بۇل – ەلباسىنىڭ اگروسەكتور بويىنشا تاپسىرماسىنىڭ ورىندالىپ جاتقاندىعىنىڭ دالەلى.

ساپالى ءبىلىم مەن يننوۆاسيا — ىلگەرىلەۋ كەپىلى

ءقازىر ەل ەكونوميكاسىن ءجانداندىورۋدا ءبىرىنشى كەزەكتە الەمدىك نارىقتا ەكسپورتقا باعىتتالعان، باسەكەگە قابىلەتتى ساپالى ءونىم كولەمىن مولايتۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى تۇر. ول ءۇشىن ەل اگروونەركاسىپ كەشەنىن «اقىلدى، سيفرلىق تەحنولووگياولار» ارقىلى دامىتۋ قاجەت. سونداي-اق، مەملەكەتكە وزگەرىس پەن جاڭالىق اكەلەتىن سالا – وزىق ءبىلىم مەن ءيننووۆاسيا. ءبىراق يننوۆاسيالىق تەحنولووگيالاردى وسى سالاعا ەنگىزۋ ءۇشىن ءوتانودىق اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى بۇگىنگى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ كەرەك. الدىومەن ونىڭ ىشىندەگى – اگروقۇرىولىموداردىڭ ۇساقتىعى. بۇل رەتتە ءاۋىلشاورۋاشىلىق ءونىم وندىرۋمەن 185 مىڭنان اسا اگروقۇرىلىم مەن  1،6 ملن. جۋىق ءۇي شارۋاشىلىقتارى اينالىسادى. ال اگروقۇرىلىمداردىڭ 96 پايىزى (177،6 مىڭى) – شارۋا قوجالىقتارى. ولاردىڭ جەر كولەمى مەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ دەڭگەيى كەڭ كولەمدە تاۋار وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. جالپى، ءونىمنىڭ 27 پايىزى وسى شارۋا قوجالىقتارىنا تيەسىلى بولسا، ونىڭ 40 پايىزى ەگىس القابى 10 گەكتاردان اسپايتىن فەرمەرولەرگە تيەسىلى. بۇل شارۋا ءقوجالىقتاورىنىڭ 64 پايىز اۋىلشارۋاشىلىق القاپتارى 50 گەكتارعا جەتپەسە، ال 81،2 پايىز ەگىستىك القاپتارى 50 گەكتاردان اسپايدى. مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋمەن، نەگىزىنەن، ءۇي ءشارۋاشىلىقوتارى اينالىساتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداعى ونىمدىلىك پەن باسەكەگە قابىلەتتىلىك دەڭگەيى وتە تومەن ەكەندىگىن كورەمىز. دەمەك، ەلدەگى بارلىق مال باسىنىڭ 52–63 پايىزى ءۇي شارۋاشىلىعىندا ءشوعىرولانعان، ياعني ولارعا مال ءشارۋاشىلىوعىنىڭ جالپى ءونىمىنىڭ 74 پايىزى تيەسىلى.

ۇساق اگروقۇرىلىمدار ءوز ونىمدەورىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ، يننوۆاسيانى وندىرىسكە ەنگىزۋ، ءقاۋىپسىز ازىق-تۇلىكتى ەلدى-مەكەنگە جەتكىزۋ ماسەلەلەرىن وزدىگىنەن شەشۋگە قابىلەتوسىز. سوسىن ولاردىڭ بىلىكتى مامانداردى جۇمىسقا تارتۋعا مۇمكىندىكتەرى شەكوتەۋلى. ولاردىڭ دەنى جاس مامانداردى لايىقتى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعودايولارمەن، ءتيىستى جالاقىمەن ءقامتاوماسىز ەتە المايدى. سوندىقتان اگرارولىق ماماندىقتاردى مەڭگەرگەن تۇلەكوتەردىڭ اۋىلدىق جەرلەرگە بارۋعا ءقۇلوشىونىسى از.

«ديپلوممەن — اۋىلعا» باعدارلاماسىنا — اگرارلىق سالادان ءۇش ماماندىق قوسىلدى

بۇگىندە ەلدە ىسكە اسىرىلىپ جاتقان «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسىنا اگرارلىق سالادان تەك «ۆەتەريناريالىق مەديسينا» ماماندىعى قوسىلىپ كەلگەن. بۇل رەتتە ۋنيۆەرسيتەت پەن اۋىل ءشاورۋاووشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىوسىمەن وسى باعدارلاماعا اگرارلىق سالادان قوسىمشا ءۇش ماماندىق قوسۋعا بيىل عانا قول جەتكىزىلدى. ەندى الداعى جىلدان باستاپ جاس اگرونومدار، بالىق جانە مال شارۋاشىلىعى ماماندارى قوسىمشا قارجىلىق قولداۋ مەن قاجەتوتى الەۋمەتتىك كومەككە يە بولىپ، تومەنگى پايىزبەن نەسيە الا الادى.

