1953 جىلى راقىمشىلىقتان كەيىن گۋلاگ-تىڭ كوپتەگەن لاگەرىندە كوتەرىلىس باستالدى. رەابيليتاسيا الماعان لاگەرلەردىڭ تۇتقىندارى تۇتقىننان بوساۋ ءۇشىن بارلىق امال قاراستىرۋعا ۇمتىلا باستايدى. سول جىلى رەچلاگتا ەڭ ۇلكەن كوتەرىلىس ورىن الدى. گۋلاگ-تىڭ باسقا دا جەرلەردە تارتىپسىزدىكتەر كوپ بولدى. ۇستالعاندار مەن كۇزەتشىلەر اراسىندا قاپيادا كوز جۇمعانداردىڭ سانى ءبىرتالاي.

1953 جىلى ستالين قايتىس بولعاننان كەيىن گۋلاگ-تىڭ ايماعىندا بولعان ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن ساياساتىنىڭ قۇرباندارىنىڭ كوبىسى ىس-ارەكەتتىڭ ۋاقىتى كەلدى دەپ شەشتى. ماسەلەن، 37 مىڭعا جۋىق تۇتقىندار بولعان رەچلاگتا پاراقشالار تاراتىلدى. پاراقشالارىندا جۇمىستان شىعۋ جانە كوتەرىلىستەردى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن بىرىگىپ كۇش جۇمساۋعا ۇندەۋ تاستادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بارلىق تۇتقىندار نەبىر ازاپ تارتقان. سونىڭ ارقاسىندا گۋلاگ تۇتقىنداردى جاساماعان قىلمىستى مويىنداۋعا ماجبۇرلەدى. وسىدان جانە لاگەر قىزمەتكەرلەردىڭ قاتىگەزدىگىنەن ابدەن شارشاپ، سونداي-اق تۇراتىن باراقتاردىڭ ادام توزگىسىز جاعدايىنا بايلانىستى  گۋلاگ-تا وتىرعاندار كوتەرىلىسكە شىعۋعا ءماجبۇر بولدى.

كوپتەگەن شاحتا قىزمەتكەرلەرى كومىر ءوندىرىسىن توقتاتتى. ولار اربالاردا «تۇتقىندىرعا باس بوستاندىعىن بەرۋ!» جانە «كومىر بەرمەڭىز!» دەپ جازدى. شىلدەنىڭ سوڭىندا №2 لاگەردە جازاسىن وتەپ جاتقان 1500 ادام جۇمىسقا بارۋدان باس تارتتى جانە كوكپ ورتالىق كوميتەتى وكىلدەرى رەچلاگقا كەلۋىن تالاپ ەتتى. جۇمىسقا بارۋدان باس تارتقان سوتتالعانداردىڭ سانى 3000-عا جەتكەندە گۋلاگ باسشىسى ولارعا جاڭا جەڭىلدىكتەردى ەنگىزدى.

تۇتقىنداردىڭ جۇمىس كۇنى ەندى توعىز ساعات بولدى جانە ولاردىڭ ءوز تۋىستارىن كورۋگە جانە ولارمەنەن حات الماسۋعا مۇمكىندىك پايدا بولدى. سوتتالعانداردىڭ ايلىعىنىڭ كوبەيۋىنە جانە ءوز تۋىستارىنا اقشان اۋدارۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى. ءبىراق بۇل جەڭىلدىكتەر گۋلاگ قۇرباندارىنا اۋىزىنا قاقپاق بولا المادى، ولار كۇرەسىن توقتاتپادى. كوپشىلىگىن جالعان نەمەسە وتىرىك ايىپ بويىنشا ستاليندىك بيلىك سوتتادى. گۋلاگ-تىڭ تۇتقىندارى بەلسەندى ارەكەتتكە كوشتى. ۆوركۋتا لاگەرلەرىنىڭ بىرىندە تۇتقىندار كۇزەتشىلەرگە شابۋىل جاساپ، كوتەرىلىستىڭ بەلسەندىلەرى بولعان 77 ارىپتەسىن تۇرمەسىنەن بوساتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە ەكى تۇتقىن جاراقات الدى، ال تاعى ەكەۋى قايتىس بولدى.

ۆوركۋتادا گۋلاگ-تىڭ تارتىپسىزدىگى تامىز ايىنىڭ باسىندا ۇدەي ءتۇستى. رەچلاگ-تىڭ باستىعى دەريەۆيانكو ەرەۋىلگە قاتىسقىسى كەلمەيتىن تۇتقىنداردى بوساتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. مۇنى 400 ادام ماقۇلدادى. ولاردى بوساتۋ ءۇشىن 50 كۇزەتشى مەن سارباز كىردى، ءبىراق باسقا ەرەۋىلشىلەر بۇعان قارسىلىق كورسەتتى. ولار قورشاۋدىڭ سىندىرىلعان تاقتايشالارى ارقىلى ساربازداردى قۋىپ شىقتى جانە لاگەردىڭ قاقپاسىنا قاراي كىرە باستادى.

سودان كەيىن توڭكەرىستى باسۋ ءۇشىن سۋ قاقپاعى بار ءورت سوندىرگىش كولىك كەلەدى. ءبىراق تۇتقىندار ءورت ءسوندىرۋ شلانگىن الىپ، جابىرلەنۋشىلەرگە ونى قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. سونىمەن قاتار ولار بەس مەترگە جۋىق تىيىم سالىنعان قاشىقتىققا جاقىندايدى. ەرەجەگە سايكەس، ول "گۋلاگ-تان قۇتىلۋ ارەكەتى" دەپ سانالدى. سوتتالعاندارعا قارسى پۋلەمەت بولىمشەلەرى وق اتتى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا  سوتتالعان 135  ادام جارالانىپ، 53 ادام قازا تاپتى.

كوتەرىلىستىڭ باسىندا تۇتقىندار بەلگىلى ءبىر ارتىقشىلىققا يە بولدى. ءبىراق ولاردىڭ نەگىزگى تالاپتارى ورىندالمادى. ولار كەڭەس ۇكىمەتكە قارسى ساياسي قىلمىس جاساعانى ءۇشىن ايىپتالعان جۇزدەگەن ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ ىستەرىن قايتادان قاراۋدى تالاپ ەتتى. ال 1953 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە  عانەا ولار وسى ماقساتقا قول جەتكىزە الدى.

گۋلاگ-تىق كوتەرىلىستىىڭ  باسشىلارىنىڭ (بارلىعى 14 ادام بولدى) تۇتقىنداۋ مەرزىمىن تاعى 10 جىلعا ۇزارتتى. اۋىر جۇمىستقا اۋىستىرىلعان سوتتالعانداردىڭ سانى شامامەن 300 ادامدى قۇرادى. 1954 جىلى مامىردا رەچلاگ رەسمي تۇردە جابىلىپ، تۇتقىندار باسقا لاگەرلە اۋىستىرىلدى.

 كەرىمسال جۇباتقانوۆ، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى