ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىندا جاعداي تۇراقتى. جۇمىسسىزدار سانى بارعان سايىن ازايىپ كەلەدى. بۇل قۋانارلىق جاعداي. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوپ بالالى انالارعا قاتىستى جانە اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە بايلانىستى اقپاراتپەن حالىقتى جەتكىلىكتى تۇسىندىرۋدە. اتاپ وتەتىن ءبىر جاعداي، ءدال قازىرگى جاعدايلا وسى اتاۋلى كومەكتى ءتۇسىندىرۋ اسا ماڭىزدى بولىپ تۇر. مەملەكەت حالىقتىڭ، اسىرەسە الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان توپتى جانە كوپ بالالى انالاردىڭ جاعدايىن كوتەرۋگە بارىنشا ۇمتىلۋدا.
جالپى مەملەكەت قاشان دا حالىقتىڭ جاعىندا. اتا زاڭىمىز كونستيتۋسيامىزدا الەۋمەتتىك مەملەكەتتى قۇرۋدىڭ پرينسيپتەرى، سونداي-اق قۇقىقتارى اتاپ كورسەتىلگەنىن ايتا كەتكەن ءجون. 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا دا «حالىقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ مەن الەۋمەتتىك قورعاۋ» قاجەتتىلىگى اتاپ كورسەتىلگەن. وندا «نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا ەڭبەك نارىعىنىڭ جانە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتۋ پروبلەمالارىنىڭ بولۋى ەڭبەكتىڭ قۇقىقتىق قاتىناستارىنىڭ وزەكتى ماسەلەسى بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى ەڭبەك زاڭناماسىن جۇيەلى تالداۋ نەگىزىندە ونىڭ قولدانىلۋ پراكتيكاسىن جۇيەلى تالداۋ ءارى وسى سالاداعى حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرۋ قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن.
دەمەك، مەملەكەت نەمەسە قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەت جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋ ماقساتىندا جۇيەلى جۇمىس ىستەۋگە كوشتى. جۇمىسسىزدىقتى ازايتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك تۇرعىدا باعدارلاما دايىندادى. ول «ەڭبەك» باعدارلاماسى دەپ اتالادى. ال ونىڭ تيىمدىلىگى مىنادا: بۇل جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىگى بار ازاماتتاردى تارتىپ، ناتيجەلى تۇردە جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
ال اتالعان باعدارلامانىڭ تيىمدىلىگى قانداي؟ مەملەكەت جۇمىس ىستەۋگە ىقىلاستى ادامداردى وسى اتالعان باعدارلاما ارقىلى جۇمىسقا ورنالاستىرادى. ال «كاسىپ كوزىن اشامىن» دەگەن ازاماتتارعا مەملەكەتتىك قازىنادان ارنايى گرانت بولەدى. ءتىپتى «بيزنەسىن كەڭەيتەمىن» دەگەن جاندار بولسا، الدىمەن «باستاۋ بيزنەس» باعدارلاماسى ارقىلى قىسقا مەرزىمدىك كۋرستا وقىتادى، ءتىپتى بيزنەس جوسپارىن جاساۋعا كومەكتەسەدى. ءسويتىپ، گرانت نەمەسە ميكرونەسيەلەر الىپ بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا «ەڭبەك» باعدارلاماسىنا قاتىسىپ، تۇراقتى جۇمىسىن تاۋىپ، بالا-شاعاسىن اسىراپ وتىرعان قازاقستاندىقتار وتە كوپ. «ەڭبەك» باعدارلاماسى 2017-2021 جىلداردى قامتيتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
حالىق بۇل باعدارلاماعا سەنەدى، سوندىقتان دا اتالعان باعدارلاما ارقىلى جۇمىسقا ورنالاسۋشىلاردىڭ سانى ارتتى. ونىڭ ىشىندە تۇراقتى جۇمىسىن تاۋىپ، تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ جاتقاندار وتە كوپ.
جالپى «ەڭبەك» باعدارلاماسىنىڭ قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟
- اتالعان باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار قىسقا مەرزىمدىك كۋرستان وتەدى. قاتىسۋعا كەلگەن ادام قانداي كاسىپتى تاڭدايدى، سوعان بايلانىستى ماماندار ولاردى وقىتىپ، ارنايى سەرتيفيكات بەرەدى.
- بۇل ەلىمىزدە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا ارنالعان باعدارلاما. ويتكەنى كاسىپ اشايىن دەسە، ءىستىڭ كوزىن تاپپاي جۇرگەن ادامدار جەتكىلىكتى. قىسقا مەرزىمدىك كۋرس بارىسىندا ماماندار تىرلىك ەتكىسى كەلگەن ادامعا جول كورسەتەدى، باعدار بەرە الادى، ولارعا جول سىلتەيدى.
- بۇل حالىق ءۇشىن جاسالىنىپ وتىرعان، مەملەكەت جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان ارنايى باعدارلاما. مۇنداعى ماقسات نە؟ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ جانە ەڭبەك نارىعىن دامىتۋ ەكەنى ءسوزسىز.
ال اتالعان «ەڭبەك» باعدارلاماسىنا كىمدەر قاتىسا الادى؟
بىرىنشىدەن، 29 جاسقا دەيىنگى جاستار؛
ەكىنشىدەن، جۇمىسسىزدار؛
ۇشىنشىدەن، ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىپ، تۇراقتى ىسپەن اينالىسقىسى كەلەتىن ازاماتتار..
ەڭ ءبىر قۋانارلىق جاعداي، ەلىمىزدەگى مۇگەدەك جاندار دا ءقازىر بۇل باعدارلامانىڭ جەمىسىن كورۋدە. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى ۇسىنعان دەرەكتەرگە نازار اۋدارار بولساق، بۇگىنگى تاڭدا «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا دا ءتيىمدى بولىپ وتىر. دەرەككە جۇگىنسەك، ەلىمىزدە 9،6 مىڭ ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلعان. ونىڭ ىشىندە 3،9 مىڭى تۇراقتى جۇمىس ورنىن تاپقان. بۇل مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار ەكەنىن ايتا كەتەيىك. 2019 جىلى دا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ «ەڭبەك» باعدارلاماسىنا قۇلشىنىسى ارتقان. ويتكەنى ول سوڭعى ەكى-ۇش جىلدان بەرى ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان باعدارلاما. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا 690 مىڭداي مۇگەدەكتىگى بار ادامداردىڭ بارىن ەسكەرسەك، بۇل باعدارلامانىڭ ولارعا بەرەرى كوپ.
بىرىنشىدەن، «ەڭبەك» باعدارلاماسى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتادى.
ەكىنشىدەن، مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتاردىڭ ەڭبەك نارىعىندا قۇقى قورعالادى.
ۇشىنشىدەن، ولار مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بولسا دا باسقا ادامداردى جۇمىسقا تارتادى، ءسويتىپ، تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستىرادى.
دەمەك بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟ ازاماتتاردى نەعۇرلىم جۇمىسقا كوبىرەك تارتۋ جانە ازاماتتاردىڭ ءوزىن ء-وزى اسىراۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.
راسى كەرەك، ءالى دە بولسا مەملەكەتكە ماسىل بولىپ وتىرعان جاندار كەزدەسىپ قالادى. مەملەكەتتىڭ «ەڭبەك» جانە «بيزنەس باستاۋ» باعدارلاماسى جاستاردىڭ، جالپى حالىقتىڭ كوكىرەك كوزىن اشادى. بۇگىنگىدەي ەڭبەك نارىعى كۇردەلەنگەن تۇستا ەكى قولدى بوس قويىپ، ۇيدە بوس وتىرۋعا بولمايدى. سوندىقتان حالىقتىڭ كۇيىن كۇيتتەگەن وسىنداي باعدارلامالار وتە كەرەك. اتالعان باعدارلامالار ارقىلى دا جۇمىس كوزىن تابۋعا بولادى. ال جاڭادان اشىلعان ءوندىرىس ورىندارى دا حالىققا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىر. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى بەرگەن مالىمەتكە سەنسەك، 1 قازانعا دەيىن رەسپۋبليكا بويىنشا جاڭادان 332 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلعان.. ونىڭ 146 مىڭنان استامى اۋىلدىق جەردە بولىپ وتىر. ارينە، بۇل كورسەتكىش جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ءتىپتى جاقسارا تۇسەتىنە ءسوزسىز.
2010-2020 جىلدارعا ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا دا «نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا ەڭبەك نارىعىنىڭ جانە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتۋ پروبلەمالارىنىڭ بولۋى ەڭبەكتىڭ قۇقىقتىق قاتىناستارىنىڭ وزەكتى ماسەلەسى» ەكەندىگى اتاپ كورسەتىلگەن. وسىعان بايلانىستى مينيسترلىكتىڭ ەڭبەك ينسپەكتورلارى جالاقىلىق قارىزىن الماعان جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىن ۇنەمى قورعاپ وتىرادى. ولاردىڭ پروبلەماسىن ەشقاشان نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس. ءبىر عانا مىسال، ينسپەكتورلار 2019 جىلى 36 مىڭنان استام جۇمىسكەردىڭ قۇقىعىن قورعاعان. ءسويتىپ، ولاردىڭ 5،6 ميلليارد تەڭگە جالاقىلىق قارىزى قايتارىلىپ بەرىلگەن. جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن ۋاقىتىندا تولەمەگەن كاسىپورىننىڭ باسشىلارىنا 123،3 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل سالىنعان. ولار جالاقىسىن ۋاقىتىسىندا تولەمەگەن 1594 كاسىپورىننىڭ باسشىلارى بولىپ شىقتى. دەمەك، ەڭ باستى نارسە، قازىرگى ۋاقىتتا ەڭبەك نارىعىندا حالىققا جۇمىس تاۋىپ بەرۋ مەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىن قورعاۋ ەڭ باستى ماسەلە. مۇنى پروكۋراتۋرا وكىلدەرىمەن بىرىگىپ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك جاعىنان قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ماماندارى ۇنەمى نازاردان تىس قالدىرماي وتىر. بۇل وتە قۋانىشتى جايت ەكەنىن ايتا كەتكەن دۇرىس.
اباي اتامىز «ەڭبەك ەتسەڭ، ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەپ بەكەر ايتقان جوق. ەڭبەك ەر اتاندىرادى. ەڭبەك ەتىپ، حالقىنا تانىمال بولىپ، ءوزىن ءوزى اسىراپ، ءتىپتى بۇكىل اۋىلدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرىپ وتىرعان كاسىپكەرلەر بۇگىنگى تاڭدا از ەمەس. سوندىقتان كاسىپ كوزىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وسىنداي مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى وقىپ، ۇيرەنىپ، ونى ومىردە، كاسىپتە پايدالانۋ كەرەك دەپ ويلايمىز.
پىكىر قالدىرۋ