اۋىلدىق جەرلەردە، اسىرەسە، اگرارولىق سەكتوردا قىزمەت ەتەتىن بىلىكتى جاس مامانداردى تارتۋ ءۇشىن الدىمەن ۇساق شارۋاشىلىقتاردىڭ كووپەراسياعا بىرىگۋى مەن عىلىم، ءبىلىم، ءوندىرىس ينتەوگراسياسىن قارقىندى تۇردە جۇرگىزۋ قاجەت. وسى رەتتە ەلباسى وبلىس، ءاۋدانوداردا عانا ەمەس، شاعىن اۋىلداردا دا «باسەكەگە قابىلەتتى، مىقتى كووپەراوتيۆتەر» قۇرۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتكەن ەدى.

2015 جىلعى «اۋىلشارۋاشىلىق كووپەراسيالار تۋرالى» زاڭىندا وسى كەمشىلىكتەردى جويۋدا ەكونوميكالىق مەحانيزمەر قاراستىرىلدى. وندىرىستىك جانە قىزمەت كورسەتۋ كووپەراتيۆتەرى اراسىنداعى قۇقىقتىق ايىرماشىلىق، پاي ۇلەستەرى مەن كووپەراتيۆ ءجارعىسىونىڭ بولۋى مىندەتتەلگەن. كووپەراتيۆوتەردىڭ قىزمەت كورسەتۋ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى سالىق جانە مونوپولياعا قارسى زاڭنامالارعا، جەڭىلدىكپەن نەسيە الۋ شارتتارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. بارلىق نارىق سۋبەكتىلەرى جەكە، ءوزارا بىرلەسىپ جانە مەملەكەتپەن بىرگە تابىس تابۋدا تەڭ قۇقىققا يە بولدى.

ءقازىر ەلىمىز اگروونەركاسىپتىك كەشەونى الدىندا الەمدىك نارىقتا ەكسپورتقا باعىتتالعان، باسەكەگە قابىلەتتى، ساپالى ءونىم كولەمىن ۇلعايتۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى تۇر. ول جايلى جولداۋدا: «اگرارلىق ساياسات ەڭبەك ونىمدىلىگىن تۇبەگەيلى ارتتىرۋعا جانە وڭدەلگەن ءونىمنىڭ ەكسپورتىن ۇلعايتۋعا باعىتتالۋى كەرەك» دەلىنگەن. سوسىن ەلدىڭ اۋىل ءشارۋاوشىلىعىنداعى جاعدايدى دا وزگەرتۋ كەرەك. سەبەبى، وندىرىلگەن 100 پايىز ءونىمنىڭ تەك 30–33 پايىزى عانا قايتا وڭدەۋگە، تەك 17 پايىزى عانا ەكسپورتقا شىعىرىلادى. سوندىقتان جاڭا ءفورماوسيا كادرلارىنىڭ تاپشىلىعى سەزىلەتىن قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارى مەن اوك-تىڭ باسقا دا سالالارى ءۇشىن ماماندار دايىنداۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.

اگروونەركاسىپ كەشەنىن «اقىلدى ساندىق تەحنولوگيالارمەن» دامىتۋ — وزەكتى ماسەلە

بۇگىندە پرەزيدەنتتىڭ بەس الەۋمەتتىك ءباستاوماوسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى ءتالقىولاۋ، ونى دۇرىس ىسكە اسىرۋ وزەكتى بولىپ وتىر. مىسالى، بيىل ستۋدەنتوتەرگە ارنالعان ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىن 20 مىڭ بىرلىككە كوبەيتۋ جونىندە ناقتى ءتاپسىروما بەرىلدى. ونىڭ 11 مىڭى ءاقپاوراتتىق تەحنولوگيا، روبوت تەحنيكاسى جانە نانوتەحنولوگيالار سالاسىنداعى ينجەونەر مامانداردى وقىتۋعا ءباعىتوتالماق.

