سوڭعى كەزدەرى «حابار» تەلەارناسىنان «جىگىت سۇلتانى» بايقاۋى كورسەتىلىپ ءجۇر. «ءجىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەگەندى تۋ ەتكەن ازاماتتار بار ونەرىن سالىپ، بايگەدەن وزا شابۋعا دامەلى. ءدال وسى بايقاۋدىڭ وتكەن تۇسىرىلىمىنە نازار اۋدارعاندا، كوز سۇيسىندىرەر تالانتتى جاستاردىڭ بار ەكەنىنە كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي ەدى. ءبىرى جيىرما كەلى كىردى قىمسىنباي كوتەرسە، ەندى ءبىرى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانىن دومبىرامەن ناقىشىنا سالا ورىنداپ، كورەرمەندى ءتانتى ەتكەندەي بولدى. الايدا، كەزەك ءبىلىمىن ساراپتايتىن ساۋالدارعا كەلگەندە كوبى ماردىمدى جاۋاپ ايتا الماي قينالىپ، جەر شۇقىعاندا كوڭىلىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلعانىن نەسىنە جاسىرايىق. سونداعى «قاسىم قايسەنوۆ كىم؟» دەگەن ساۋالعا مۇلدەم جاۋاپ تابا الماي، يىعىن قيقاڭ ەتكىزگەن بوزبالانى دا، «جەتى جارعى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟» دەگەندە «كەزىندە بيلەردىڭ حانعا ايتقان ءسوزى» دەپ، ءوزىنىڭ جاۋابىنا سەنىمدى تۇردە «ال بۇنىما نە دەيسىڭ» دەگەندەي، قاسقايىپ تۇرعان جاستى دا، «اقىنداردان كىمدەردى بىلەسىڭ؟» دەگەنگە «اباي...» دەپ باستاعان تىزىمىنە قوساتىن ەسىم تاپپاي، ابىرجىگەن جىگىتتى دە كوردىك. قازاقتىڭ جىگىت سۇلتانى اتانۋعا وزدەرىن لايىقتى دەپ تاپقان ازاماتتارىمىزدىڭ جاۋابى وسىنداي بولسا، وزگەگە نە جورىق. ال ءسىز، قۇرمەتتى وقۋشى، بۇعان نە دەيسىز؟ وقىعان مەن وقىماعان، ساۋاتتى جانە ساۋاتسىز دەپ بولە جارىپ قارايتىن بولساق، كىسى بالاسىنىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي ەكەنى كوزگە ۇرادى. دەسەك تە، كوركەم ادەبيەت ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنە، بۇگىنى مەن ەرتەڭىن تارازىلاۋعا سەپ تيگىزەر باستى قۇرال دەيتىن بولساق، وعان بەي-جاي قاراۋدىڭ سالدارى قانداي؟ بۇگىنگى اڭگىمە توركىنىن وسى توڭىرەكتە ءوربىتۋدى ماقسات تۇتىپ، قايىر قاراقۇلانمەن سۇحباتتاسىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بەلگىلى ازاماتتارعا ساۋالناما جۇرگىزگەن ەدىك. – تەاترعا بارماۋ، كوركەم فيلمدەر كورمەۋ، ءداستۇرلى ءان تىڭداماۋ، كىتاپ وقىماۋدىڭ اقىرى قايدا اپارادى، ياعني وسىلاي جالعاسا بەرەتىن بولسا بولاشاعىمىز قانداي بولماق؟ جالپى، قازىرگى ۇلتتىق تالعام قاي دارەجەدە دەپ ويلايسىز؟ – بۇل سۇراقتار ەڭ الدىمەن، ارينە، حالقىمىزدىڭ بولاشاعى – جاستارعا قاتىستى ايتىلعانى ايدان انىق. «تەاترعا بارماۋ، كوركەم فيلمدەر كورمەۋ، ءداستۇرلى ءان تىڭداماۋ، كىتاپ وقىماۋ» دەگەندى ءبىر سوزبەن «جاستاردىڭ ونەر اتاۋلىدان قول ءۇزۋى» دەپ تۇسىنگەن دۇرىس شىعار. بۇل قۇبىلىس، ءبىر جاعىنان، مىنا زامانىمىزعا، ونىڭ بارعان سايىن ۇدەرگەن، ادامداردى ءبىرىنىڭ يىعىن ءبىرى جۇلىپ جەۋگە ماجبۇرلەپ جاتقان تەگەۋرىنى مەن ەكپىنىنە تىكەلەي