سوڭعى اپتالارداعى قازاقستاننىڭ وبلىستارىندا  بۇرىن-سوڭدى بولماعان تاسقىن سۋدىڭ سالدارى ايتارلىقتاي شىعىن الىپ كەلگەنى راس. تاسقىن ءوتتى. بىردەن قازاقستاننىڭ 5 وبلىسىن شۋ شايعاندا ءبىزدىڭ ءتجم-ىىم  ادەتتەگىدەي،  شاراسىزدىق تانىتتتى. ۋادە ەتىلگەن ساقتاندىرۋ سيستەماسى دا جوق. ونداعان-جۇزدەگەن اۋىل، قالالار تاسقىن-سەلدىڭ ورتاسىندا قالىپ، ۇيلەر، شارۋاشىلىقتار، جولدار قيراعان، ەلەكتر جەلىلەرى ۇزىلگەن، 15 مىڭنان استام تۇرعىن ءقاۋىپسىز ورىندارعا ەۆاكۋاسيالاندى. ەلباسى ايتقانداي-اق، ادام شىعىنى بولعان جوق. قۇداي ءبىر ساقتادى دەستىك. بۇل ارينە ەڭ ماڭىزدى ناتيجە.

ازىرگە مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان  تابيعاتتىڭ تەنتەك مىنەزىنەن كەلگەن شىعىن كولەمى تۋرالى ناقتى دەرەكتەر ايتىلمادى. دەسە دە، تاسقىن شىعىنى ءتۇرعىنداردىڭ قالتاسىنا سالماق سالىپ قانا قويماي، جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە دە تۇسەتىنى انىق. سۋ قايتار، سوسىن كەلتىرىلگەن شىعىندى ەسەپتەۋ كەزەڭى باستالادى. ازىرگە، كومپەنساسيا تۋرالى ءسوز قوزعالمايدى. سەبەبى، ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستاندا تابيعي اپاتتاردان كەلەتىن شىعىندى وتەۋگە قاتىستى ناقتى مەحانيزم قالىپتاسپاعان.

ال الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىندە جىلجىمايتىن مۇلىكتى (اۋىلدىق جەرلەردە)ساقتاندىرۋ مەحانيزمى الدەقاشان قولعا الىنعان.  مىسالى، 2013 جىلى سولتۇستىك امەريكادا تابيعات اپاتى سالدارىنان 37،5 ملرد. دوللار شىعىن كەلگەن. بۇل شىعىننىڭ  18،5 ملرد. دوللارى ساقتاندىرۋشى كومپانيالاردىڭ ەسەبىنەن وتەلگەن. ەۋروپا كونتينەنتتەرىندە اپات شىعىنىنىڭ 40 پايىزى (22،5 ملرد. دوللار) ساقتاندىرىلعان دەلىنەدى كەيبىر دەرەك كوزدەرىندە.  ال ازيادا ەڭ ءىرى تابيعي شىعىن سومماسى 60 ملرد. دوللار بولعاندا، بۇل كورسەتكىشتىڭ نەبارى 5 پايىزى عانا ساقتاندىرىلعان. ال، سالماقتىڭ قالعانى قارا حالىقتىڭ قالتاسىنا نەمەسە مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ ۇلەسىنە تيەسىلى بولىپ شىعادى. افريكا ەلدەرىندە تابيعات اپاتتارىنان كەلەتىن شىعىننان حالىقتىڭ تەك 1 پايىزى عانا ساقتاندىرىلعان.

قازاقستاندا ءدال افريكا سەناريى كورىنىس تابادى. قانداي دا ءبىر توتەنشە جاعدايلار ورىن العان جاعدايدا جالپى حالىق بولىپ جىلۋ جينايدى نەمەسە مەملەكەت قازىناسىنان، ۇكىمەت رەزەرۆىنەن ميللياردتاپ قارجى بولىنەدى. افريكامەن سالىستىرعاندا، بىزدە اقشا كوبىرەك. سوندىقتان، اپاتتان كەلگەن شىعىن (ءتۇرلى جولدار ارقىلى)قايتا ورنىنا كەلتىرىلەدى.

مىسالى، قىزىلاعاشتاعى تراگەديادا 460 ءۇي توپان سۋ استىندا قالدى. بۇل ۇيلەردىڭ بىرەۋى دە ساقتاندىرىلماعان. وسىدان كەيىن رەسپۋبليكادا تابيعي اپاتتاردان تۇرعىن ۇيلەردى ساقتاندىرۋ تۋرالى ءسوز قوزعالا باستاعان بولاتىن. ايتىلعان ءسوز ايتىلعان جەرىندە قالدى. 2013 جىلى جامبىل وبلىسىندا قاتتى داۋالدان مىڭداعان ادام باسپاناسىز قالىپ، بارلىق بايلانىس جەلىلەرى ۇزىلگەندە ەلباسى ءوز باس بولىپ، مىندەتتى ساقتاندىرۋ تۋرالى ۇسىنىس (تاپسىرما) ايتقان بولاتىن. "الەمنىڭ بارلىق دامىعان ەلدەرىندە تابيعي اپاتتاردان ساقتانتىرۋ جۇيەسى قولعا الىنعان. اقش جانە باسقا دا ەلدەر تابيعي كاتاستروفالاردان از شىعىنعا كەلىپ جاتقان جوق. ءبىراق، بۇل ەل قازىناسىنا سالماق سالمايدى. تۇرعىندارعا دا جەڭىلدىك جاسالعان. نەگە بىزگە دە بۇل مەحانيزمدى قولعا الماسقا؟"،-دەگەن ەلباسى ۇكىمەتكە ارنايى تاپسىرما دا بەرگەن بولاتىن.

الايدا، تاۋەكەل (ريسك) باسىم بولعاندىقتان ساقتاندىرۋ كومپانيالارى بۇعان ىجداحاتتىلىق تانىتا قويعان جوق. سوندىقتان ەكونوميكا ۆەدموستۆاسىنىڭ باستىعى ەربولات دوسايەۆ مىرزا "مەملەكەتتەن فوند" قۇرۋدى ۇسىنعان ەدى. ناتيجەدە فوند تا، زاڭ دا، قالىپتى جۇمىس سحەماسى دا جوق بولىپ وتىر.

مەملەكەتتىك ورگانداعىلار بۇل تابيعي اپات جايلى الدىن الا بىلگەندىكتەرىن جاسىرمايدى. الايدا تاسقىنعا توتەپ بەرۋى ءتيىس توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىندە مۇمكىنشىلىك جوق-مىس. قازاقستاننىڭ  5 وبلىسىندا بىردەي بولعان تاسقىن شىعىنىنىڭ سالماعى قايتادان حالىق پەن بيلىكتىڭ قالتاسىن قاعا ما؟ نەگە ءالى كۇنگە دەيىن تۇرعىن ءۇيدى ساقتاندىرۋ مەحانيزمى قولعا الىنباي وتىر؟

تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزى تەنتەكتىك تانىتقاندا، حالىقتىڭ دا، ءتجم-ىىم-نىڭ دا قانداي كۇيدە قالاتىنى بەلگىلى. الايدا سول ءتجم-ىىم جىل سايىن ورىن الاتىن سۋ تاسقىندارىنا ءالى دە بولسا ساباق الماي وتىر.

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى