1ء-شى تاپسىرما

ۇكىمەت «نۇر وتان» حدپ-مەن بىرلەسىپ 2013 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنە دەيىن «قازاق­ستان-2030» ستراتەگياسى ەرەجەلەرى مەن قا­زاق­ستاندىق الەۋمەتتىك جۇيە مەن ەكونو­ميكالىق جاڭعىرتۋ مىندەتتەرى قوعامىن بىرلەسىپ دامىتۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى باسقا دا ستراتەگيالىق قۇجاتتارعا ارقا سۇيەيتىن 2030 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قا­زاق­ستان رەسپۋبليكاسىن الەۋمەتتىك دامىتۋ­دىڭ جالپىۇلتتىق تۇجىرىمداماسىجوباسىن جاساسىن.  

قازاقستانداعى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋدى كۇن تارتىبىنە بەس نەگىزگى باسىمدىقتار بويىنشا ەنگىزۋ قاجەت

1. الەۋمەتتىك زاڭنامالاردى جاڭارتۋ

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستاندا الەۋ­مەت­تىك زاڭنامالاردىڭ اۋقىمدى ارقاۋى قۇرىلدى.

بارلىق ماڭىزدى سالالار - ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، سپورت، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ قىزمەتى جانە ت.ب. - ارنايى زاڭنامالىق اكتىلەرمەن رەتتەلەدى.

ەڭبەك زاڭناماسى كودتالعان، قۇقىق شەڭبەرىندە تۇرعىنداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك-قۇقىق­تىق جۇيەدە پروبلەمالار دا بار.

قازاقستاندا قولدانىلاتىن الەۋمەتتىك زاڭ­نا­ما­لاردىڭ رەزەرۆتەرى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ىسكە قوسىلماعان.

ماسەلەن، «ءبىلىم بەرۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس، مىنە، ەلى­مىزدە 9 جىلدان بەرى ءبىرتۇتاس ۇلتتىق تەس­تىلەۋ جۇ­مىس ىستەيدى. ونى وتكىزۋ قوعامدا تۇرلىشە باعالانۋدا.

جىل سايىن باق-تار لاۋازىمدى ادامدار تاراپىنان دا، سونداي-اق ۇبت-عا قاتىسۋشىلار تاراپىنان دا بۇزۋشىلىقتار ورىن الاتىنى تۋرالى حابارلاپ جاتادى. ونىڭ ۇستىنە ماسەلەنىڭ وتكىرلىگى تەك كۇشەيە تۇسۋدە.

مۇنداي جاعدايدىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - تەك مينيسترلىك بەلگىلەگەن وتكىزۋ ەرەجەلەرى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلاتىن ۇبت پروسەدۋرالارىنىڭ ءالسىز قۇقىقتىق رەتتەلۋىندە.

سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، ۇبت وتكىزۋ جونىندەگى كوميسسيا جۇمىسىنا كەدەرگى جاساعانى، تەستىلەۋ وتكىزۋگە وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى، پەداگوگتار، لاۋا­زىمدى ادامداردىڭ ارالاسقانى، تەستىلەۋ كە­ءزىن­دە ەمتيحان تاپسىرۋشىلارعا كومەكتەسۋ ماق­سا­تىندا بايلانىس قۇرالدارىن پايدالانعانى جانە ت.ب. ءۇشىن قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى ەرەجە جوق. ال مۇنداي فاكتىلەر بار ەكەنى داۋسىز! دەمەك، مۇنداي جاعدايدى شەشىمدى تۇردە تۇزەتۋ كەرەك.

باسقا مىسال: 2011 جىلى داۋلار مەن جانجالداردى سوتتان تىس قاراۋدى قامتاماسىز ەتەتىن «مەدياسيا تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. الايدا ونىڭ رەزەرۆتەرىن ەڭبەك جانجالدارىن سەيىلتۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولاتىندىعىنا قاراماستان، مەدياسيا­نىڭ جالپىۇلتتىق جۇيەسىن قۇرۋ جونىندەگى ناقتى شارالار ازىرگە بايقالمايدى.

جەكەلەگەن زاڭدار مورالدىق تۇرعىدان ەسكىرگەن نەمەسە كورنەكىلىك قانا سيپاتى بار. وسى جاع­دايعا بايلانىستى ولار قوعامدىق قاتىناستاردىڭ كەيبىر سالالارىن ءتيىمدى رەتتەي الماي وتىر.

«كاسىپتىك وداقتار تۋرالى» زاڭ 1993 جىلى قابىلداندى. وندا ءتىپتى الەۋمەتتىك ارىپتەستىك تۋرالى، ۇجىمدىق شارتتاردى جاساۋ مەن ورىنداۋ تەتىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك تە جوق. سوندىقتان قازاق­ستانداعى كاسىپوداق ينستيتۋتتارى ەڭبەك داۋلارى­نىڭ الدىن الۋ جانە شەشۋدىڭ ءتيىمدى قۇرال­دارىنىڭ ءرولىن ءار كەزدەرى بىردەي اتقارا الماي كەلە جاتقاندىعىنا تاڭقالۋعا دا بولمايدى.

جاعدايدى ىشتەي جاقسى تۇسىنە وتىرىپ، مەن مىنانى ايتقىم كەلەدى: جۇمىسشىلار وزدەرىن لايىقتى سەزىنۋلەرى ءۇشىن كاسىپوداقتار قوزعالىسى ءوز بيىگىندە بولۋى ءتيىس.

2004 جىلى قابىلدانعان «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭعا دا كورنەكىلىك سيپاتى ءتان. بۇل تۋرالى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ سوڭعى سەسسياسى بارىسىندا جان-جاقتى ايتقان بولاتىنمىن.

جەكەلەگەن زاڭ نورمالارى زاڭ اياسىنداعى قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى نەمەسە ولاردىڭ ورىندالۋىنا باقىلاۋدىڭ جەتىمسىزدىگى سالدارىنان جۇمىس ىستەمەيدى.

ماسەلەن، ەڭبەك كودەكسىندە جاڭا قابىلدانعان قىزمەتكەرلەر ءۇشىن سىناق مەرزىمى تۋرالى نورما بار. الايدا كەيبىر كەزدە ول ەشبىر قيسىنعا سىيمايتىن جاعدايعا دەيىن جەتكىزىلەدى. جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جاستار زاڭدا بەلگىلەنگەن مەرزىم ىشىندە «سىناقتان وتۋشىلەر» ەسەبىندە ەشبىر ەڭبەكاقىسىز جۇمىس ىستەپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە، ولاردى ءتىپتى شامادان تىس جۇمىسقا سالۋ جاعدايلارى دا ءجيى كەزدەسىپ قالادى.

ونىڭ ۇستىنە سىناق مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن 3-4 سىناققا الىنۋشىنىڭ بىرەۋى عانا شتاتقا كىرگىزىلىپ، قالعاندارى شەتكە قاعىلادى.

اسىرەسە، مۇنداي بەرەكەسىز تىرلىككە مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەر مەن جەكە قۇرىلىمدار، سونىڭ ىشىندە ءىرى بانكتەردىڭ فيليالدارى كوبىرەك بارادى.

بۇل دەگەنىمىز ءبىزدىڭ جاستارىمىزدى قاناۋدىڭ ءبىر ءتۇرى ەمەس پە!

ءبىراق مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكسيالارى ەڭبەك زاڭدىلىعىن وسىلايشا ايقىن بۇزۋدىڭ بىردە-بىر وقيعاسىن اشا الماي وتىر.

بۇل تەك جەكەلەگەن مىسالدار عانا. مەن ءاربىر الەۋمەتتىك سالا ءوزىنىڭ زاڭدىق بازاسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىنەلەۋلى رەزەرۆتەرگە يە ەكەندىگىنە سەنىمدىمىن.

وسىعان وراي تەك ءقازىر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ورتا مەرزىمدىك پەرسپەكتيۆادا دا الەۋمەتتىك زاڭداردى ولاردىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ ماقساتىندا مۇقيات تەكسەرۋ تالاپ ەتىلەدى.