بايلانىستى. رۋحاني ومىردەگى مۇنداي بەتبۇرىس وسىلاي جالعاسا بەرسە، بۇل، ارينە، ادامزات قوعامىن «ۇشپاققا» شىعارمايدى – اركىمنىڭ-اق جان دۇنيەسىنىڭ جۇتاڭدىعىنا (مۇمكىن، ءتىپتى، قايىرشىلىعىنا)، توقىراۋعا ۇرىندىرادى. ادام ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ سول ىشكى الەمىمەن، ونىڭ ابزال قاسيەتتەرىمەن: ىزگىلىگىمەن، ءتىرى تابيعات تۇگىلى، ءولى تابيعاتقا دەگەن قامقورلىعىمەن، جاناشىرلىعىمەن، قيراتۋشى، جويۋشى ەمەس، بۇتىندەۋشى پەيىءلىمەن، ءاردايىم جاسامپازدىققا ۇمتىلۋىمەن – ادام. ەگەر وسى ابزال قاسيەتتەرى جوعالسا، ادام تەك قانا جىرتقىش ماقۇلىققا ەمەس، تابيعات بەرگەن ميىنا، اقىلىنا سۇيەنىپ، ەڭ زالىم دا زۇلىم، قانقۇيلى مونسترعا اينالادى. ەندى «جارايدى، سولاي-اق بولسىن، ءبىراق سوندا بۇل قاتەرگە قارسى تۇرا الاتىن كۇش بار ما؟» – دەسەك، ونداي كۇش بار ەكەن. ول كۇش، بارلىق جەر ءجۇزى بويىنشا وتكەن زاماندارداعى، بۇگىنگى اقىل-پاراسات يەلەرىنىڭ پايىمداۋىنشا، جان-جاقتى تەرەڭ ءبىلىم مەن سان-سالالى، ورەسى دە، تۇعىرى دا بيىك ونەر دەلىنىپ ءجۇر. بۇگىنگى قازاق قوعامى وسىلاردان قۇرالاقان با؟ جوق، قۇرالاقان ەمەس. بۇل ارادا ءبىر ايتىلا كەتەتىن نارسە – تىرشىلىكتە، سونىڭ ىشىندە، قوعام ءومىءرىندە دە، جۇزدەن ءجۇز ۇپايلى پروگرەسس تە، ءجۇزدەن ءجۇز ۇپايلى رەگرەسس تە بولمايدى ەكەن. قازاق دەپ اتالاتىن حالىققا، ونىڭ باسىنان وتكىزگەن تاريحىندا عاسىرلار بويى تارتقان ازابى مەن كورگەن قوقانايى ازداي-اق، تاعى دا ولشەۋسىز كوپ تاقسىرەت الىپ كەلگەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ايتكەنمەن دە بۇيىرتقان سىيى بار. ول سىي – حالقىمىز مىنا جاڭا عاسىرعا، كەشەگى كەڭەس وداعىنىڭ شەڭبەرىمەن ەسەپتەگەندە ەڭ ساۋاتتى (ورىستاردىڭ وزدەرىنەن دە كوش وزىق) ۇلتتاردىڭ ءبىرى بولىپ ىلىكتى. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق ونەردىڭ دە (ولاردىڭ ىشىندە سان جانرلى كوركەم ادەبيەتتى ەرەكشە ءبولىپ اتاعان دۇرىس) قۇدايعا شۇكىر، دەڭگەيى بيىك، مەرەيى ۇستەم. ەگەر ءبىز وسى مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانا الساق، تەگەۋرىندى نەگاتيۆكە قاۋقارى ودان ەش كەم ەمەس ءپوزيتيۆتى كۇشتەردى باتىل قارسى قويا الاتىن ۇلتپىز دەپ ويلايمىن. «ءدال بۇگىنگى كۇنى ۇلتتىق تالعام قانداي دارەجەدە؟» – دەگەن سۇراققا قاپىسىز تۇشىمدى جاۋاپ بەرۋگە تاۋەكەل ەتپەس ەدىم. ۇلتتىق سانا – ول بار. ۇلتتىڭ ءتىنىس-تىرشىلىگىنە، ونەرىنە دەگەن ىنتا دا – كوپشىلىگىءمىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ساقتالعان. ءبىراق تاعى دا زامان اعىمىمەن جانە باسقا دا قاقپا-سوقپا ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن دەيءمىز بە، ۇلتتىق سانا تۇرعىسىنان كوسموپوليت (ايتپەسە، ءتىپتى، ءوز ۇلتىن جەك كورەتىن ساتقىن)، ال ونەردەگى تالعام تۇرعىسىنان ءدۇبارا، ءشالتۇرىش بولىپ كەتكەن قانداستارىمىز دا جەتەرلىك...
