جىل سايىن شىلدە ايىندا دۇنيەجۇزىندە گەپاتيتكە قارسى كۇرەس كۇنى اتاپ وتىلەدى. وسى جولى بۇل شارا «رەسۋرستاردى گەپاتيتتى جويۋعا جۇمسايىق!» ۇرانىمەن ءوتتى.
بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (بدسۇ) دەرەكتەرى بويىنشا الەمدە 325 ملن ادام ۆ نەمەسە س ۆيرۋستى گەپاتيتىنە شالدىققان، جىل سايىن وسى دەرتتەن 1،4 ملن ادام كوز جۇمادى. ءولىم-جىتىم دەڭگەيى جاعىنان اتالعان ينفەكسيالىق اۋرۋ تۋبەركۋلەزدەن كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇر. ال گەپاتيت جۇقتىرعاندار سانى ايۆ سانىنان 9 ەسەگە كوپ.
ۆيرۋستى گەپاتيت تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمىندە ەمدەلەدى، ياعني مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلادى. ال مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمى (تمككك) جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ (ءمامس) پاكەتتەرى بويىنشا ۇكىمەت بەلگىلەگەن شەڭبەردە تۇرعىندار ءۇشىن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋشى قارجى وپەراتورى بولىپ تابىلادى.
تۇرعىنداردى اقپاراتتاندىرۋ ماقساتىندا ۆيرۋستى گەپاتيتتەر جايىندا جوعارى ساناتتى ينفەكسيونيست-دارىگەر، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ديناگۇل اياپبەك قىزى باەشيەۆادان سۇراعان ەدىك.
- ديناگۇل اياپبەك قىزى، گەپاتيت، ۆيرۋستى گەپاتيت دەگەنىمىز نە؟ ا، ۆ، س گەپاتيتتەرىنە سيپاتتاما بەرە كەتسەڭىز. ولار قانداي جولدارمەن تارالادى؟ ادامنان ادامعا قالاي جۇعادى؟
- ۆيرۋستى گەپاتيت - باۋىر جاسۋشالارىنىڭ ۆيرۋستارمەن زاقىمدالۋى. گەپاتيت، ۆيرۋستى گەپاتيتتى تۋدىراتىن بىرنەشە ۆيرۋستار بار. ولار ءوز الدىنا ەكى توپقا بولىنەدى: ەنتەرالدى (اۋىز ارقىلى جۇعاتىن ا، ە گەپاتيتتەرى) جانە پارەەنتەرالدى گەپاتيتتەر (ۆ، س، دەلتا، تەتا، ت.ب. ۆيرۋستار). ا، ە ەنتەرالدى گەپاتيتى ادامنان ادامعا ينفەكسيا، ۆيرۋس تۇسكەن سۋ، تاعام ارقىلى جۇعاتىن بولسا، پارەەنتەرالدى گەپاتيت قان ارقىلى جۇعادى (مىسالى، ادامعا گەپاتيتپەن اۋىرعان ناۋقاستىڭ قانى قۇيىلسا نەمەسە ستوماتولوگقا بارعاندا دارىگەرلەر اۋىرعان ادامعا قولدانعان قۇرال-سايمانىن باسقا ادامعا قولداناتىن بولسا، سونىمەن قاتار، مانيكيۋر، پەديكيۋر، دەنەگە تاتۋيروۆكا سۋرەت سالاتىن جەرلەردە دە جۇعۋى مۇمكىن). ا گەپاتيتى كوبىنەسە كوكتەم، جازدىڭ اياعى، كۇز ايلارىندا كەزدەسسە، پارەەنتەرالدى گەپاتيت جىل بويىنا كەزدەسە بەرەدى.