ەلباسىنىڭ بۇل ۇسىنىسى قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتى ۇجىمىن ەرەكشە قۋانتىپ وتىر. سەبەبى، ەلىمىز اگروونەركاسىپ كەشەنىن «اقىلدى ساندىق تەحنولوگيالار» ارقىلى ءدامىوتۋدى ىسكە اسىرۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. سول سەبەپتى، مەملەكەت ءتاراپىونان، ءبىرىنشى كەزەكتە، ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنا قىزمەت ەتەتىن جاستارعا ۇلكەن قامقورلىق جاسالۋدا.

ۇندەۋدە ەلباسى 2020 جىلعا دەيىن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىكتىڭ قاتىسۋىمەن 75 مىڭ ورىندى ستۋدەنتتىك جاتاقحانالاردىڭ سالىنۋى كەرەكتىگىن ايتتى. ال بۇل 98 پايىز اۋىل بالالارى ءبىلىم الاتىن ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت ءۇشىن وڭ باستاما. بۇل رەتتە قازۇاۋ-دە ءجاتاقحاوناعا مۇقتاج ستۋدەنتتەردىڭ 56 پايىزى عانا ورىنمەن قامتىلعان. ال بۇگىندە بىزدە 2000 ستۋدەنت جاتاقحاناعا مۇقتاج. سوندىقتان جوعارىداعى ءباستاوما ءاياسىنودا ۋنيۆەرسيتەت 450 ورىندى جاتاقحانا سالۋدى كوزدەپ وتىر.

ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارىنىڭ نەگىزىن جاس عالىمدار قۇرايدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن. ۇندەۋدەگى ءار وتباسىنا باسپانا الۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن بەرۋگە قاتىستى باستاما، اسىرەسە، جاس وتباسىلاردىڭ باسپانالى بولۋى ءۇشىن جاسالعان وڭتايلى قادام ەكەنى انىق. ەلباسى ۇسىنعان الەۋمەتتىك ماڭىزى بار «7-20-25» باعدارلاماسى حالىقتى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى تەتىگى ەكەنى راس. ۋنيۆەرسيتەتتە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك ءتۇرعىن-ۇي باعدارلاماسى اياسىندا 185 ءبىلىم بەرۋشى مەن قىزمەتكەر قامتىلدى.

تاعى ءبىر ەرەكشە باستاما – ول ەڭبەكواقىسى تومەن قىزمەتكەرلەرگە سالىق تولەمىن تومەندەتۋ. ەندى ەڭبەكاقىسى 60 مىڭ تەڭگەدەن تومەندەر 9،5 پايىز ورنىنا 1،0 پايىز عانا سالىق تولەيدى. بۇل، اسىرەسە اگرارلىق سالاعا ۇلكەن كومەك. سەبەبى، ءقازىر اۋىل ءشارۋاشىولىوعىندا ەڭبەك ەتەتىن ادامداردىڭ ورتاشا ەڭبەك اقىسى 80 مىڭ تەڭگە. سوسىن، ءوز بيزنەسىن، كاسىبىن اشىپ، دامىتقىسى كەلگەندەرگە جەڭىلدەتىلگەن شاعىن نەسيەولەر بەرىلەدى. وعان بيىل مەملەكەتتتىك بيۋدجەتتەن 62 ملرد. تەڭگە بولىنەدى.

ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردىڭ بيزنەس-جوباولارىن ازىرلەپ، نارىققا دايىن بولىپ شىعۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. وسى رەتتە ۋنيۆەرسيتەتتە ستۋدەنتتەردىڭ ستارتاپ-جوبالار بايقاۋى ۇيىمداستىرىلىپ، ولاردىڭ 70 پايىزىن وندىرىسكە ەنگىزۋگە بولادى.

قىسقاسى، ەلباسىنىڭ ستراتەگيالىق باستامالارى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ يننوۆاسيالىق باعىتتاعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەرى ءسوزسىز. ارينە، بۇدان كەيىن دە ءبىزدىڭ قازۇاۋ ەل اۋىل ءشارۋاشىلىوعىنا قاجەتتى كاسىبي مامان دايىنداۋمەن قاتار، سالاعا قاتىستى مەملەكەتتىك ءباعودارلامالاردى حالىققا كەڭىنەن ءتۇسىنودىرۋ مەن ونى جۇزەگە اسىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردى جالعاستىرا بەرمەك.

ۇكىلاي كەرىموۆا

قازۇاۋ ستراتەگيالىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى

ە.ع.د، پروفەسسور.

الماتى اقشامى