– ەندى وسىلاردىڭ ىشىندە كىتاپ وقىمايتىن بوزبالا، كىتاپ وقىمايتىن بويجەتكەن... اتا-انا، ءمۇعالىم، شەنەۋنىك دەپ جەكە-جەكە قاراستىراتىن بولساق، ونىڭ سالدارى قانداي؟ – «كوركەمدىك – الەمدى كۇيرەۋدەن اراشالاپ قالادى» كرەدوسى بەكەردەن-بەكەر ۇزبەي ايتىلىپ جۇرمەسە كەرەك. جانە بۇل جارىق دۇنيەگە كۇنى كەشە عانا ەمەس، ەرتەرەك كەلگەن ءارى كوزقاراس، ءارى ءۇمىت. گۋمانيست-ويشىلدار، بەلگىلى عالىم-قايراتكەرلەر ادامزاتتى الدا كۇتىپ تۇرعان وتە اۋىر سىناقتاردىڭ، قاۋىپ-قاتەردىڭ بار ەكەنىن كۇنىلگەرى سەزىپ، ولاردىڭ زارداپتى اسەرىن بارىنشا جۇمسارتۋ جايىن وتە ەرتە زاماننان بەرى ويلاعان، تولعاعان. سول ىزدەنىستەرىندە ولار، ونەرگە، سونىڭ ءىشىندە، اسىرەسە، كوركەم سوزگە، ادەبيەتكە ءۇلكەن ءۇمىت ارتقان. ونەر ادامدى مۇلدە باسقا قالىپتا – بيىك ساپادا تاربيەلەيدى: جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ونىڭ جان دۇنيەسىن ىزگىلىك پەن مەيىرىمگە دەگەن قۇشتارلىققا تولتىرىپ، جۇمسارتادى، اسقاق ارماندارعا جەتەلەيدى، ورەلى دە وزىق ىستەرگە قۇلشىندىرادى، تۋعان حالقى مەن ەلىنىڭ مۇددەسىن ءوز مۇددەسىنەن كوشكوءرىم ىلگەرى قويۋعا يتەرمەلەيدى. بالانى، جاس ادامدى وسىنداي ەتىپ تاربيەلەۋ ءىسى تەك قانا سان-سالالى اتادان مۇرا ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ بەلسەندى دە ءۇزىلىسسىز كومەگى ارقاسىندا ساتىمەن جۇزەگە اسۋى مۇمكىن. دانىشپان جازۋشى، ۇلى گۋمانيست ليەۆ تولستويدىڭ «ونەر دەگەنىمىز نە؟» («چتو تاكوە يسكۋسستۆو؟») اتتى ەڭبەگى بار. ءوزى ونى «مونوگرافيا» دەپ اتاپتى. بۇل اۆتوردىڭ الگىنى عىلىمي ەڭبەك دەپ ەسەپتەگەنىن كورسەتەدى. سول شىعارماسىندا جازۋشى، ونەرگە انىقتاما بەرەدى. ليەۆ تولستويدىڭ بەرىك سەنىمىندە، ونەر – سول ونەر يەسىنىڭ باسقا ادامدارعا، الگى تۋىندىنى پايدالانۋعا ءتيىس وقۋشى-ەستۋشى-كورۋشىگە، ءوزىنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ سول شىعارمانى دۇنيەگە كەلتىرىپ وتىرعانداعى قالپىن، نەشە ءتۇرلى شامىرقانعان، ءبىرىمەن-بىرى استاسقان قات-قابات سەزىمدەرىن جۇعىستىرۋ، بەرۋ، تاسىمالداۋ ءتاسىلى. ءالى دۇنيەتانىمى، وي-پاراساتى قالىپتاسىپ، بەكىپ ۇلگەرمەگەن جاس ادام، ءتۇن قاتىپ وتە تالانتتى جازۋشىنىڭ، مەيلى شاعىن بولا بەرسىن، ءبىر عانا حيكاياسىن وقىپ شىققاندا، ول الگى بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە بارلىق كۇيىنىش-سۇيىءنىشىمەن، ارمان-تىلەگىمەن، قۇلشىنىس-كۇرەسىمەن باسقا ءبىر ادامنىڭ بۇكىل عۇمىرىن نەمەسە سول عۇمىردىڭ سۇبەلى ءبىر كەزەڭىن ءوز باسىنان وتكەرگەندەي كۇي كەشەدى ەكەن (تەاتردا تالانتتى دا ءساتتى قويىلىمدى تاماشالاعانداعى كورەرمەننىڭ كۇيى دە ءدال وسىنداي بولادى). ءسويتىپ، ونىڭ، الگى وقۋشىنىڭ نەمەسە كورەرمەننىڭ جان دۇنيەسى تازارادى، ول كوپتەگەن پەندەشىلىك ۇساق وي مەن