- ال كلينيكالىق بەلگىلەرى قالاي بايقالادى؟
- ەنتەرالدى، پارەنتەرالدى گەپاتيتتەردىڭ ءوزىنىڭ كلينيكالىق بەلگىلەرى بار، ءوزىنىڭ كەزەڭى بار. مىسالى، ا گەپاتيتىنە كەلسەك، ونىڭ دامۋى بىرنەشە كەزەڭگە بولىنەدى. ءبىرىنشى كەزەڭى - ينكۋباسيالىق كەزەڭ. ول 5-45 كۇنگە دەيىن سوزىلسا، ودان كەيىن 4-7 كۇنگە سوزىلاتىن پروگراممالدى كەزەڭ (نەمەسە سارعايۋ الدى دەپ تە اتايدى) باستالادى. ودان ءارى سارعايۋ، جازىلۋ كەزەڭدەرى.
ال پارەنتەرالدى، ۆ، س گەپاتيتتەرىنە كەلسەك، ونىڭ ينكۋباسيالىق كەزەڭدەرى 6 ايعا دەيىن سوزىلادى. سارعايۋ الدى بىلىنبەيدى. ناۋقاس كۇننەن-كۇنگە شارشاپ، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ءوزىنىڭ سارعايعانىن بىلەدى، قاشان اۋىرعانىن ايتا المايدى. سوندىقتان ولارعا ەپيدەميالىق اناليز جيناپ، كلينيكالىق كورىنىستەرىنە ءمان بەرسەك، قانداي گەپاتيت ەكەنىن بىلۋگە بولادى.
- ناقتى دياگنوز، قان تالداماسىنان كەيىن قويىلادى ما؟
- ارينە، ناقتى دياگنوز قان تالداماسىنان كەيىن قويىلادى. ونىڭ بيوحيميالىق جانە سەرولوگيالىق زەرتتەۋ جولدارى بار. بيوحيميالىق زەرتتەۋ اۋرۋدىڭ قانداي دارەجەدە ءوتىپ جاتقانىن كورسەتسە، سەرولوگيالىق زەرتتەۋ قانداي گەپاتيت ەكەنىن، ۆ، س نە بولماسا ە گەپاتيتى ەكەندىگىن، اۋرۋدىڭ قانداي كەزەڭى ەكەندىگىن انىقتاپ بەرەدى.
- العاشقى سيمپتومدارى اۋرۋ جۇقتىرعاننان كەيىن، قانشا ۋاقىتتان كەيىن بەلگىلى بولادى؟
- ا گەپاتيتىن جۇقتىرعان ادامدا سارعايۋدىڭ الدىندا ءارتۇرلى بەلگىلەر بايقالادى. مىسالى، تۇماۋ اۋرۋىمەن اۋىرىپ قالعان ءتارىزدى دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، قۇسۋى مۇمكىن. نە بولماسا ىشەك اۋرۋى ءتارىزدى باستالىپ، ءىشى ءوتىپ، نە بۋىندارى سىرقىراپ، باسى اينالۋى مۇمكىن. 5-6 كۇننەن كەيىن دەنەسى، كوزى سارعايا باستايدى. كىشى دارەتى قويۋ قوڭىر ءتۇستى بولادى دا، ۇلكەن دارەتى اعارىپ كەتەدى.
ال ۆ، س گەپاتيتىنە كەلسەك، ول ءبىراز ۋاقىت سوزىلمالى تۇردە وتەدى. اۋرۋ اۋىرعانىن سارعايعاندا عانا بولماسا، بىردەن بىلە قويمايدى. مۇنداي جاعدايدا ءبىز اناليزدىك تالداۋ جاساپ، ەپيدەميولوگيالىق انامنەزدەرىن مىندەتتى تۇردە سۇراۋىمىز كەرەك. ناۋقاس سىرقاتى جاسىرىن وتكەن 6 ايدىڭ ىشىندە ءتىس ەمدەگەن بولسا، نە بولماسا ءبىر اۋرۋمەن اۋىرىپ قان قۇيىلعان بولسا، ت.س.س. گەپاتيتتى باسقالارعا دا جۇقتىرۋى مۇمكىن دەپ ويلاۋىمىزعا نەگىز بار.
- ۆيرۋستى گەپاتيت تولىق ەمدەلە مە؟
- ا گەپاتيتى جەدەل تۇردە وتەدى. سوندىقتان ول سوزىلمالى تۇرىنە اينالمايدى، تولىق ەمدەلسە، اۋرۋ جازىلىپ كەتەدى. ە گەپاتيتى، اسىرەسە، جۇكتى ايەلدەردە كەزدەسسە، ول ءقاۋىپتى. ال ۆ، س، دەلتا گەپاتيتى سەكىلدى قان ارقىلى جۇعاتىن گەپاتيتتەردىڭ 30-40 پايىزى سوزىلمالى تۇرگە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. جەدەل ەمدەلمەسە، سيرروز اۋرىنا، ءتىپتى ءارى قاراي باۋىر وبىرىنا اپارىپ سوعۋى مۇمكىن. سول جاعىنان، ول وتە ءقاۋىپتى.
- ديناگۇل اياپبەك قىزى، ەمدەلگەننەن كەيىن باۋىرعا ەرەكشە كۇتىم قاجەت ەكەنى بەلگىلى. ەمدەلۋشى قانداي ءومىر سالتى مەن تاماقتانۋ رەجيمىن ۇستانۋى كەرەك؟
- ەمدەلگەننەن كەيىن، مىندەتتى تۇردە باۋىرعا ەرەكشە كۇتىم قاجەت. سوندىقتان، بىرىنشىدەن، دارىگەر ايتقان تاعامدى عانا جەۋ كەرەك. تاعاممەن بىرگە رەجيم ساقتاۋ كەرەك. اۋىر جۇك كوتەرمەۋ كەرەك. گەپاتيتپەن اۋىرعان ناۋقاستاردىڭ بارلىعى مىندەتتى تۇردە ديسپانسەرلىك باقىلاۋدا تۇرادى. بيوحيميالىق زەرتتەۋلەردەن وتكىزىپ، باۋىردىڭ جاسۋشالارىنىڭ جۇمىس اتقاراتىن كۇشىن دارىگەرلەر باقىلاپ قاراپ وتىرادى. سوندىقتان، وسى ايتىلعان رەجيمدەردى مىندەتتى تۇردە ۇستانۋعا ءتيىستى. اۋرۋ اعىمى ونىڭ اۋىرتپالىعىنا بايلانىستى، سوندىقتان گەپاتيتتىڭ ءاربىر ءتۇرىنىڭ ءوز رەجيمى بار دەپ ايتۋعا بولادى.
- تاعام تۇرلەرىن ناقتىلاي كەتسەڭىز...
- قۋىرىلعان جانە جارتىلاي دايىن تاماقتاردى، شيكىزاتتاردى، ۇزاق ساقتالاتىن كونسەرۆانتتار قوسىلعان تاعامداردى جەمەۋ كەرەك. ىشىمدىك، كوكا-كولا، ت.ب. گازدالعان، حيميالىق زاتتار قوسىلعان سۋسىندار ىشۋگە بولمايدى. سونىمەن قاتار، دارىلىك زاتتاردى دا قولدانعان كۇندە، باۋىرعا اسەرى از ءتۇرىن قاراستىرۋ كەرەك.
- ال جالپى ۆيرۋستى گەپاتيتتىڭ الدىن-الۋ، ودان ساقتانۋ ءۇشىن وقىرماندارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
– ۆيرۋستى گەپاتيتتى حالىق اراسىندا سارى اۋرۋ دەپ اتايدى. سوزىلمالى ۆيرۋستارعا وتە كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك. اسىرەسە، وزدەرى اۋىرىپ، انا بولۋعا دايىندالاتىن قىز-كەلىنشەكتەر دەنساۋلىقتارىن كۇتۋى ءتيىس. ەكپەلەردى ۋاقىتىلى الىپ، سكرينينگتەن ءوتىپ تۇرعان دۇرىس. سارى اۋرۋعا نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايدى. نەگە دەسەڭىز، سوزىلمالى ۆيرۋستى گەپاتيتتىڭ سوڭى باۋىر وبىرىنا اينالۋى مۇمكىن. سوندىقتان ساقتانۋ كەرەك.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن جانارگۇل ۇمبەتوۆا،
«الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى» كەاق
نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا فيليالىنىڭ
اقپاراتتاندىرۋ ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى
پىكىر قالدىرۋ