كۇيكى تىلەكتەردەن ارىلادى، ارمانى بيىككە سامعاپ، شارىقتايدى، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ءىس-قىلىقتارىنا باسقا، قىتىمىر كوزبەن قارايتىن بولادى، جۇرەگى جۇمسارىپ، مەيىرىم مەن كەشىرىمگە تولادى. ەندى وسىنداي ونەر تۋىندىلارىنا كەلگەندە سەزىمى تۇل، تاسكەرەڭ، اسىرەسە، تابىلۋى دا، پايدالانىلۋى دا وڭاي كىتاپقا دا سەلقوس، نەمقۇرايدى قارايتىن اتا-انا مەن ۇستاز اتىن قۇر بوسقا جامىلىپ جۇرگەن مىسكىن جايلى نە ايتۋعا بولادى. ولار ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى – جاس ۇرپاققا رۋحاني مايداندا نادەگە اساتىن قانداي ازىق بەرە الادى؟! ونەر اتاۋلىدان، سونىڭ ىشىندە، كوركەم ادەبيەتتەن بەيحابار، بۇكىل سانالى عۇمىرىندا «ءبيتىن سالا» تۇشىنىپ، ءبىر كىتاپ وقىماعان شەنەۋنىكتىڭ دە ەلگە تيگىزەر پايداسىنان زيانى باسىم: ونداي ادامدا نازىك سەزىم، وزگەگە دەگەن اياۋشىلىق، كەمتارعا قول ۇشىن بەرۋگە قۇشتارلىق سياقتى ابزال سەزىمدەر ادەتتە بولمايدى... مەن، شىعارماشىلىقتىڭ جاي-جاپسارى بولماسا، ءوز جەكە باسىم جايىندا اڭگىمە قوزعاعاندى ۇناتپايتىن اداممىن. الايدا، ءدال وسى جولى ءالى بالاڭ كەزىمدە باسىمنان وتكەن، مىنا ءسوز ەتىپ وتىرعان ماسەلەمىزگە تىكەلەي قاتىسى بار ءبىر ەپيزودتى اڭگىمەلەي كەتكىم كەپ وتىر. 1949 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ العاشقى كۇندەرى – مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ قىسقى كانيكۋلىنىڭ قارساڭى ەدى. ول كەزدە مەن جايىققا جاقىن جاتقان شاعىن اۋىلدا، بەسىنشى سىنىپتا وقيتىنمىن. كۇتپەگەن جەردەن قىرۋار ولجاعا كەنەلدىم دە قالدىم: مەنىڭ قولىما قوماقتى كىتاپ – اسىرەسە، سول كەزدەرى اتى دۇركىرەپ تۇرعان ۇلكەن جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ لاتىن ارىپتەرىمەن تەرىلگەن «جۇمباق جالاۋ» رومانى ءتۇستى. كىتاپتىڭ وعان دەيىن وقىلا-وقىلا ەسكىرگەنى سونشا، تۋرا يت تالاعان بالپاقتاي بولىپ كەتىپتى. الايدا، ونىڭ بەتتەرى، كوپشىلىگىنىڭ جيەكتەرى جىرىم-جىرىم بولعانىمەن، تۇگەل ەدى. قىسقاسى، مەن سوعان دەيىنگى دە، سودان كەيىنگى دە ومىرىمدە ەشقاشان الگى ەل جاپپاي اشقۇرساق جالاڭاشتى قىتىمىر قىستىڭ ون كۇنىندەگىدەي باقىت پەن شاتتىققا كەنەلمەپپىن. سول ون كۇن بويى ۇدايى مەن روماننىڭ كەيىپكەرلەرى اسقارمەن، بوتاگوزبەن، امانتايمەن جانە باسقالارىمەن «ميداي ارالاسىپ»، بىرگە بولدىم، شاتتاندىم، نالىدىم، كۇلدىم، جىلادىم، قىسقاسى، وزگەلەردىڭ جانقيار كۇرەسكە تولى ىزى-قيقى، شىم-شىتىرىق ءومىرىن ءوز باسىمنان وتكىزدىم. سول جولعى تاپقان ەڭ ۇلكەن ولجام – مەن ءوزىمدى ءدال سول كەزدەن باستاپ، ءالى وزىمە دە ايقىن ەمەس الدەنە ءۇشىن «باسىممەن» جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس ادامداي سەزىنەتىن بولدىم... ەكىنشى جاعىنان، ونەرگە، ەڭ بولماسا سونىڭ ءبىر سالاسىنا قۇشتارلىق – باقىتتى ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ءار ادامنىڭ جان ازىعى: الگى ادام سول سۇيگەن ونەرىنىڭ «سولىنەن»، نارىنەن سۋسىنداپ، بۇل قالىپتىڭ ۇزىلمەي، جالعاسا بەرۋىن قالاپ تۇرادى، سودان تايانىش، سۇيەنىش تابادى، ونداي ادامداردا رۋحاني توقىراۋ، ومىردەن ءتۇڭىلۋ دەگەن نارسەلەر اتىمەن بولمايدى. ادال ەڭبەكپەن تابىلعان بايلىق، ارينە، جاقسى. الايدا، تەك قانا جالاڭ بارلىق بايلىق، كوبىنەسە ادامدى قاپىسىز باقىتقا جەتكىزە المايدى. ماقتانسۇيگىشتىكپەن، ەسەرلىكپەن، ادەيى اللەگورياعا بارىپ ايتقاندا، قازان استىنا اقشا جاعىپ اس پىسىرگەن تالاي شىرىگەن بايلاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ اقىر سوڭىندا ءوزىن-وزى ولتىرۋگە دەيىن بارعانى – جوعارىداعى تۇجىرىمنىڭ اقيقاتتىعىنا بۇلتارتپاس دالەل عوي دەپ ويلايمىن.
– جوعارىدا ۇلتتىق تالعام جايىن تىلگە تيەك ەتتىك. ەندى كوركەم شىعارما وقۋ تۇرعىسىنان العانداعى تالعامعا كەلسەك. سىزدىڭشە، قازىرگى جاستار قانداي كىتاپ وقۋى كەرەك؟ – «مىنا كىتاپتى وقى، ال مىنانى وقىما» دەپ، البەتتە ەشكىمدى ماجبۇرلەي المايسىڭ. ال جالپى، قازىرگى كوركەم شىعارماعا قويىلار تالاپقا كەلسەك، ونداي شىعارما، مىسالى، پروزادا كولەمى جاعىنان مەيلىنشە شاعىن جانە قىزعىلىقتى وقيعاعا نەگىزدەلىپ جازىلۋعا ءتيىس. وسى ارادا مەن بۇگىنگى قازاق پروزاسىنا ءتان، بەلەڭ الىپ كەتكەن بىرەر كەمشىلىك جايلى ايتا كەتكىم كەلەدى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى – كوپسوزدىلىك، ياعني كوسىلتىپ، ەركىن جازامىن دەپ، شاما-شارىقتى ويلاماي شالقىپ، ماڭىپ كەتۋ. ال ەكىنشىسى – جانردىڭ تازالىعىن، ەرەكشەلىگىن ساقتاماۋ؛ ايتالىق، بولاشاق اڭگىمەگە نەمەسە نوۆەللاعا ات تاڭداپ، ايدار تاعىپ قويىپ، تاعى دا باس-كوز جوق ەسسەلەتە بەرۋ...
– سوڭعى كەزدەرى، اسىرەسە، جاستار جاعى دىنگە قاتتى دەن قويىپ، سونىڭ كەءسىءرىنەن ءتۇرلى اعىمدارعا ىلەسكەن جۇرت اتا-انادان، تۋىس-باۋىردان بەزۋدە. بۇنىڭ تۇپكى سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ جانە وسىنداي جاعدايدا ۇلتتىق بولمىستان اجىراپ، وزگەشە ىقپالعا بوي الدىرعان ادامنىڭ وڭ-سولىن تانىپ، باستاپقى كۇيىنە قايتا ورالۋى مۇمكىن بە؟ – بۇل سۇراقتىڭ ماتىنىندەگى «سوڭعى كەزدەرى، اسىرەسە، جاستار جاعى دىنگە قاتتى دەن قويىپ، سونىڭ كەسىرىنەن ءتۇرلى اعىمدارعا ىلەسكەن جۇرت اتا-انادان، تۋىس-باۋىردان بەزۋدە» دەپ كەلەتىن تۇجىرىممەن مەن مۇلدە كەلىسپەيمىن. بارلىق پالە «ءدىننىڭ كەسىرىنەن» ەمەس، سول ءدىنىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىز بىردەن-بىر حاق، اقيقات سالاسى دەپ قۇپ العان تارماعى – ءاھلي ءسۇننەت ءۋال-جاماعات احيداسى مەن حانافي ءمازھابىنا بۇگىنگى تاڭدا ءبارىمىز جۇمىلا مويىن بۇرىپ، ادال بولا الماۋىمىزدا بولىپ وتىر. كەزىندە قاسيەتتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) جارىقتىق: «ياھۋديلەر 71 توپقا، حريستياندار 72 توپقا، ۇممەتىم دە 73 توپقا بولىنەدى. وسى 73 توپتىڭ بىرەۋى عانا ءجانناتقا بارادى، قالعان 72ء-سى توزاقتىق بولادى»، – دەگەن ەكەن. سوندا قاسىنداعى ساحابالاردىڭ بىرەۋى: «يا، راسۋللاھ! ءجانناتقا باراتىن توپ قايسىسى؟» – دەپ سۇراعاندا، پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «مەنىڭ جانە اسحابىمنىڭ جۇرگەن جولىمەن جۇرگەندەر»، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى. باسقا ءبىر دەرەك كوزدەرى بويىنشا، اللانىڭ ەلشىسى بۇعان قوسا: «ول – مەنىڭ ۇممەتتەرىمنەن ەڭ كوپ قولداۋ تاپقان جول»، – دەپتى. وسىعان باققاندا، بۇگىنگى تاڭداعى بۇكىل جەر ءجۇزى بويىنشا جالپى سانى 1،7 ملرد. دەپ ەسەپتەلىنەتىن مۇسىلمانداردىڭ جارتىسىنان ارتىعى تۇتىناتىن جاڭاعى ءاھلي سۇننەت ءۋال-جاماعات احيداسى مەن حانافي مازھابىن ەڭ ابزال (ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دە ەڭ ۇرىمتال) جول دەپ ەسەپتەۋگە نەگىز بار. ونىڭ ۇستىنە، بۇل جولدى بار-جوعى تورت-بەس كوپشىلىگى ۇساق ۇلتتاردان وزگە بارلىق تۇرىك تەكتەس حالىقتار اتام زاماننان بەرى ۇستانىپ كەلگەن. كەيىن نە بولدى؟ كەيىن اسىرەسە، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى «ال ەندى دىنگە دەن قويايىق، ونسىز بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر، كۇنىمىز قاراڭ بولۋى مۇمكىن» دەلىندى دە، ەل وتە ءزارۋ ءدىن قىزمەتكەرلەرىن تەزدەتىپ دايارلاۋ ءىسى قولعا الىندى. الايدا، ول كەزدە دىنگە قاتىستى بيلىكتىڭ تۇتقاسى دا كەشەگى پارتنومەنكلاتۋرا – اتەيستەردىڭ قولىندا بولاتىن. ال ولار وزدەرى تۇك بىلمەيتىن ماسەلەدە كوپ باس قاتىرىپ جاتپاي (دۇرىسى – باياعى وپىرەم ءوزىمبىلەمدىكپەن)، جاستاردى جەر-جەرگە، ءار ءتۇرلى اراب ەلدەرى مەن تۇركيا، پاكىستانعا دەگەن سياقتى، وقۋعا جىبەرە باستادى. «اپىراي، جاستارىمىزعا قاي ەلدە، قانداي ءبىلىم، تاربيە بەرەر ەكەن؟!» – دەگەن وي الگى نوقايلاردىڭ ميلارىنا كىرىپ تە شىققان جوق. ءناتيجەءسىندە نە بولدى؟ الگى جاستارىمىز كەيىن ەلگە يسلامنىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىنىڭ جاناشىرلارى، ناسيحاتشىلارى بولىپ ورالادى. بولعان-بىتكەنى وسى عانا! ءسويتىپ، اينالىپ كەلگەندە، بارلىعىنا دا ءوزىمىز كىنالىمىز. ىقىلىم زاماننان بەلگىلى كەپ – «ب ا قپاعان وگىزىن ءولتىرەدى». ونىڭ بەرگى جاعىندا «ال كەلىڭدەر، ءبىزءدىڭ ەلدىڭ ەسىگى بارلىق دىندەر مەن كونفەسسيالارعا ايقارا اشىق، سەبەبى، ءبىز – زايىرلى مەملەكەتپىز» دەگەن ۇستانىم جانە شىقتى!.. شىندىعىندا، حانافي ءمازھابىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى مەن كۇشى، تارتىمدىلىعى سوندا – ول ءدىن تاراتۋشىلارعا، ەگەر مۇسىلماندىققا بەت بۇرعان ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ اتا ءداستۇرى، سالت-ساناسى، ادەت-عۇرپى يسلامنىڭ نەگىزدەرىنە، ىرگەتاسىنا قايشى كەلمەسە، ولاردى جوققا شىعارماۋدى، اتقارىلۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەۋدى، قايتا كەرىسىنشە، ولارمەن كىرىگۋدى، وداقتاسۋدى مىندەتتەگەن. سوندىقتان (مەن مۇنى اسىرەسە، قاداپ ايتقىم كەلەدى) يسلامنىڭ اتا-بابالارىمىز بىزگە مۇرا ەتكەن بەيبىت سالاسىنىڭ تالاپتارى مەن ءبىزدىڭ بايىرعى ۇلتتىق ءتاربيەمىزدىڭ تالاپتارى اراسىندا ەشقانداي قايشىلىق جوق، قايتا دالمە-دال ۇقساستىق، ۇندەستىك بار. مىسالى، اتا-اناعا ءاردايىم زور قۇرمەتپەن قاراۋ، تۋىس-باۋىرلارمەن تاتۋ بولۋ، عايبات ءسوز، وسەك-اياڭ ايتپاۋ، تاعىسىن تاعىلار – يسلامنىڭ تەك قانا كەڭەسى ەمەس، قاتاڭ تالاپتارىنا جاتادى. ەندى ءبىز ءۇشىن سول دىنگە ارقا سۇيەپ، ءۇمىت ارتۋدان باسقا جول جوق. بۇدان ءبارىمىز بىردەي تاقۋا بولىپ كەتپەسپىز، ءبىراق حاق سەنىمنەن اۋا جايىلعان باسقا جولداردىڭ ءبارى ءبىزدى تەك قانا قۇردىمعا الىپ بارادى.
– نەگىزسىز سويلەي سالۋ، بىرەۋدىڭ سىرتىنان عايبات ءسوز ايتۋ نەمەسە كەرىسىنشە، سەرتىندە تۇرۋ، جاقىنىن ساتپاۋ، وسەك ايتپاۋ سىندى قاسيەتتەردىڭ دۇرىس-بۇرىسىن ۇيرەتەتىن ۇلتتىق تاربيەدەن ءبۇگىندە اجىراپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ كوركەم ادەبيەتتى وقىعان ادام وسىنداي جاعدايدا بويىن اۋلاق ۇستايدى دەسەك، بۇل دا رۋحاني جۇتاڭدىقتىڭ كەسىرى ەمەس پە؟ جالپى، جاستاردى ادەبيەتكە جاقىنداتۋدىڭ، كىتاپقا باۋلۋدىڭ قانداي جولدارىن ۇسىنار ەدىڭىز؟ – مەن ءبىر كەزدەرى جاپپاي كىتاپ وقىعان قاۋىمنان بۇگىنگى تاڭدا كەرىسىنشە، ەشتەڭە وقىمايتىن قاۋىمعا اينالىپ بارا جاتقان ۇلتىمىزدى بۇرىنعى قالپىنا قايتارۋدىڭ جولىن، ارينە، ءبىلمەيءمىن. جالعىز-اق، ازدى-كوپتى «جۇبانىش»، بۇل – ءقازىر بۇكىل جەرجۇزىلىك، الەمدىك تەندەنسيا بولىپ وتىر. مۇمكىن كوپ كەشىكپەي ءبىزدىڭ اقپاراتتى، ەڭ الدىمەن قاعازعا ءتۇسىرىپ، پايدالاناتىن ءتاسىلىمىز قولدانىستان شىعىپ قالار. ونداي جاعدايدا ءبىز كومپيۋتەرلەرگە، عالامتورعا عانا قاراپ قالامىز. ءبىراق مۇنداي ءتاسىل دە ماڭگىلىك بولا المايدى. سەبەبى، ۇنەمى ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار مەن ساۋلەنى پايدالانۋ ادام اعزاسىنا، ءاسىرەسە، كوز بەن جۇيكەگە، قالاي ساقتانا بەر، ءبارى-بىر زياندى. مۇمكىن ءبىر كەزدە، قازىرگىشە ايتقاندا، ايدىك ءبىر تومدىق ماتەريالدى، ينفورماسيانى قاس-قاعىمدا تۇگەلدەي «جۇتىپ» الىپ، كەلەسى ساتتە ميىمىزعا «قۇيىپ» بەرەتىن قۇرالدار شىعاتىن شىعار. الايدا، بۇگىنگى تاڭدا، ازىرشە، كىتابىمىز، قۇدايعا شۇكىر، بار. جاستاردى سول كىتاپتى ءاردايىم وقۋ داعدىسىنا قالاي باۋلۋدىڭ توتە جولىن ۇسىنا الماعانمەن، سول باعىتتا جەدەلدەتىپ ءسوزسىز ىسكە اسىرىلۋعا ءتيىس بىرەر شارانى اتاعان دۇرىس پا دەيمىن. مەنىڭشە، جاس ۇرپاقتى كىتاپقۇمارلىققا باۋلۋ تاربيەسى وتباسىنان، كەشەۋىلدەتپەي، ولاردىڭ وتە شيكى كەزىنەن باستالىپ، بالاباقشادا، مەكتەپتە جالعاستىرىلۋعا ءتيىس. بۇل ءۇشىن الگىلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس قىزعىلىقتى ادەبيەت جەتكىلىكتى مولشەردە جانە باي مازمۇندا تەزدەتىپ شىعارىلۋى شارت. بالا، اسىرەسە، كىشكەنە كەزىندە ۇزدىكسىز تاقپاق جاتتاپ، ونى مانەرلەپ ايتىپ، قىسقا اڭگىمە، جۇمباق، ەرتەگىلەردى «ەمىپ» وسسە، بۇل ءىس ۇردىسكە اينالىپ، قاس قاقپاي باقىلانسا، ونداي ادامنىڭ ەسەيگەن كەزىندە دە كىتاپقا نەمقۇرايدى قاراي المايتىنىنا مەن سەنىمدىمىن. بۇل ورايدا تاعى ءبىر تەزدەتىپ ىسكە اسىرىلۋى قاجەت ماڭىزدى شارا – كىتاپ الەمى قازىرگى كوپ «قوقىستان» تازارتىلۋعا ءتيىس. ءقازىر كىم كوپ – جازعىشبەك پەن جازعىشبيكە كوپ، نە كوپ – كىتاپ كوپ جانە الگى كىتاپ نەعۇرلىم ءنارسىز، دارمەنسىز (ال اۆتورى «مەشەل») بولسا، كىتاپتىڭ سىرتقى ءتۇرى، ديزاينى سوعۇرلىم اسەم، تارتىمدى بولىپ كەلەتىنىن قايتەرسىڭ!.. اقىر سوڭىندا، مەن جاستارىمىزدىڭ تەاترلارداعى قويىلىمدارعا دەن قويىپ، ۇزدىكسىز بارىپ تۇرۋلارىن تىلەر ەم. قازىرگى كەزدە تەاترلارىمىزدىڭ «جانىن» شىن مانىندە ساقتاپ جۇرگەندەر – ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى عانا. ال ۇلكەندەر ولاي قاراي اتتامايدى دەسەك تە بولادى. نەگە؟ مۇمكىن بۇلاي جالعاسا بەرمەۋى ءۇشىن الگى ونەر وردالارىنىڭ وزدەرىنىڭ جۇمىس تاسىلدەرىن وزگەرتكەندەرى، جارناماعا دۇرىستاپ دەن قويعاندارى دۇرىس شىعار. جارناما دەپ مەن بۇل جاعدايدا انشەيىن جەر-جەرگە ءىلىنىپ قويىلاتىن قاتىرمالار مەن تاقتايشالاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. نەگە تەاترلار، اسىرەسە، جىلى ماۋسىم – كوكتەم، جاز كەزدەرىندە كوشەدەگى شاعىن اشىق ساحنالاردا كوپشىلىككە ارناپ رەپەرتۋارلارىنداعى قويىلىمداردان تەگىن ۇزىندىلەر كورسەتپەيدى، نەگە گازەت، تەلەديداردى پايدالانىپ، بەلگىلى-بەلگىلى ارتىستەردىڭ شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتامايدى، نەگە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن ءار ءتۇرلى شەتەلدىك قويىلىمداردى قيزالاپ، قايتالاعانشا، حالقىمىزدىڭ ولشەۋسىز باي مۇراسى – ەرتەگىلەر مەن اڭىزداردى ساحنالامايدى؟ تۇسىنىكسىز!.. ءوز باسىم، ەگەر مەنى بىرەۋلەر قوناققا شاقىرسا، قازىرگىدەي «اۋىر» داستارقان باسىندا ساعاتتار بويى سىرەسكەننەن گورى، اۋەلى تەاترداعى قويىلىمعا نەمەسە كونسەرتكە شاقىرىلىپ، سوڭىنان الگى ۇيدە نەمەسە مەيرامحانادا قۇرىلعان «جەڭىل» عانا داستارحاننان ءدام تاتقاندى قالار ەدىم...
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
ايگۇل سامەت قىزى.
"قازاق ادەبيەتى"
پىكىر قالدىرۋ